мэдээсэл

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XXIV наадамай положени

---

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай болбосоролой ба эрдэм ухаанай яаман

Наадамай зорилгонууд

• Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ хүсэл түрүүлхэ.
• Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха зорилготойгоор үнгэрхэ даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.

 Наадамай үнгэрхэ болзор, хаяг:

• XXIV наадам 2018 оной 5 һарын 19-дэ «Даши Чойнхорлин» гэһэн Буддын шажанай Ехэ һургуулида үнгэрхэ (Ивалгын дасан). Бүридхэл: 9.00 – 10.00

Наадамда хабаадагшадта:

1. Найман хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).
2. Анхан даабари бүхэндэ бүлэгүүдһээ тусхай бэлэдхэлтэй 1 гэшүүн ородог байгаа. Мүнөө энэ гуримаар «Уран гартан», «Уран дархан», «Уран баримал», «Хамба ламын шан абалгын тэмсээн» гэһэн номинациин гэшүүд хүдэлхэ. Харин бүлэгэй бэшэ гэшүүд хамта (4 хүн) Хэлэ хүгжөөлгын даабарида хабаадаха (бейджигүүдтэй байха). Тиимэһээ нэгэ үрөө соо 7-8 бүлэгүүд хамта орожо, даабаринуудые дүүргэхэ болоно (нэгэ доро 7-8 үрөө соо 50 гаран бүлэгүүд 1,5-2 часай туршада хүдэлхэ зэргэтэй).

Бүлэгөөрөө хабаадаха тэмсээнүүд: хонин талын «Блиц-урилдаан», «Бэлигүүн толи», үхэр талын; «Сэдэбтэ толи», «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй». Эдэ урилдаануудта үхибүүд бүлэгөөрөө ороод, бүгэдэ нэгэ доро даабари дүүргэхэ. Наадамда ерэһэн бүхы бүлэгүүд үдэһөө урда туршалгаа гаража дүүргэхэ ёһотой.

3. Үдын хойно команданууд (8 хүн) үрөөнүүдээр таража, «Этигэл Хамбын магтаал», «Доншуур маани», «Сагаан Дара эхын магтаал» уншаха. Иимэ түхэлөөр үнгэрһэн урилдаанаймнай удаа бүхы оноонууд согсологдожо, һууринууд олгогдохо.

Наадамай эрилтэнүүд:

• Наадамда орогшод сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэгшэд өөрынгөө нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ, хөөрэхэ, хэһэн ажалаа хамгаалха.

Нэмэлтэ мэдээсэл АНХАРАГТЫ: 

1. Наадамай гуримаар һурагшад танхимуудаар тарахадаа, бүлэгүүдээрээ хүдэлжэ, даабаринуудые дүүргэхэ. Бүлгэмүүдэй абаһан оноонуудаар һууринууд олгогдохо.
2. Наадамай эрилтээр эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй оролсохо гэһэн заршам хубилгаһан бүлгэмүүдэй оноо дарагдаха. ЭНДЭ ГАНСА АХАМАД АНГИНУУДҺАА БҮРИДЭҺЭН БҮЛГЭМҮҮД ТУХАЙ ХЭЛЭГДЭНЭ.
3. Буряад хэлэ хүгжөөлгын даабарида жюриин гэшүүдэй табиһан оноонууд бүридхэгдөөд, нэгэ сэгнэлтээр табигдаха (Жэшээнь, блиц – 10 оноо, «Бэлигүүн толи” – 8 оноо, сэдэбтэ толи (дотороо 2 оноо табигдаха) 7,0+5.0 оноо , уран хөөрөөн – 10 оноо, гэртээ бэлдэһэн нютаг хэлэнэй толи – 8 оноо,  хамта = 48.0 оноо 6 даабарида).

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

 

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

 

I ШАТА

 

1. МОРИН ТАЛА

Нютаг хэлэнэй толи

 

2. ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) Бэлигүүн толи

 

3. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!

а) Сэдэбтэ (тематическа) толи

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй

 

4. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!

а) Этигэл Хамбадаа зальбарал

б) Доншуур маани

в) Сагаан Дара Эхын магтаал

 

5. ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Уран баримал

в) Модон дархан

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи

Толи дээрэ багшанарай хэды жэл соо хүдэлжэ байһан ажалай дүн үнгэрһэн зун хараха аргатай болобобди. Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ гаража, нютаг зондоо тараагдаа гэжэ дуулгая. Ном гараһанай баяр Арадай Хуралай ехэ танхим соо 8 һарын 24-дэ үнгэрөө. Мүнөө хэблэлдэ Харлан нютагай толи тушаагданхай, Баргажанай Улан нютагай толи бэлдэгдэжэ байна.

Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинуудта урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты – словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 3000-4000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй.

Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.

а) Блиц-урилдаан «Буряад арадай һуудал, байдал» http://ehehelen.ru/blits-turnir-xxiv-naadam/ гэһэн сайт дээрэ үгтэһэн асуудалнуудта харюу бэлдэхэ.

