Хүндэтэ үхибүүд!
24-дэхи наадамда Эрдэни-Хайбзуун Галшиевай «Бэлигүүн толи» зохёолой хэһэгүүдтэй танилсалгаа үргэлжэлүүлнэбди. Гар бэшэгэй энэ зохёолынь монгол, түбэд хэлэнүүд дээрэ Ази түбиин нютагуудаар тараһан юм. 1001 шүлэгһөө бүридэһэн найман бүлэгтэй түгэд хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн «Бэлигүүн толи» номой оршуулга 24-дүгээр Хамба лама Дамба Аюшеев “Даша Чойнхорлинай” дээдэ һургуулиин эрдэмтэ багшанартай суг хэжэ дүүргэбэ.
Хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай заабарида түшэглэн, яажа бэеэ зүбөөр абажа ябаха тухай 90-120 хүрэтэр һургаалнуудтай урда наадамуудта танилсаат. Эндэ согсологдоһон һургаал-субашидаар 2-2 асуудалтай биледүүд үгтэхэ. Һургаалай түрүүшын мэдүүлэл саашань хүсэлдүүлхэт.
Оршуулгын хэлэн эхэ бэшэгынь даган хэгдэһэн ушарһаа танда ойлгогдоогүй үгэнүүд, ойлгосонууд дайралдажа болохо, тиимэһээ Толи харагты, нютагайнгаа ламанарһаа тодорхойлго һурагты. Харюугаа эхэ хэлэн дээрээ дамжуулха гэжэ оролдогты.
Эрдэни-Хайбзуун Галшиев «Бэлигүүн толи»
1) 35) Ашатай аба эжи хоертоо ном сударта шэнди хүндэлгэ үйлдэ, энэ насанда эли Бурхан мүн гэжэ юртэмсын дуулдалгатай.
2) 40) Ехэ хүн ноён ехэнүүдтэ хэмжээгээс хэтэрэн бү сүгэдэ, маша асар ёслолоор ехэ хэтэрхэ бол араатан мэтэ басуулха.
3) 205) Зарга ба шог наадамай үгэнүүд соносожо, сэдьхэлдээ бари, тэдэнүүд оюун ба хэлэнэй зангилаа тайлаад, хубируулха арга мүн.
4) 206) Бусадаар эд сүйтхэхэ ушар сонсожо бас тэрэниинь сэдьхэлдээ бари, эндүүрхэ газарынь сайн мэдэхэ бол, өөрөө тэрэнээс зайлаха шадалтай.
5) 219) Ямар нэгэ ухаан мэдэл сураха бол, бас нас залуу сагта сура, намар таряа хуряаха саг ба газар хахалха хабарай саг мүн.
6) 220) Эрдэмэй нэгэ тала тэдыдэ болихо гэжэ мэдэснээр бү сада, далай усаар садахагүй шэндидэ мэргэн эрдэмээр мэтэ.
7) 281) Хоб үгэдэ этигэхэ бол тэрэнии бусадта бү хэлэ, үгэ аманаас алдахагүй бол сэдьхэлдэ барихада, сэсэн мүн.
8) 282) Хоб үгэ сонсохо үедэ бэлэг мэтэ сэдьхэжэ бү үйлэдэ, юртэмсын ехэнхи тэмсэл бол хоб дэлгэрэснээр гарасанай олон!
9) 283) Хэн бас үнгэтэй магтажа энеэхэ үе зүрхэнээс баярлаад, сэдьхэлдэ бү этигэ, бишгүүрэй яруу гарсан дуугаар гүрөөс мэхэлжэ алахы үзэхэ.
10) 296) Бусадай гэм нюдөөр эли үзэсэн тэндээ басахы бү үйлэдэ, өөриин нюурын хара бохир хирыень анхан өөртөө арилгажа үйлэдэ.
11) 297) Ном нэгэ мэдэхэгүй тыдэ нэгээр бусады басаад бү доромжоло, мэргэн бас ойн модон бүгэды илүү дотуу бэшээр тоолохо хэрэг үгэй.
12) 298) Өөртөө зохихогүй тэдыгээр бас түрэлхитэн бусады бү доромжоло, хүн тэрэ зуун жил болсон тэрэнэй нэрэнь бас нялхаас гэсэн.
13) 306) Настай үбгэн хүгшэрсэнүүд дэмы шалшиха бол басажа бү үйлэдэ, би бас энэ адли болохо нэгэ гээд ,юрөөл зүрхэнээс табин үйлдэхэ.
14) 307) Орон дэлхэй бусадаар ойро зохисной хүни хэзээш басажа бү үйлэдэ, тэднэрэй омог түгэсэнь ши худагай яст мэлхы мүн гэжэ ойлгуулха.
15) 428) Муу санаатай, муу сэдьхэлтэй хүни хоер иртэй хутага мэтэ бисалга, мэдэхэгүй тооной хэсэгээс доромжолхо хүрэнгэ табихынь үзэхэ.
16) 434) Элигүй аргаар далдуур бас бусадта хорлохы хишээжэ бү үйлэдэ, буян ба хилэнсы өөрөө үзэхэгүйн нюдэ ба шихэтэй байха шэнди.
17) 505) Ама зөөлөн хара санаатай хүнүүдээс энэ доро зайл, сайн муугы ямар мэтэ үзүүлсэн бол бас тэмсэхэ ба нүхэрлэхэ алиниш үйлдэхэ бэшэ.
18) 506) Хоер нюуртай хоер хэлэтэй түгэсэ нүхэрнүүдтэ сэдьхэлээр бү этигэ, ураг садан боложо хубирха бол дайсан мэтэ тэндэ сэрэмжэ хяналтай үйлэдэ.
19) 507) Санаа муутай харилсаан салгахы хэлсээнэй нүхэртэ дайсан мэтэ сэрэмжэтэй үйэдэ, тэрэниинь гэр дотор байсанай хулгай мүн гээд бисалга.
20) 508) Нүхэр атаархал түгэсэдэ дайсанаас асар ехээр сэрэмжэтэй хянан үйлэдэ, тээрниинь оньсонууд бүгэды мэдэснээр дайсануудаас бас аюултай.
21) 687) Худалдаа үйлдэснай үедэ хэрэггүй худал үгэ хэлэхы бү үйлэдэ, худалдаандаа бую үнэн хэлсэн бол тэрэнэй үгэдэ хэншье этигэхэгүй.