мэдээсэл

Сагаалха баярай Хамба лама Дамба Аюшеевтай интервью

 

Анхарагты!!!

Ивалгын дасанда үнгэргэгдэжэ байдаг «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн һургуулинууд хоорондын наадан  ОРВИ, грипп гэһэн халдабарита үбшэнүүдэй хүсэеэ буураагүй, шэнэ хүсэ абан дэлгэржэ байһан, тиихэдэ һургуулинуудта хэшээлнүүдэй болюулагдаад байһан ушар шалтагаанаар февралиин 2-ой үдэрһөө февралиин 16-най үдэр үнгэрхөөр хойшолуулагдаба. 

Главам поселений Селенгинского района вручили морин хууры

2019 год в Селенгинском районе пройдет под эгидой популяризации и пропаганды народного инструмента морин хуура. Об этом сообщили на совещании глав поселений 11 декабря в актовом зале районной администрации под председательством Главы района Станислава Гармаева.

Также в совещании приняли участие директора школ и руководители культурных учреждений. Руководитель комитета по культуре администрации района Нимацоу Эрдынеева рассказала о планах по обучению детей и взрослых игре на морин хууре. Сегодня в районе работает один профессиональный моринхуурист – директор ДК «Шахтер» Эдуард Сампилов. Он готов выезжать в поселения для обучения всех желающих игре на этом поистине удивительном музыкальном инструменте.

Наличие отличного музыкального слуха и огромное желание помогут освоить навыки воспроизведения мелодии на нем. В связи с этим каждому главе поселения были вручены по одному морин хуру, подаренные депутатами Народного Хурала РБ от Селенгинского района Солбоном Дашинимаевым и Мунко Буянтуевым.

На совещании был затронут вопрос о стратегии развития бурятского языка в Селенгинском районе. Толчком к разработке данной стратегии послужил конкурс «Эхэ хэлэн – манай баялиг», который проводится в Иволгинском дацане под руководством Хамбо ламы.

Начальник РУО Евгения Антохонова озвучила основные проблемы, с которыми сталкиваются школы при участии в конкурсе. Подытожила обсуждения на эту тему первый заместитель Главы района Светлана Бубеева, которая отметила, что курс на развитие данного направления взят и одним из ключевых решений будет создание Центра бурятского языка в Селенгинском районе.

Хүндэтэ багшанар,һурагшад!

Ородой Холбоото Уласай Буддын шажантанай заншалта Сангхын  24-дүгээр Хамба Лама Дамба Аюшеевэй  2012, 2014 онуудһаа бэелүүлэгдэжэ байһан «Арадай хонин сүрэг», «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн түсэлнүүд тухайгаа  ФМ радиогоор хэһэн хөөрөө дурадханабди.

24 мин. 45 сек-һээ эхэ хэлэ хүгжөөхэ тухай, онсолбол, манай 28-дахи наадамай  «Уран зохёолго», «Оршуулга» гэһэн даабариин эрилтэ Хамба Лама үгэнэ. Анхаран шагнагты!

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» XXVIII наадамай положени

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» ГЭҺЭН БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XXVlll наадам

 2019 оной 2 һарын 2

  Эбээн тэдхэгшэ: Худалдаа-наймаанай «АБСОЛЮТ» хамжаан

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

1. Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
2. Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэжэ, арадаймнай баялиг болохо эхэ хэлээ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ.
3. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

1. Наадам Ивалгын дасанда 2 һарын 2-то үглөөнэй 10 сагһаа эхилнэ. Бүридхэл 9.00 сагһаа эхилхэ.
2. Энэл үдэр февралиин 2-то үдэрэй 2 сагһаа «Буряад ФМ» радиодо эрхим хүдэлмэринүүдэй буулгабари 46-дахи, 29-дэхи гэрнүүдтэ үнгэрхэ. Бүлэгэй хүүгэдһээ, багшанарһаа интервью абалга.

НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД

1. Найман хүтэй бүлэгтэ (команда) эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад бүридэн орохо ёһотой. Бүлэгэй бүридэлдэ буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй 70 хубинь басагад байха зэргэтэй. Бейджигүүдээ бу мартагты!
2. Наадамда орогшод сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха. Нютаг бүхэниие түлөөлэгшэд өөрын нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ, хөөрэхэ, хэһэн ажалаа хамгаалха.
3. Бүлэгүүдэй тусхай бэлэдхэлтэй нэгэ-хоёр гэшүүд «Уран зохёолго,оршуулга», «Дуу оршуулан гүйсэдхэлгэ», «Уран гартан», «Уран дархан», «Уран баримал», «Хамба ламын шан абалгын тэмсээн» гэһэн урилдаануудта ороно.
4. Уридшалан шалгагдаха толинуудаа үгтэһэн болзор соонь эльгээгты.
5. Бүлэгэй бэшэ гэшүүд хамта (3-4 хүн) «Хэлэ хүгжөөлгын» даабаринуудые нэгэ доро 2 часай туршада хэхэ. Үдэһөө урда бүлэгөөрөө ороод, бүгэдэ нэгэ доро даабаринуудаа дүүргэхэ. Буряад хэлэ хүгжөөхэ тэмсээнүүд: хонин талын «Бэлигүүн толи», «Блиц-урилдаан», «Баян хэлэтэй арад ерээдүйтэй» (үгын сан баяжуулга). Энэ даабарида жюриин гэшүүдэй табиһан оноонууд бүридхэгдөөд, нэгэ сэгнэлтээр табигдаха (жэшээнь, «Блиц» – 10 оноо, «Баян хэлэтэй арад ерээдүйтэй» – 10 оноо, «Бэлигүүн толидо» – 10 оноо. Хамта: 30 оноо.
6. Сүлөө сэдэбээр зохёохы тэмсээндэ бэлдэһэн «Уран зохёолго», «Оршуулга» хоёроо уридшалан тушааха, 10-10 оноогоор амяараа сэгнэгдэжэ, дүнгынь наадамай үедэ соносхогдохо.
7. Үдын хойно бүлэгүүд (8 хүтэй команда) үрөөнүүдээр таража, «Этигэл Хамбын магтаал», «Доншуур маани», «Сагаан Дара эхын магтаал…» уншаха. Иимэ түхэлөөр үнгэрһэн урилдаанаймнай удаа бүхы оноонууд согсологдожо, һууринууд олгогдохо.

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

 

I ШАТА

МОРИН ТАЛА

а) Нютаг хэлэнэй толинууд

б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая

 

ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) Бэлигүүн толи

в) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!

 

ҮХЭР ТАЛА:

а) Ород хэлэнһээ оршуулга, сүлөө сэдэбээр уран зохёолго бэшэлгэ

 

ЯМААН ТАЛА

а) Этигэл Хамбадаа зальбарал

б) Доншуур маани

в) Сагаан Дара Эхын магтаал

 

ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Модон дархан

в) Уран баримал

 

II ШАТА

а) БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ ХАМБА ЛАМЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН

б) ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД

 

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ (1 һарын 30 болотор эльгээхэ)

Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________

Гэрэй хаяг:____________________________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________

ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

а) Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи 

Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ 2017 оной 8 һарада гараа, 2-дохи толи – «Мөрөөч, Хилгант нютагууды буряад-ород хэлэнэй толи» 2018 оной 8 сарын 26-да Үндэһэнэй Номой санда баяр үнгэржэ, нютагай зондо тараагдаа. Мүнөө хэблэлдэ Бэшүүрэй Харлан, Сэлэнгын Ноёхон, Баргажанай Улан нютагуудай толинууд тушаагданхай.

Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинуудта урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты – словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 4000-5000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: (Толи бэлдэхэ гурим)

Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.

б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая 

2013 ондо Дагестанда Расул Гамзатовай ««Журавли» в переводе на языки народов России и мира» гэһэн ном хэблэгдээ. Шуһата дайнай талмайһаа бусаагүй эрэлхэг сэрэгшэдтэ дурасхаалай хүшөө болоһон энэ дууе дэлхэйн арадууд өөрын хэлэн дээрэ оршуулаа. Англи, армян, башкир, иврит, чечен, чуваш, осетин, татар, туркмен, түүрэг, хальмаг болон бусад хэлээр номой 28 хуудаһан дээрэ «Журавли» дуунай оршуулга үгтэһэн байна.

Хүндэтэ һурагшад, бидэшье буряад хэлэнэйнгээ бүхы аянга үгүүлбэринүүд дээрэ энэ гайхамшаг удхатай дуу гүйсэдхөөбди. Мүн өөһэдөө дуу шэлэжэ оршуулһан байнат. Ажалытнай хинан шалгагшад дуу оршуулгада хэдэн алдуу олоод, эдэ ажаглалтануудые оруулна:

а) зохёолой удха хазагайруулхагүй; б) үгэ болон мэдүүлэлнүүдые оршуулхадаа, шүлэгэйнь сохисо алдахагүй; в) хэмһээ үлүү үгэ, шэнэ бодол нэмэхэгүй (подстрочно оршуулга хэжэ һурнанабди); г) нютаг хэлэнэй үгүүлбэри тодоор гаргаха; д) уран зохёол бэшэдэг, шэнжэлдэг мэргэжэлтэдһээ туһа абахагүй; е) үхибүүд өөһэдөө багшатаяа оршуулха.