Энэ урилдаанда бүлгэмэй түлөөлэгшэд урда наадамуудта танилсаһан сэдэбүүдээ дабтан, бэхижүүлэнгээ 20 асуудалда (сайт дээрэхи асуудалнуудһаа) харюу үгэхэ. Буряад арадай һуудал, байдал тодорхойлһон, 5 хушуун мал тухай мэдэсэ үргэдхэһэн, түрэл зоной харилсаа харуулһан үгэнүүдые дабтан бэхижүүлхэ зорилготойгоор энэ даабари үгтэнэ. Түргэн тодо харюунуудаартнай үндэр оноонууд табигдаха.

б) «Бэлигүүн толи» http://ehehelen.ru/beliguun-toli-xxiv-naadam/.Эндэ Э-Х. Галшиевай зохёолһоо үгтэһэн һургаалнуудай удхатай танилсагты. Удхаарнь асуудалнууд үгтэхэ, тэдэндэ харюусаха аргатай болохо ёһотойт (билет соо  2-2 асуудалнууд байха).

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

 

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ

а) Сэдэбтэ (тематическа) толи. Бүлгэмэй гэшүүд билет татан, асуудалнуудта харюусаха.

1) «Хүнэй дотоодо, гадаада тала» http://ehehelen.ru/sedebte-toli-gadaada-tala-xxiv-naadam/

2) «Оршон сагай нэрэ томьёогой толи» http://ehehelen.ru/orshon-sagaj-nere-tomyoogoj-toli-xxiv-naadam/

Бүлэг бүхэнһөө 2-2 хүн хабаадахадаа,  сэдэбүүдээр билет абаад, үгтэһэн үгэнүүдые буряад хэлэн дээрэ оршуулхат.

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй http://ehehelen.ru/uran-ugetej-ulgam-heletej-xxiv-naadam/. Наадамда   ерэһэн үхибүүд сайт дээрэ үгтэһэн 6 онтохонуудай  удха  мэдэхэ болоод ерэхэ. Бүлэгүүдтэ амяарлан   дурадхагдаһан  онтохоной удхаар дэлгэрэнгы хөөрөө бэлдэхэ. Үрөөдэ ороһон хүүгэд  танай хөөрэһэн онтохоной   геройн ябадал шүүлбэрилэн ,   Э-Х. Галшиевай шүлэглэмэл һургаалнуудые баримталан, сэгнэлтэ үгэхэ  аргатай байха ёһотой. (Э-Х. Галшиевай шүлэглэмэл һургаалнуудые эндэ харагты  Уран бэлигтэй 2).

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

а) «Этигэл Хамбадаа Зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани» сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад,саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

в) «Сагаан Дара Эхын магтаал» сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Уран гартан

Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты: http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/

АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ

1. Арһаяа уһанда дэбтээхын урдахана үлүү нооһыень хайшалжа абагты.
2. Дэбтээхэ раствор: 10 грамм дабһа 1 литр уһанда хэжэ худхагты, 0,5 формалин нэмэжэ болоно. Уһантнай ходо хүйтэн байха ёһотой, дэбтээхэ сагтнай арһанайнгаа бэлэн болоһонһоо дулдыдаха.
3. Пикель эдеэн: 10-12 грамм уксусна кислота 1 литр уһанда хээд худхаха, 50 грамм дабһа нэмэжэ дахин худхаха. Бэлдэһэн пикель эдеэн соогоо 8-10 час соо арһаяа байлгаха. Дараань арһаяа халимнажа, дахяад энэл эдеэн соогоо 6-8 саг дэбтээн байлгаха.
4. Арһаяа нооһоорнь газаашань харуулаад, 1 һүни дэлгээн хонуулха.
5. Дубитель эдеэн: 4 грамм хромбит, 50 грамм дабһа хоёрые 1 литр уһанда хэжэ худхаха. Энэ бэлдэһэн раствортнай 20-25 градус байха ёһотой. Арһаяа энэ эдеэн соо дэбтээжэ, 10-12 сагай туршада дублени хэхэт. Эхин дээрээ һайса гэдэг худхаха шухала, дараань 1-2 саг болоод заабол худхажа байгты.
6. Арһаяа гаргажа, 8-10 сагай туршада дулаан газарта дэлгээгты (наран доро бэшэ).
7. Нейтрализаци: 1 литр уһанда 4 грамм сода хэгты. Худхаад, арһаяа зөөлэрүүлхын тула 3-4 сагай туршада энэ раствор соо байлгаха. Энээниие хээгүйдэ арһан хахарха, муу болохо.
8. Арһаяа тоһодохо эдеэн: 50 грамм АИ 12 тоһон, 1 томо халбага привацел, 50 мг скипидар, 1 бага халбага сахар. Бүгэдынь худхаад, 1 литр бусалжа байһан уһа нэмээд, һайн худхаха. Сайхан һүнэй үнгэтэй болоһон энэ эдеэгээ арһандаа биирээр түрхихэ. Эдеэ һайса оруулһан арһа элдэхэдэ бэлэн.
9. Арһаяа хатаахадаа тойруулан татаха хэрэгтэй.

