«Бэлигүүн толи» XXII наадам

Хүндэтэ үхибүүд!

22-дохи наадамда Эрдэни-Хайбзуун Галшиевай «Бэлигүүн толи» зохёолой хэһэгүүдтэй танилсалгаа үргэлжэлүүлнэбди. Гар бэшэгэй энэ зохёолынь монгол, түбэд хэлэнүүд дээрэ Ази түбиин нютагуудаар тараһан юм. 1001 шүлэгһөө бүридэһэн найман бүлэгтэй түгэд хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн «Бэлигүүн толи» номой оршуулга манай 24-дүгээр Хамба лама Дамба Аюшеев “Даша Чойнхорлинай” дээдэ һургуулиин эрдэмтэ багшанартай суг хэжэ дүүргэбэ.. ­

Хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай заабарида түшэглэн, яажа бэеэ зүбөөр абажа ябаха тухай 1-60 хүрэтэр һургаалнуудтай урда наадамуудта танилсаат. Эндэ үгтэһэн 61-90 хүрэтэр һургаал-субашидаар биледүүд дурадхагдаха. Билет бүхэн соо 3-3 асуудал байха, һургаалай түрүүшын мэдүүлэл саашань хүсэлдүүлэн дүүргэхэ гэһэн даабари танда үгтэхэ. Оршуулгын хэлэн эхэ бэшэгынь даган хэгдэһэн ушарһаа танда ойлгогдоогүй үгэнүүд, ойлгосонууд дайралдажа болохо, тиимэһээ толи анхарагты, нютагайнгаа ламанарһаа тодорхойлго һурагты. Харюугаа эхэ хэлэн дээрээ дамжуулха аргатайт.

61) Зам зуура ябаган ябаснай сагта огторгой дээшэ үзэжэ бү яба, үшөө хонзон үгэй(ы)нүүд ууртай дайсанаар үзэсэн шэнди тэмсэл зохёохо.

62) Тэрэ шэнди ябаган ябаха сагта газар руу хараад бү яба, тэрэниинь зориг зүрхэгүй, дахин муу санаатай мэтээр үзэгдэхэ.

63) Бусад бас ябаган ябасан сагта асар хурдаар бү яба, тэрэ бас ухаан маша муутай хүнэй байдалтай мэтээр бусадта үзэгдэхэ.

64) Эд бараа хэды шэнээн хайртай бол аминаас энхэрэн бү бари, эд хуряахынь аминай тулда мүн амидархын аминь эд бараа түлөө бэшэ.

65) Бусадай нюдэнэй өмнө гоё бэшэ уранхай хубцас бү үмдэ, хүнүүд шангаар доромжолоод, нохойгоор хусуулха.

66) Шухал ушаралтай зохилдожо, сайн тэды дээли хубцас үмэдэ, хубцас хүнтэй хамта түрсэн мэтэ согто сүр жабхалан үгэсэн үзэгдэхэ.

67) Тэрэ шэнди мориной хэрэгсэл эмээл, хазаар, тэргэ бол сайн тэды эдлэ, мориной эзэнэй хүшэ шадалынь мориной хэрэгсэлээр мэдэгдэхэ мүн.

68) Санасан газарта түргэн хүрэжэ шадаха сайн нэгэ-хоер мори үргэлжэ бари, гэнтэ элдэб аюул ба олзотой ушарха хэрэг магад байха.

69) Зун, үбэл, хабарай сагта тохируулсан сайн гурбан хубцас үргэлжэ хадгала, гэнтэ бусадай орон ошохо ба элдэб баяр хурим боложо байха.

70) Эдеэ ба хубцас хайрлаад, үмхирхэ хүртэл бү хадгала, тэрэниинь гутажа дүүрээд муу хубитай хон хэрээ намтартай мүн.

71) Бэедэ үнэн тустай ехэ үнтэй эдеэ хубцас шүтэ, эд бүгэдын зүгтэ бас бүхэ бэеэ ами шэнди хамгаалха.

72) Эдеэ ундань элбэг байхада, дан садатараа бү эдеэл, ходоод сайтай ехэнхинь эдеэ шингэхэгүй үбшэнөөр зободог.

73) Эдеэ ундаа аманда амтатайдань хэмжээгээс хэтэрүүлхы бү шүтэ, үхэснэй буянда ерсэн гуйранша мэтэ эдихэдэ ходоод (хото) доройтохо.

74) Аминай шүтээн болсон ходооды хүүхэн нюдэнээс дээрэ бари, хосорсониинь удаан тэжээгдэхэ бас ходоод доройтохо тэрэ мэтэ бэшэ.

75) Урдахи эдеэ шингээгүйдэ дараа эдеэгынь бү хүртэ, гэдэс үлсэхээр эдеэ хүртэхэдэ ,амтатай зохигдохо.

76) Үбшэн үгэй боложо тэгшэрхын тула эдеэ үдэрэй эртэ хүртэ, үдэшэ хэбтэхэдэ эдеэлхэ бол үбшэн үүсхэхэ гэжэ мэргэд зарлиглаа.

77) Хэрбээ хэбтэхэдээ эдихэ бол хүнэй эртын хоол эдеэ болхогүй, бодсон, хэбтэсэн хоюулынь эдеэ болсон бол хорын дээрэ хор эдисэн шэнди.

78) Тэрэ шэнди хэбтэхэдэ, эдеэ хүртэсэн бол эртын эдеэндэ ус буцалгаад уу, тэрниинь хитад зоной ёс заншал мүн.