28-дахи наадамда эдэ эрилтэнүүдтэ хүрэһэн «День Победы», «Журавли», «Землянка», «С чего начинается Родина» (ссылкэ харагты) Тумэн Гындуновай оршуулгатай Лудуб Очировай гүйсэдхэһэн дуунуудһаа (жюриин дурадхалаар) дуулаха даабари танда үгтэнэ. (1-10 оноогоор сэгнэгдэхэ). http://ehehelen.ru/malenkaya-strana-bagahan-oron-gezhe-duun-buryaad-helen-deere/

Нэгэ мэдээжэ ород дуу (мүнөө дээрэ гансахан ород хэлэнһээ оршуулнабди) эдэ эрилтэнүүдэй ёһоор оршуулаад, январиин 30 болотор badma-yrta@mail.ru хаягаар (Бадмажаб Гындынцыреновтэ, 8 914 058 3911) эльгээхэ, оршуулгын эрилтэнүүдтэ хүрэһэн дуунууд наадам дээрэ гүйсэдхэгдэхэ.

Урда нааданда оршуулһан дуунууд сооһоотнай эрхим оршуулгатай дуунуудые Лудуб Очиров гүйсэдхэбэ. Энэ оршуулгаарнь үхибүүдтэеэ дуунуудые сээжэлдэжэ болоно. «Ород дуунуудые буряадаараа дуулая» гэһэн урилдаан ехэ танхим соо үнгэрхэ. Энэ удаа бүлэг бухэн өөрын морин хууршантай ерэхэ. Урда наадамуудта гуйсэдхэгдэһэн дуунуудһаа жюриин дурадхалаар 1-1 бадаг морин хуураар хасардуулан (дахалдуулан) дуулаха даабари байха (ссылкэ). Дээрэнь өөрын шэлэһэн нэгэ дуу ород хэлэнһээ оршуулаад, морин хуурай хүгжэм доро гуйсэдхэхэ. Бүлэгэй гэшүүнэй буряад арадайнгаа хүгжэмэй зэмсэг – морин хуур дээрэ наадажа, дуушадаа хүтэлэн гүйсэдхэлгэ эрхимдэ тоологдожо, үндэр оноогоор сэгнэгдэхэ. Морин хуур энэ утаһаар худалдажа абажа болохо: Владимир Бадмаевич Доржиев 8 983 451 0665

 

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.

а) Блиц-урилдаан: «Буряадуудай ехэ һайндэр

Эдэ асуудалнуудта харюу нютаг үгөөр угэхэ http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xviii-naadam-2/

б) «Бэлигүүн толи»

1. Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ http://ehehelen.ru/erdeni-hajbzuun-galshievaj-beliguun-toli/
2. Асуудалнууд http://ehehelen.ru/beliguun-toli-xxviii-naadam/

Э-Х. Галшиевай зохёолһоо үгтэһэн һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты. Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удха өөрын үгөөр тайлбарилха даабари. (Нэгэ билет соо 3 асуудал үгтэхэ).

в) «Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй». Буряад хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулая!

1-дэхи даабари: эдэ үгэнүүд ямар ойлгосо тэмдэглэнэб?

а) тоодог, хура, шиисгалдай, һараалжан? (шубууд)

б) тохой, төө, һөөм, дүрюу, барим, алхам? (хэмжүүр)

в) улаан, номин, ягаабтар, хара-хүрин? (үнгэ будагууд)

 

2-дохи даабари: үгэ соо үгтэһэн үзэгүүдые хэрэглэн, шэнэ үгэнүүдые бии болгогты (үлүү үзэг нэмэхэгүй)

а) алтаргана – алтан, тарган, ган, тараг, алтара, ганга . . .

б) энхэрэл – энхэ, эрэ, хэлэн, нэрэ, энэ . . .

в) нагаса – Санага, сана, аса, Ага, саг, сан . . .