Арһа элдэлгээр асуудал байбал, Сультим ламада хандагты: 8 (924) 657-53-00

Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо. Урда наадануудта дүүргээгүй ажалнуудаа – оёжо байһан арһан дэгэлнүүдээ заабол абаад ерэгты.

б) Модон дархан. Монгол туургатан эртэ сагһаа эхилжэ,хангай дайдаяа,уһа уулаяа  хүндэлэн,амитан бүхэндэ амгалан байдал хүсэн,сай ,сүүгээ үргэдэг заншалтай. 24-дэхи наадамда  модоор һүнэй дээжэ үргэхэ халбага багахан хүнэгтэйнь хэхэ  даабари үгтэнэ.

в) Уран баримал. Хүндэтэ һурагшад, танай анхаралда үгтэһэн үлзын найман тэмдэг болохо “Найман тахил” гэһэн зураг анхарагты. Энэ зурагаар өөһэдын хандаса оруулан, уран баримал бүтээгты.

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна.

Этигэл Хамбын сургаал. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-surgaal-xxiv-naadam/

 

Шагналга тухай

 

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;

В.Махатов, Х.Цыденова «Алтан гадаһан» У-Ү., 2008

«Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг», мүн «Синтаксис» гэhэн бүлэг сооһоо «Хэрэгэй бэшэг» сэдэб анхарагты.

«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017;

«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи» 2016;

«Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;

Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү., 1988

И. Мадасон «Буряад арадай оньһон, хошоо үгэнүүд», У-Ү, 1960

Замбалова Татьяна «Табан хушуу мал»;

Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» http://soyol.ru/culture/books/4356/ PDF / 3.9 Мбайт энэ файл татажа абаха;

Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» http://soyol.ru/culture/books/4357/ PDF / 3.65 Мбайт энэ файл татажа абаха;

Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;

http://ehehelen.ru

 

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com

Я. Ц. Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

Наадамда хабаадаха мэдүүлгэеэ (регистрационый лист) 5 һарын 16 болотор exexelen@gmail.com  хаягаар эльгээгты.

Регистрационный лист 

Аймаг, һургуули:

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) нэрэ обо:

  

Телефон (обязательно):

Бүлэгэй гэшүүд (состав команды)

№	Нэрэ, обог (имя, фамилия)	Анги (класс)
1
2
3
4
5
6
7

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». БҮГЭДЭ БУРЯАДАЙ ҺУРГУУЛИНУУДАЙ ХООРОНДО ИВАЛГЫН ДАСАНДА ҮНГЭРЖЭ БАЙДАГ XХIII НААДАНАЙ ДҮНГҮҮД

 

Наадан заншалта ёһоороо Ивалгын дасанда апрелиин 13-да үнгэрөө. Энэ наадануудай гаргашые Буряад Уласай Соёлой яаман, яаманда хабаатай соёлой, урлалай эмхи зургаанууд бэе дээрээ даажа абаһан байгаа.

 

 

 «БУРЯАД ХЭЛЭН» гэжэ нэрлэгдэһэн заабаринуудаар элирһэн эрхим  бүлэгүүд:

1.  Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули

2.  Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй 1-дэхи бүлэг

3.  Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм

4.  Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм

5.  Сэлэнгын аймагай  Галуута-Нуур хотын 4-дэхи дунда һургуули

6.   Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй

7. Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули

 

ЭТИГЭЛ ХАМБАДА ЗАЛЬБАРАЛ, ДОНШУУР МААНИ, САГААН ДАРА ЭХЫН МАГТААЛ

I ҺУУРИ  Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули

II ҺУУРИ  Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

III ҺУУРИ Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули

 

УРАН ГАРТАН

 I ҺУУРИ  Дармаева Лена, Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй 1-дэхи бүлэг

II ҺУУРИ  Токтохоева Баира, Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули

III ҺУУРИ Чойдонова Алина, Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази

 

МОДОШО ДАРХАН

I ҺУУРИ  Бадмаев Заято, Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй 1-дэхи бүлэг

II ҺУУРИ  Цынгуев Игорь, Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули

III ҺУУРИ  Гомбоев Цыдып, Баргажанай  аймагай Хилганын дунда һургуули

 

УРАН БАРИМАЛ

I ҺУУРИ  Урбанеев Галсан, Зэдын аймагай Петропавловкын һургуулинуудай бүлэг

II ҺУУРИ  Цыдыпова Катьяни, Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази

III ҺУУРИ Эрдынеев Олзо, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуули

 

ХАМБА ЛАМЫН ШАНГАЙ ТҮЛӨӨ ТЭМСЭЭН

I ҺУУРИ  Чойдонов Арсений, Зэдын аймагай Петропавловкын һургуулинуудай бүлэг

II ҺУУРИ  Батуева Эржена, Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули

III ҺУУРИ Нанзатов Зоригто, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей- интернат

НААДАНАЙ ЭСЭСТЭ ҺУРГУУЛИНУУД ХООРОНДЫН ДҮНГҮҮД

 

