Буддын шажантанай заншалта Сангха «Даши Чойнхорлин» гэһэн буддын шажанай ехэ һургуули
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 34-дэхи наадам
2020 оной февралиин 1
Эбээн тэдхэгшэ: Худалдаа-наймаанай «Абсолют» хамжаан
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдээ.
– Хүүгэдые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.
– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
- Наадам Ивалгын дасанда 2 һарын 1-дэ үглөөнэй 10-һаа, бүридхэл 9.00 сагһаа эхилхэ.
- Энэл үдэр февралиин 2-то үдэрэй 12 сагһаа «Буряад ФМ» радиодо эрхим хүдэлмэринүүдэй буулгабари болон интервью 45-дахи, 29-дэхи гэрнүүдтэ үнгэрхэ. Бүлэгэй хүүгэдһээ, багшанарһаа интервью абалга.
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
- Найма-юһэн хүтэй бүлэгтэ (команда) эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад бүридэн орохо ёһотой. Бүлэгэй бүридэлдэ буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй 70 хубинь басагад байха зэргэтэй. Бейджигүүдээ бу мартагты!
- Нютаг бүхэниие түлөөлэгшэд өөрын нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ, хөөрэхэ, хэһэн ажалаа хамгаалха.
- Бүлэгүүдэй тусхай бэлэдхэлтэй гэшүүд «Бүжэг», «Уран гартан», «Уран дархан», «Уран баримал», «Хамба ламын шан абалгын тэмсээн» гэһэн урилдаануудта тус-тустаа ороно.
- Мэдүүлгэеэ болон уридшалан шалгагдаха толинуудаа үгтэһэн болзор соонь эльгээгты.
- Бүлэгэй бэшэ гэшүүд хамта (2-3 хүн) «Буряад хэлэнэй» даабаринуудые нэгэ доро 2 часай туршада хэхэ. Үдэһөө урда бүлэгөөрөө ороод, бүгэдэ нэгэ доро даабаринуудаа дүүргэхэ. Буряад хэлэ хүгжөөхэ тэмсээнүүд: хонин талын «Блиц-урилдаан», «Бэлигүүн толи», «Хэлээ баяжуулая!», «Баян хэлэтэй арад ерээдүйтэй». Жюриин гэшүүдэй табиһан оноонууд бүридхэгдөөд, нэгэ сэгнэлтээр табигдаха.
- «Ород хэлэнһээ оршуулга. Уран уншалга» гэһэн тэмсээндэ оршуулгаяа асарха, мүн оршуулһан үгүүлэлээ нэгэ доро бултааран уншаха.
- Үдын хойно бүлэгүүд (8 хүтэй команда) үрөөнүүдээр таража, «Этигэл Хамбын магтаал», «Доншуур маани», «Сагаан Дара эхын магтаал…» сээжээр гүйсэдхэхэ.
- Иимэ түхэлөөр үнгэрһэн урилдаанаймнай удаа бүхы оноонууд согсологдожо, һууринууд олгогдохо.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
I ШАТА
МОРИН ТАЛА
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
б) Бүжэглэлгэ
ХОНИН ТАЛА
а) Блиц-урилдаан. «Сагаа һара угтуулан…»
б) Бэлигүүн толи
в) Хэлээ баяжуулая! Нэрлэгты:энэ юун бэ? «Та – манда, бидэ – танда»
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! Мультфильмнүүд тухай һанамжаараа хубаалдая.
ҮХЭР ТАЛА:
Ородой мэдээжэ уран зохёолшодой бэшэһэн богонихон үгүүлэлнүүдые оршуулха, уранаар нэгэ доро бүлэгөөрөө уншаха (хоороор).
ЯМААН ТАЛА
а) Этигэл Хамбадаа зальбарал
б) Доншуур маани
в) Сагаан Дара Эхын магтаал
ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Уран гартан
б) Модон дархан
в) Уран баримал
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
(1 һарын 29 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ)
Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________
Гэрэй хаяг:____________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинууд урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты. Словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 4000-5000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.
б) Нютагай бүжэг. Хүндэтэ һурагшад, «Нютагай бүжэг» гэһэн урилдаанда таанадаа дахинаа уринабди!
Эхэ байгаали хүнэй зан абарида, хараа бололдо тон ехэ хүсэ үгэдэг. Тиимэһээ бүжэгэй удха, хүдэлсэ, маяг гол түлэб түрэл байгаалиин жама ёһоор элирхэйлэгдэнэ. Нютаг нютагай бүжэгүүд өөрын хэлбэритэй, илгаатай байдаг. Танай зорилго хадаа бүжэг наадынгаа хүсөөр нютагайнгаа зоной зан абари, түүхэ, амидаралайнь өөрын онсотой, ажал хүдэлмэритэй танилсуулга болоно.