79) Үдэшэ хэбтэхэдэ хоол эдихэгүй бол хойто үдэрэй эхиндэ хоол эди, тэрэниинь Будда Багшын дагаснай шраманин ёс заншал мүн.

80) Анагааха эдеэнэй зүйлнүүд ходоодын хагас тэды үзүүлхээр үйлдэ, ходоодын амсар хоосоноор орхисны эмшэ мэргэдэй гол ёс мүн!

81) Баян бол амтатай юсэн эдеэ шамдан бэдэржэ бү эди, тэрэниинь хүнэй ама дотор удаан байхагүй тула тус багатай.

82) Ялангуя шихэр бурам эдихы дээдэ гэжэ бү сэдьхэ, цэр шэнди хаягдаха шүлэстэ шихэр байсанаар эдеэ мүн.

83) Саг бүхэндэ няалдаа цэр эдеэ ундаа мэтэ залгихы бү үйлдэ, үргэлжэ залгиха бол үдэр бэрэ шэнди няалдаа цэр угаалга хэхэ сабынь тус тустай эдихэ.

84) Мэни махабадта зохино гээд хилэнсэтэй холигдосной эдеэ бү эди, эдеэ тэрэ тамын галай орондо шар үснэй нүхээр бадаржа байха.

85) Тэрэ шэнди үбэшэндэ тусалха гээд хилэнсэтэй холигдосон эдеэ бү эди, тэрэ бас тамада оросон үе эдгэхэ үгэй үбэшэн үүсхэхынь эдихэ.

86) Маха өөхэ үдэр шүни араатан мэтэ бү эди, дарууйдань бэеин хүшэ үүсхэжэ хүн тэрэ хурдан үтэлсэнээр үзэгдэхэ.

87) Шингэни уудаг зүйлдэнь усанда шунгасан шэнди бү уу, бэень намагай ногоо шэнди түлэжүүлсэндэ түргэн үтэлхэ.

88) Ялангуя цай уухадаа, усанда шунгасан шэнди бү уу, ходоодын гал бууража бэе түргэн үтэлжэ болохо.

89) Баян бүгэдэ хүгшэн нохой шэнди шинжэлхэгүйгөөр эдеэ бү эди, сайн эм үзэсэн бүгэдэ эдихэдээ гутажа болохо.

90) Эдеэнэй олон зүйл холижо ши(э)нжэлхэгүйгээр эдеэ бү эди, амта шадал зохихогүй бол найруулсан эм бас хор болохо.

Толи 

Айлшад Гость
Араатан Хищник
Асар Весьма, очень
Ашиг Заслуга
Ба И
Багатай Имеющий мало чего-либо
Байгуул Стой, вставить, структура, организация, строй
Барагдаха Подходить к концу, иссекать
Бол Если
Боол Раб, невольник
Булихайлуулха Быть жертвой надувательства, надувать
Бэлдэхэ Готовить, готовиться
Бэсрэг гибрид, помесь, метис
Бэшэ Не
Гоё Красивый, чудесный
Гэргэн Жена
Дагуул Сопровождающий
Далдуу Скрытно, в тайне, тайком
Дуулдалга Разговор, упоминать
Заларсан Прибыл
Засал Исправление,
Золиг Выкуп, черт, фигурка из теста, которой откупались от духов
Зохистой Соответствующий, целесообразный, подходящий, годный, удобный, приятный
Зүблэхэ Советоваться обсуждать.
Зүйл Вещь, предмет, сорт
Лаб Точно, верно
Мүрисөөн Пари, ставка
Мэдэхэгүйдэ Не зная
Найруулха Составлять, сочинять
Ном судар Книги, книга сутра
Нүхэр Друг, товарищ
Обог Фамилия
Одоо Теперь, ныне, в настоящее время
Өмнө Впереди, перед
Сайнаар Хорошо, как следует
Сурга Учить
Сүгэдэ Становится на колени, приклонить колени
Тасарал Отрываться, рваться, прерываться
Харшалха Притеснять
Түшмэд Чиновник
Тэтхэгдэхэ Снабжаться, обеспечивать, опекать, получать пособие.
Ударидагша Руководитель
Ураг садан Родственники, близкие
Урбуулсан Переворачивать, выворачивать, изменять
Урид Прежде, заранее
Ушарал Встреча, обстоятельства, ситуация
Үзүүлжэ Показывать, демонстрировать, учить
Үйлдэ Делать, делай
Үргэлжэлэн Продолжаться, длиться
Хаан Царь
Хадгала Хранить, сохранять, беречь
Хамта Вместе
Ханша Цена, курс
Хирэ Грязь, не чистота
Хонжоо Нажитое
Хурмаста Индра (царь небожителей)
Хуурамша Ложный, фальшивый
Хүндэлхы Уважать, почитать
Хүсэхэ Догонять, достигать
Хэрбээ Если
Хэрбээ Если
Хэтэрэ Превышать
Шантраха Робеть
Шилмэл Отборный
Шилмэл Отборный
Шүтээн Святыня, культ, верование
Эдеэн Пища, еда
Эдлэхэ Пользоваться, употреблять
Эсэргүү Наперекор, против.
Юртэмсэ Мир, вселенная
Юу Вопросительная частица. Что? Почему?
Язгуур Род
Ялангуя Особенно, в особенности
Ялаха Победить
Янгалааха Быть недовольным

 

 

 

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


Манай һонинууд тухай бэшэгүүдые абажа байгты!