ҺУУРИ	Һ   У   Р   Г   У   У   Л   И	ОНОО
1	Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй 1-дэхи бүлэг	107,7
2	Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули	92,8
3	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм	91,5
4	Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази	88,7
5	Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули	87,5
6	Зэдын аймагай Петропавловкын һургуулинуудай бүлэг	86,5
7	Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат	85,7
8	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм	85,4
9	Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй 2-дохи бүлэг	83,6
10	Сэлэнгын аймагай  Ноёхоной дунда һургуули	82,95
11	Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй байшан	80,9
12	Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуули	79,3
13	Зэдын аймагай Цагаатайн дунда һургуули	79,9
14	Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули	77,9
15	Улаан-Үдэ хотын суглуулагдамал «Тэрэнги» бүлэг	77,5
16	Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули	74,8
17	Мухар-Шэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули	73,1
18	Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули	69,8
19	Сэлэнгын аймагай  Харганаагай дунда һургуули	65,2
20	Хориин аймагай Хориин 2-дохи дунда һургуули	63,6
21	Захааминай  аймагай Мэлын  дунда һургуули	62,9
22	Баргажанай  аймагай Хилганын дунда һургуули	61,2
23	Сэлэнгын аймагай  Галуута-Нуур хотын 4-дэхи дунда һургуули	58,6
24	Улаан-Үдэ хотын Зандан Жуу түб	56,5
25	Улаан-Үдэ хотын 38-дахи дунда һургуули	55,8
26	Сэлэнгын аймагай  Новоселенгинскын дунда һургуули	52
27	Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 1-дэхи дунда һургуули	51
28	Яруунын аймагай Нарһатын 1-дэхи дунда һургуули	48,1
29	Улаан-Үдэ хотын 49-дэхи дунда һургуули	47,5
30	Сэлэнгын аймагай  Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули	46,6
31	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 3-дахи дунда һургуули	43,1
32	Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули	37,7
33	Ивалгын аймагай Һужаагай дунда һургуули	36
34	Ивалгын аймагай Дээдэ-Ивалгын дунда һургуули	35,1
35	Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули	33,1
36	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 2-дохи дунда һургуули	32,5
37	Сэлэнгын аймагай  Галуута-Нуур хотын гимнази	26,5
38	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Солонго» бүлэг	24,6
39	Улаан-Үдэ хотын 19-дэхи дунда һургуули	23,5
40	Захааминай  аймагай Нуртын ба Үлэнтын   дунда һургуулинуудай суглуулагдамал бүлгэм	22
41	Улаан-Үдэ хотын 42-дохи дунда һургуули	20,5
42	Улаан-Үдэ хотын 35-дахи дунда һургуули	20
43	Улаан-Үдэ хотын 46-дахи дунда һургуулиин «Найрамдал» бүлгэм	19
44	Улаан-Үдэ хотын 44-дэхи дунда һургуули	14,7
45	Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуули	14,5
46	Улаан-Үдэ хотын 57-дохи дунда һургуули	14
47	Улаан-Үдэ хотын 46-дахи дунда һургуулиин «Минии нютаг» бүлгэм	13,5

 

Тодорхой хүсэнэгтэ үгтэнэ itog 23

 

Нааданай хоёрдохи хубидаа үргэлжэлэл хойто үдэрынь, апрелиин 14-дэ Буряадай гүрэнэй Сэнхир дэлгэсэй ба агаарай долгиной хамжаанай сэнхир дэлгэстэ нютаг хэлэнэй гуримаар суглуулагдаһан бүлэгүүдэй нааданай дүнгүүд

 

ҺУУРИ	Б   Ү   Л  Э   Г	ОНОО
1	Хори буряадуудай бүлэг	71
2	Сэлэнгэ буряадуудай бүлэг	70
3	Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг буряадуудай бүлэг	62
4	Эрхүү буряадуудай бүлэг	52
5	Хонгоодор буряадуудай бүлэг	50
6	Баргажан буряадуудай бүлэг	48

 

 

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XXIII наадамай положени

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

 Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай соёлой яаман

Наадамай зорилгонууд

• Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ хүсэл түрүүлхэ.
• Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха зорилготойгоор үнгэрхэ даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.

 Наадамай үнгэрхэ болзор, хаяг:

• XXIII наадамай 1-дэхи шата 2018 оной 4 һарын 13-да «Даши Чойнхорлин» гэһэн Буддын шажанай Ехэ һургуулида үнгэрхэ (Ивалгын дасан). Бүридхэл: 9.00 – 10.00
• XXIII наадамай 2-дохи шата – 16-дахи телевизионно наадам 4 һарын 14-дэ Буряадай гүрэнэй телевиденидэ үглөөнэй 11:00 сагһаа үдын 13:00 болотор үнгэрхэ.

Наадамда хабаадагшадта:

1. Найман хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).
2. Анхан даабари бүхэндэ бүлэгүүдһээ тусхай бэлэдхэлтэй 1 гэшүүн ородог байгаа. Мүнөө энэ гуримаар «Уран гартан», «Уран дархан», «Уран баримал», «Хамба ламын шан абалгын тэмсээн» гэһэн номинациин гэшүүд хүдэлхэ. Харин бүлэгэй бэшэ гэшүүд хамта (4 хүн) Хэлэ хүгжөөлгын даабарида хабаадаха (бейджигүүдтэй байха). Тиимэһээ нэгэ үрөө соо 7-8 бүлэгүүд хамта орожо, даабаринуудые дүүргэхэ болоно (нэгэ доро 7-8 үрөө соо 50 гаран бүлэгүүд 1,5-2 часай туршада хүдэлхэ зэргэтэй).