 

3-дахи даабари: мэргэн бодолнуудые буряад хэлэн дээрэ оршуулха

а) Ученик, который учится без желания – это птица без крыльев? (Хүсэлгүйгөөр һураһан һурагша далигүй шубуун мэтэ)

б) Родное слово лечит и поддерживает? (Түрэл үгэ эмшэлдэг, дэмжэдэг)

в) Мама, папа и я –дружная семья? (Эжы, аба болон би – эбтэй бүлэбди)

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

а) «Уран зохёол оршуулга»

б) «Сүлөө сэдэбээр зохёолго»

1) Танай һонорто үгтэһэн Ородой мэдээжэ  3 уран зохёолшодой үгүүлэлнүүд дурадхагдана. Эдэ зохёолнуудые уншаад, һанаандаа таараһан нэгэ үгүүлэл нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулхадаа, зохёолой геройн бүхы онсо шэнжэнүүдынь, гол зүрилдөөн болоһон ушар алдангүй буряад хэлэн дээрээ тодоор гаргагты http://ehehelen.ru/orshuulga-xxviii-naadam/

2) Уран зохёолой нэгэ һалбари – үргэлжэлһэн зохёол (прозо). Энэ һалбариин бага жанр – үгүүлэл (рассказ).

Мүнөө наадамда таанад сүлөө сэдэбээр үгүүлэл бэшээд ерэхэт. Үгүүлгынтнай сэдэб, сюжет, баатар (герой) бодото нюур, үнэн болоһон ушар дээрэ үндэһэлһэншье, мүн өөрынтнай зохёоһоншье байжа болохо. Зохёолго соохи ушаралнуудай һубарил, геройнуудай түхэл дүрэ, нюур шарай, зан абари, һанаа сэдьхэлынь уранаар зураглан харуулхые оролдогты. Бидэ урда наадамуудта хүнэй дотор, гадар тала зураглаха үгэнүүдтэй танилсаһан байгаабди, тэрэ мэдэсэеэ хэрэглэгты. Уран зохёолой шэнжэтэй эрхим зохёолгонуудтнай ФМ радиогой долгёор нютагай үдэрнүүдтэ дамжуулагдаха, «Буряад үнэн» сониндо хэблэгдэхэ, удаань нютаг нютагай суглуулбари болгон, амяараа «Хүүгэд бэшэнэ» гэһэн гаршаг доро хэблэгдэхэ түсэбтэй.

Танай хүдэлмэридэ хэр олон нютаг үгэнүүдые зүбөөр, зохёолгынгоо удхада тааруулжа оруулһантнай тоологдожо, сэгнэлтын гол хүтэлбэри болохо. Энэ гэрэй хүдэлмэри сахим хаягаар январиин 30 болотор эльгээгты: exexelen@gmail.

Хүндэтэ багшанар,һурагшад!

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam

 

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Уран гартан

Оёдолдо хэрэглэгдэхэ үгэнүүд http://ehehelen.ru/oyodoldo-hereglegdehe-ugenuud/

Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты: http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/

АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ

Арһа элэлгэ 5 хубиһаа бүридэнэ:

1 – дэбтээлгэ

2 – арһанай хүрьһэ халимнаха (арһанда үлэһэн мяха, тоһо өөхэнһөөнь һалгаха)

3 – угаалга

4 – пикель (арһанай структура-байгуулга хубилалга)

5 – арһа будалгын бодос (арһа нэбтэрүүлхэ, будаг, үнгэ шэнгээхэ)

6 – тоһодолго (арһа зөөлэрүүлгэ, һунаха агшаха аргатай болгохо)

1) Дэбтээлгэ

Хониной арһанай үлүү нооһыень хайшалаад, шоройһоонь сэбэрлэхэ.

– арһаяа хүйтэн уһанда шиихаад, һая үбшэһэндэл болоторнь 12 часай туршада уһан соого байлгаха. Арһанай һая абтаһан байбал, энэ үйлэ 2 дахин түргөөр үнгэрхэ.

2) Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)

Дэбтээһэн арһаяа уһан сооһоонь гаргаад, тааруу газарта тараан дэлгэхэ. Хюһуу-раар арһанай хүрьһэ ехэ нягтаар сэбэрлэхэ. Хэрбэеэ дутуу хюһагдаа һаа, арһанай эхүүн үнэр һалахагүй.

3) Угаалга

Арһаа угаахын урда бүлеэхэн уһан соогоо хэдэн удаа сэбэр уһанда зайлажа, угаалганда бэлдэхэ. Бүлеэн уһа руугаа сэбэрлэлгын зүйл-порошок нэмээд, 10-15 минута соо байлгахада болохо.