Бүлэгөөрөө хабаадаха тэмсээнүүд: хонин талын «Блиц-урилдаан», «Бэлигүүн толи», үхэр талын; «Сэдэбтэ толи», «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй», Эдэ урилдаануудта үхибүүд бүлэгөөрөө ороод, бүгэдэ нэгэ доро даабари дүүргэхэ. Наадамда ерэһэн бүхы бүлэгүүд үдэһөө урда туршалгаа гаража дүүргэхэ ёһотой.

3. Үдын хойно команданууд (8 хүн) үрөөнүүдээр таража, «Этигэл Хамбын магтаал», «Доншуур маани», «Сагаан Дара эхын магтаал…» уншаха. Иимэ түхэлөөр үнгэрһэн урилдаанаймнай удаа бүхы оноонууд согсологдожо, һууринууд олгогдохо.

Наадамай эрилтэнүүд:

• Наадамда орогшод сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэгшэд өөрынгөө нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ, хөөрэхэ, хэһэн ажалаа хамгаалха.

Нэмэлтэ мэдээсэл АНХАРАГТЫ: 

1. Наадамай гуримаар һурагшад танхимуудаар тарахадаа, бүлэгүүдээрээ хүдэлжэ, даабаринуудые дүүргэхэ. Бүлгэмүүдэй абаһан оноонуудаар һууринууд олгогдохо.
2. Наадамай эрилтээр эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй оролсохо гэһэн заршам хубилгаһан бүлгэмүүдэй оноо дарагдаха. ЭНДЭ ГАНСА АХАМАД АНГИНУУДҺАА БҮРИДЭҺЭН БҮЛГЭМҮҮД ТУХАЙ ХЭЛЭГДЭНЭ.
3. Буряад хэлэ хүгжөөлгын даабарида жюриин гэшүүдэй табиһан оноонууд бүридхэгдөөд, нэгэ сэгнэлтээр табигдаха (Жэшээнь, блиц – 10 оноо, оршуулга – 8 оноо, сэдэбтэ толи (дотороо 2 сэгнэлтын дундахи оноо табигдаха) 7,0 оноо-ср. балл, уран хөөрөөн – 10 оноо, гэртээ бэлдэһэн нютаг хэлэнэй толи – 8 оноо,  хамта = 43,0 оноо 5 даабарида).

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

 

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

 

I ШАТА

 

1. МОРИН ТАЛА

Нютаг хэлэнэй толи

 

2. ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) “Бэлигүүн толи”

 

3. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!

а) Сэдэбтэ (тематическа) толи

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй

 

4. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!

а) Этигэл Хамбадаа зальбарал

б) Доншуур маани

в) Сагаан Дара Эхын магтаал

 

5. ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Уран баримал

в) Модон дархан

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ ХАМБЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН

 

Этигэл Хамбын сургаалнууд

 

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ (4-һарын 10 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээгты )

Аймаг __________________________________Һургуули____________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________________________________________________________

Холбоо бариха утаһан, email:_____________________________________________

Гэрэй хаяг:____________________________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________

ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи

Толи дээрэ багшанарай хэды жэл соо хүдэлжэ байһан ажалай дүн үнгэрһэн зун хараха аргатай болобобди. Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ гаража, нютаг зондоо тараагдаа гэжэ дуулгая. Ном гараһанай баяр Арадай Хуралай ехэ танхим соо 8 һарын 24-дэ үнгэрөө. Мүнөө хэблэлдэ Харлан нютагай толи тушаагданхай, Баргажанай Улан нютагай толи бэлдэгдэжэ байна.

Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинуудта урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты – словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 3000-4000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй.

Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.

а) Блиц-урилдаан «Түрэл дайда, түрүү угсаатан…» http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xxiii-naadam/

гэһэн сайт дээрэ үгтэһэн асуудалнуудта харюу бэлдэхэ.

Энэ урилдаанда бүлгэмэй түлөөлэгшэд 20 асуудалда (сайт дээрэхи асуудалнуудһаа) харюу үгэхэ. Сайт дээрэ үгтэһэн асуудалнуудые харахадаа, урда наадамуудта олонхи асуудалнуудынь үгтэһэн байгаа гэжэ анхараа бэзэт. Буряад дайдынгаа уһа гол, хада уула, нютаг нуганууд, арадайнгаа нэрэ түрэ холо ойгуур суурхуулһан угсаата зон тухайгаа мэдэсыетнай дабтан бэхижүүлхэ зорилготойгоор энэ даабари үгтэнэ. Түргэн тодо харюунуудаартнай үндэр оноонууд табигдаха.

б) «Бэлигүүн толи» http://ehehelen.ru/beliguun-toli-xxiii-naadam/. Эндэ Э-Х. Галшиевай зохёолһоо үгтэһэн һургаалнуудай удхатай танилсагты. Удхаарнь асуудалнууд үгтэхэ, тэдэндэ харюусаха аргатай болохо ёһотойт (билет соо 3-3 асуудалнууд байха).

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ

а) Сэдэбтэ (тематическа) толи  http://ehehelen.ru/sedebte-toli-xxiii-naadam/.  Бүлгэмэй гэшүүд билет татан, асуудалнуудта харюусаха.

1) «Хүнэй дотоодо тала»;

2) «Хүнэй гадаада тала» гэһэн сэдэбээр хүдэлхэбди. Бүлэг бүхэнһөө 2-2 хүн хабаадахадаа, үгтэһэн 2 сэдэбүүдээр билет абаад, үгтэһэн холбуулалнуудые буряад хэлэн дээрээ оршуулхат.

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй.

Апполон Шадаевай зохёохы намтартай дүтөөр танилсаха. Сайт дээрэ үгтэһэн зургаан онтохонуудайнь удха мэдэхэ болоод ерэхэ. Нэмэлтэ даабари болгон, бүлэгүүдтэ амяарлан 1-1 онтохонууд үгтэхэ. Дэлгэрэнгыгээр http://ehehelen.ru/uran-beligtej-ulgam-heletej-appolon-shadaevaj-ontohonuud/

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

а) «Этигэл Хамбадаа Зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани» сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад,саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

в) «Сагаан Дара Эхын магтаал» сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Уран гартан

Уран гартанай толи http://ehehelen.ru/uran-gartanaj-anharalda/

Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты: http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/

АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ

1. Арһаяа уһанда дэбтээхын урдахана үлүү нооһыень хайшалжа абагты.
2. Дэбтээхэ раствор: 10 грамм дабһа 1 литр уһанда хэжэ худхагты, 0,5 формалин нэмэжэ болоно. Уһантнай ходо хүйтэн байха ёһотой, дэбтээхэ сагтнай арһанайнгаа бэлэн болоһонһоо дулдыдаха.
3. Пикель эдеэн: 10-12 грамм уксусна кислота 1 литр уһанда хээд худхаха, 50 грамм дабһа нэмэжэ дахин худхаха. Бэлдэһэн пикель эдеэн соогоо 8-10 час соо арһаяа байлгаха. Дараань арһаяа халимнажа, дахяад энэл эдеэн соогоо 6-8 саг дэбтээн байлгаха.
4. Арһаяа нооһоорнь газаашань харуулаад, 1 һүни дэлгээн хонуулха.
5. Дубитель эдеэн: 4 грамм хромбит, 50 грамм дабһа хоёрые 1 литр уһанда хэжэ худхаха. Энэ бэлдэһэн раствортнай 20-25 градус байха ёһотой. Арһаяа энэ эдеэн соо дэбтээжэ, 10-12 сагай туршада дублени хэхэт. Эхин дээрээ һайса гэдэг худхаха шухала, дараань 1-2 саг болоод заабол худхажа байгты.
6. Арһаяа гаргажа, 8-10 сагай туршада дулаан газарта дэлгээгты (наран доро бэшэ).
7. Нейтрализаци: 1 литр уһанда 4 грамм сода хэгты. Худхаад, арһаяа зөөлэрүүлхын тула 3-4 сагай туршада энэ раствор соо байлгаха. Энээниие хээгүйдэ арһан хахарха, муу болохо.
8. Арһаяа тоһодохо эдеэн: 50 грамм АИ 12 тоһон, 1 томо халбага привацел, 50 мг скипидар, 1 бага халбага сахар. Бүгэдынь худхаад, 1 литр бусалжа байһан уһа нэмээд, һайн худхаха. Сайхан һүнэй үнгэтэй болоһон энэ эдеэгээ арһандаа биирээр түрхихэ. Эдеэ һайса оруулһан арһа элдэхэдэ бэлэн.
9. Арһаяа хатаахадаа тойруулан татаха хэрэгтэй.

Арһа элдэлгээр асуудал байбал, Сультим ламада хандагты: 8 (924) 657-53-00

Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо. Урда наадануудта дүүргээгүй ажалнуудаа – оёжо байһан арһан дэгэлнүүдээ заабол абаад ерэгты.

б) Модон дархан. 20-дохи наадамда «Уран дархан» гэһэн урилдаанда сай унда уухадаа хэрэглэдэг багахан тагша – модон аяга хээд ерэхэ http://ehehelen.ru/tagsha/ .

в) Уран баримал

Хүндэтэ  һурагшад, танай анхаралда   үгтэһэн зураг анхарагты.

Буддын шажанда Заан – гүнзэгы эрдэм мэдэсын, хүсэ шадалай, бэхи байдалай һүлдэ гээд тоолодог. Тиимэһээ урдандаа  хүн  бар хүсэ шадал, тэнхээ заанһаа гуйдаг байһан гэжэ домогууд соо хэлэгдэдэг. Гэрэй даабари: заанай дүрсэдэ өөрын  хандаса оруулан,  зураг дээрэхи шэмэг  угалзануудынь   наринаар дабтан, пластилинаар  урлан гаргагты.