4) Пикель

– 50-70 литр хүйтэн уһан

– 30 мг 70% уксусна кислота 1 литр уһанда

– 1 литр уһанда 30 гр дабһа хэхэ

Энэ хадаа арһанай байгуулга хубилгаха пикельнэ бодос болоно. Арһаяа энээн соогоо шиихаад, 8-10 часай туршада худхажа, эрьюулжэ байжа баринабди. Пикельнэ бодостой уһанһаа арһаяа гаргаад, уһыень һабируулха, удаань уһаар зайлаха.

5)Арһа будалга

Хэрэглэгдэхэ:

– 50-60 литр уһан (40-45 градусһаа дээшэ байхагүй)

– 1литр уһанда 7 грамм хромбит нэмэхэ (хромбит +79149871453 утаһаар захижа болохо)

– 1 литр уһанда 30 грамм дабһа хэхэ.

Эдэ зүйлнүүдые холин, арһа будалгын бодос бэлдэнэбди. Энээн соогоо арһаяа шииханабди. Арһанда үнгэ оруулалгын гол үйлын шанартай үнгэрхын тула түрүүшын 3-4 час соо арһаяа үргэлжэ эрьюулжэ, худхажа байха шухала.

Арһа будалга 8-10 часай туршада үнгэрдэг. Уһанайнь дулаан 40 градус байха ёһотой. Дулаасуулгын хэрэгсэл (пушка) табяад, 5-7 час соо орхиходо болохо. Удаань арһаяа гаргаад, уһаар зайлаха, сэбэрлэхэ хэрэгтэй.

6) Тоһодолго — Арһанда түрхихэ эдеэ бэлдэлгэ

Иимэ зүйлнүүд хэрэгтэй болохо:

1. 40 грамм АИ – 12 түхэлэй тоһон
2. Привацела – 30 грамм
3. Скипидар – 50 мг.

Эдэ бүхы бодосууд дээрэ 1 литр бусалжа байһан уһа нэмэхэдэтнай, һүндэл сайбар үнгэтэй зүйл болохо.

– Хабтагайда һунаан татажа хатааһан (70-80% хатаһан) арһандаа бэлдэгдэһэн бодосоо биирээр түрхигты.

– Арһанайнгаа хатажа эхилхэдэ, хабтагайһаань абаад, гараараа эмиржэ, мушхажа элдэн зөөлэрүүлхэ. Удаань дахин энэ бодосоо арһандаа түрхёод, хабтагар модондоо һунаан хатааха. Түрүүшынхидээл адляар арһанайнгаа хатахада, гараараа нидхэржэ, мушхажа байжа элдэхэ. Бүлеэхэн уһанда зөөлэрүүлгын зүйл нэмээд, арһаяа зайлаха.

Хэрбэеэ асуудалнууд гарабал, +7 914 987 1453 (Василий) утаһаар хонходооройгты.

 

Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.

Мүнөө һуралсалай жэлэй туршада эрэ хүнэй үмдэхэ арһан дэгэл (дублёнко), сээжэбшэ (душегрейка, хантааз) оёхо зорилготойбди. Энэ наадамда оёдолой хэрэгсэлнүүдые, элдэһэн арһануудые!, оёжо эхилһэн зүйлнүүдээ абаад ерэхэ.

б) МОДОН ДАРХАН Энэ удаа ажалай нэгэ хэрэгсэл – саһа этэдэг (саһанһаа сэбэрлэдэг) хүрзэ дархалха

 

в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)

Хүндэтэ һурагшад, танай анхаралда тэсэбэри ехэтэ тэмээ урлаха даабари үгтэнэ

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

Этигэлэй Хамбын сургаал

Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха http://ehehelen.ru/etigel-hamba-lamyn-surgaal-xxviii-naadam/

Шангууд тухай

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

• С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;
• «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
• https://buryadxelen.com/
• «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018; ссылкэ
• «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи» 2016;
• «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;
• Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү., 1988;
• И. Мадасон «Буряад арадай оньһон, хошоо үгэнүүд», У-Ү, 1960;
• Замбалова Татьяна «Табан хушуу мал»;
• Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан»

http://soyol.ru/culture/books/4356/ PDF/ 3.9 Мбайт энэ файл татажа абаха;

• Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ»

http://soyol.ru/culture/books/4357/ PDF / 3.65 Мбайт энэ файл татажа абаха;

• Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
• http://ehehelen.ru

 

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com

Я. Ц. Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069