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна  http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-surgaal-xxiii-naadam/.

 

Шагналга тухай

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;

«Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» , мүн »Синтаксис»  гэhэн бүлэг  сооһоо «Хэрэгэй бэшэг” сэдэб анхарагты.

«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017;

«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи» 2016;

«Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;

Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү., 1988

И. Мадасон «Буряад арадай оньһон, хошоо үгэнүүд», У-Ү, 1960

Замбалова Татьяна «Табан хушуу мал»;

Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» http://soyol.ru/culture/books/4356/ PDF / 3.9 Мбайт энэ файл татажа абаха;

Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» http://soyol.ru/culture/books/4357/ PDF / 3.65 Мбайт энэ файл татажа абаха;

Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;

http://ehehelen.ru

 

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com Я. Ц. Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

 

 

 

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». БҮГЭДЭ БУРЯАДАЙ ҺУРГУУЛИНУУДАЙ ХООРОНДО ИВАЛГЫН ДАСАНДА ҮНГЭРЖЭ БАЙДАГ XХII НААДАМАЙ ДҮНГҮҮД

XХII заншалта наадан февралиин 9-эй үдэр Ивалгын дасанда үнгэрбэ. Энэ үдэр 58 һургуулинууд сугларжа мүрысэбэд.

 

«БУРЯАД ХЭЛЭН»

гэжэ номинациин Эрхим бүлэгүүд

1. Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм
2. Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй байшан
3. Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг
4. Хурамхаанай аймагай Барханай дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм
5. Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда һургуули
6. Улаан-Удэ хотын 29-дэхи Буряад гимназии
7. Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули
8. Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

 

ЭТИГЭЛ ХАМБАДАА ЗАЛЬБАРАЛ, ДОНШУУР МААНИ, САГААН ДАРА ЭХЫН МАГТААЛ

I ҺУУРИ  Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули

II ҺУУРИ  Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули

III ҺУУРИ Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм

 

УРАН ГАРТАН

I ҺУУРИ Дармаева Лена, Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

II ҺУУРИ  Бутитова Дарису, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

III ҺУУРИТогтохоева  Баира, Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули

 

МОДОН ДАРХАН

I ҺУУРИ Бадмаев Заято, Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

II ҺУУРИ  Дугаржапов Илья, Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули

III ҺУУРИ Чимитов Агван, Улаан-Үдэ хотын Зандан Жуу түб

 

УРАН БАРИМАЛ

I ҺУУРИ Цыдыпова Катияни, Улаан-Удэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази

II ҺУУРИ  Залуцкая Алина, Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули

III ҺУУРИ Жамсуев Гарма, Ивалгын аймагай Ивалгын дунда һургуули

 

ХАМБА ЛАМЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН

I ҺУУРИ Нанзатов Зоригто, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

II ҺУУРИ  Забанова Сэлмэг, Сэлэнгын аймагай  Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуули

III ҺУУРИ Жапов Аюржана, Буряад Уласай  үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей – интернадай “Эдиршүүл” гэһэн 2-дохи бүлгэм

 

һуури	Һургуули	оноо
1	Бэсүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг	72,8
2	Улаан-Удэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази	69,8
3	Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат	68,3
4	Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули	67,6
5	Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули	64
6	Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули	62,75
7	Сэлэнгын аймагай  Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуулиин 1-дэхи бүлгэм	61,2
8	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм	61,05
9	Сэлэнгын аймагай  Ноёхоной дунда һургуули	59,05
10	Сэлэнгын аймагай  Сэлэн-Дүүмын дунда һургуули	59
11	Баргажанай аймагай Баянголой дунда һургуули	56,3
12	Хурамхаанай аймагай Барханай дунда һургуулиин 1-дэхи бүлгэм	55,4
13	Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули	55,3
14	Хурамхаанай аймагай Барханай дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм	53,95
15	Ивалгын аймагай Ивалгын дунда һургуули	53,65
16	Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули	53,6
17	Хяагтын аймагай Энхэ-Талын дунда һургуули	52,83
18	Сэлэнгын аймагай  Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм	52,6
19	Буряад Уласай  үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей- интернадай “Эдиршүүл” гэһэн 2-дохи бүлгэм	52,2
20	Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули	51
20	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм	51
22	Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули	45,8
23	Захааминай аймагай Захааминай 1-дэхи дунда һургуули	44,9
23	Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуули	44,9
25	Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули	44,5
26	Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй байшан	43,6
27	Сэлэнгын аймагай  Харганаагай дунда һургуули	42,45
28	Хэжэнгын аймагай Могсохоной дунда һургуули	42,1
29	Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули	41,6
30	Хэжэнгын аймагай Чисаанын дунда һургуули	41,3
31	Улаан-Үдэ хотын Зандан Жуу түб	40,8
32	Захааминай аймагай Шара-Азаргын ба Енгорбойн дунда һургуулиинуудай бүлгэм	39,4
33	Улаан-Үдэ хотын суглуулагдамал «Тэрэнги» бүлгэм	39,1
33	Хяагтын аймагай Сүбэгтын дунда һургуули	39,1
35	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын лицей	37
36	Захааминай аймагай Сахирай интернат- һургуули	36,5
37	Сэлэнгын аймагай  Загастайн дунда һургуули	35,6
38	Ивалгын аймагай Дээдэ-Ивалгын дунда һургуули	35
39	Захааминай аймагай Бортын дунда һургуули	33,8
39	Хяагтын аймагай Баян-Булагай дунда һургуули	33,8
41	Улаан-Үдэ хотын 18-дахи дунда һургуули	33,6
42	Хяагтын аймагай Хоронхойн дунда һургуули	30,8
43	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 2-дохи дунда һургуули	30,5
44	Улаан-Үдэ хотын 28-дахи Элүүржэлгын интернат-һургуули	30,4
45	Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын интернат	30,15
46	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуулиин 1-дэхи бүлгэм	29,5
46	Улаан-Үдэ хотын 38-дахи дунда һургуули	29,5
48	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Солонго» бүлэг	25,6
49	Улаан-Удэ хотын 14-дэхи гимнази	24,6
50	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм	23,6
51	Сэлэнгын аймагай  Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуулиин 3-дахи бүлгэм	23,5
52	Сэлэнгын аймагай  Галуута нуур хотын 1-дэхи ба 6-дахи дунда һургуулинуудай бүлгэм	18
53	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Хонхонууд» бүлэг	17,3
54	Улаан-Үдэ хотын 43-дахи дунда һургуули	16,3
55	Улаан-Үдэ хотын 12-дохи дунда һургуули	10,8
56	Сэлэнгын аймагай  Новоселенгинскын интернат -һургуули	7,5
57	Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистическэ гимнази	5,5
58	Улаан-Үдэ хотын 31-дэхи дунда һургуули	1,6

Тодорхой хүсэнэгтэ үгтэнэ: itog 22

Наадануудай Ивалгын дасанда үнгэрһэнэй хойто үдэр мүн лэ заншалта ёһоороо Буряадай гүрэнэй сэнхир дэлгэстэ хоёр сагай туршада сэхэ дамжуулгада хабаадажа, мүрысөөн үргэлжэлөө.

Энэ удаа, февралиин 10-да энэ дамжуулга 11 сагһаа 13 саг болотор үргэлжэлһэн байна. Эндэ мүн лэ заншалта ёһоороо 6 бүлэг боложо һубаарһан бүлэгүүд хоорондо баһал мүрысөөн үнгэргэгдэжэ, шангай һууринууд иигэжэ гараа:

I ҺУУРИ  Улаан-Үдын һургуулинуудай бүлэг 64 оноо

II ҺУУРИ  Хори буряадай бүлэг  63 оноо         

III ҺУУРИ Сэлэнгэ буряадай бүлэг 54 оноо

IV ҺУУРИ Хори буряадай бүлэг 53 оноо

V ҺУУРИ Эрхүү буряадай бүлэг 38 оноо

VI ҺУУРИ Баргажан буряадай бүлэг 33 оноо

 

 

 

Соносхол

«Үндэһэтэнэй үбэлэй хубсаһан» фестивалиин хэмжээндэ «Эжы баабайн хөөрхэхэн» гэһэн урилдаан 2 һарын (Ехэ улаан һарын) 16-да, үдэрэй 2 сагһаа Сагаалхын һайндэрэй үедэ ФСК-гай танхим соо үнгэрхэ. Урилдаанда орогшодой бүтээлнүүдые уридшалан харалга февралиин 14-дэ үнгэрхэ.

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын «Эхэ хэлэн – манай баялиг» наадамай уран гартанай урилдаанда хониной арһаар элдэб хубсаһа оёһон басагад нэгэ бүлэг болоод, энэ тэмсээндэ оролсохонь гэжэ дуулганабди.

Тиимэһээ февралиин 9-дэ үнгэрхэ 22-дохи наадамда ерэхэдээ, оёһон хубсаһаа абаад ерэгты. Хүтэлбэрилэгшэдтэеэ урилдаанай дүримтэй танилсажа, харалгада табиха үбэлэй хубсаһа шэлэн абалга суг хамта үнгэргэхэт! Энэ ехэ хэмжээнэй урилдаанда амжалта туйлахынтнай түрүүшын алхам-бэлдэлгын, эмхидхэлэй үе гэжэ ойлгоё, хүндэтэ уран гартай басагаднай!

Для участия в Республиканском фестивале зимнего бурятского национального костюма  приглашается команда девочек номинации “Уран гартан” Всебурятского конкурса “Эхэ хэлэн – манай баялиг”. Показ костюмов состоится  16 февраля на Гранд-концерте празднования бурятского национального праздника Сагаалган в Физкультурно-Спортивном комплексе г. Улан-Удэ 16 февраля. (Предварительный просмотр костюмов в РЦНТ 14 февраля). Поэтому просим все готовые вещи привезти с собой на 22 конкурс 9 февраля 2017 года в Иволгинский дацан.

 

Багша-дизайнер Баярма Митупова