«Нютагай бүжэг» гэһэн урилдаанай эрилтэнүүд:
- Бүжэгтэ ганса басагад бэшэ, заабол хүбүүд оролсохо;
- Бүжэг хүбүүд хүтэлхэ ёһотой;
- Бүжэгэй үргэлжэлэл 3 минутаһаа үлүү гарахагүй;
- Бүжэглэгшэд нюргаараа харагшад (зрительнүүд) тээшэ эрьехэгүй;
- Бүжэглэхэдөө, бэеэ тойрон эрьелдэхэгүй г.м. эрилтэнүүдтэй урилдаанай тусхай положени ород хэлэн дээрэ уншаад танилсагты: http://ehehelen.ru/polozhenie-nyutagaj-buzhig/
Для танцев возможно использование музыкальных композиций, сочиненных Лудупом Очировым.
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Блиц-урилдаан: «Сагаа һараяа угтуулан…».
«Саашань, саашань…» гэһэн нааданай түхэлөөр үнгэрхэ (10 оноо) http://ehehelen.ru/blits-urildaan-34-naadam/
б) Бэлигүүн толи. «Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.
Ном сооһоо. 86, 87, 90, 98, 138, 143, 158, 218, 219, 222 һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты. Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удхаар зурагуудые зураад, өөрын үгөөр тайлбарилха дадалтай болоод ерэхэ.
в) Хэлээ баяжуулая.
«Минии бэе» наада энэ сайт дээрэ https://buryadxelen.com/backend/web/quiz/body харагты, үхибүүдтэеэ наадагты. «Бидэ – танда, таанар – манда» гуримаар зурагууд дээрэ хүнэй бэеын 20-20 хубида асуудал табижа, зүбөөр нэрлэхэ даабари. Хоёр зүб харюу – 1 оноо гээд табигдаха (0-10 оноо). Шалгалтын биледүүд бүлэгүүдтэ үгтэхэ. Бүлэг бүхэн энэ урилдаанда юрын карандаш баллуур (простой карандаш и ластик) хоёрые абаад ерэхэ ёһотой.
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! Мультфильмнүүд тухай һанамжаараа хубаалдая.
Үгтэһэн мультигүүдые гэртээ хараад, өөһэд дундаа һанамжаараа андалдаад ерэхэ. Урилдаанда биледэй гуримаар тудаһан м/фильм тухай тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэ, бэшэ нүхэдөөрөө бодолоороо хубаалдаха, тобшолол гаргаха http://ehehelen.ru/xxxiv-naadam/
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
ОРОД ХЭЛЭНҺЭЭ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
а) «Уран зохёол оршуулга, уран уншалга»
Даабари: Танай һонорто мэдээжэ уран зохёолшод Алексей Толстой, Сергей Аксаков, Константин Паустовский, Ганс Христиан Андерсен гэгшэдэй бэшэһэн үгүүлэлнүүд, онтохон үгтэнэ. Нэгэ зохёол шэлэн абаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулха, бүхы бүлэгөөрөө нэгэ доро уранаар уншаха дадалтай болохо. Рассказы про зиму
Нэгэ үгүүлэл шэлэн абаад, анхаралтайгаар уншагты. Нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулагты.
Анхарагты: гэртээ хэһэн оршуулгануудаа саарһан дээрэ гаргаад, наадамда асаржа, шүүгшэдтэ тушааха болонот. Тиихэдээ аймагаа, һургуули болон ангияа, багшынгаа нэрэ, обог, алдарыень дүүрэн бэшэхэ ёһотойт.
P.S. оршуулһан үгүүлэлтнай А4 нэгэ хуудаһанһаа ехэ бэшэ болотор хуряамжалагдаһан (сокращ.) байха. Үгүүлэлээ бултадаа нэгэ доро (хоороор) уншахат, зохёолойнгоо удхаар жюриин гэшүүдэй асуудалнуудта тодо харюу үгэхэ мэдэсэтэй байха шухала.
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан.
Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.
б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ.
http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.
в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ.
http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
А) УРАН ГАРТАН
- Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты: http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/
- Оёдолдо хэрэглэгдэхэ 50 үгэнүүд дээрэтнай 10 шэнэ үгэнүүд нэмэгдэнэ. http://ehehelen.ru/oyodoldo-hereglegdehe-ugenuud/
АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ
Арһа элэлгэ 5 хубиһаа бүридэнэ:
1 – дэбтээлгэ
2 – арһанай хүрьһэ халимнаха (арһанда үлэһэн мяха, тоһо өөхэнһөөнь һалгаха)
3 – угаалга
4 – пикель (арһанай структура-байгуулга хубилалга)
5 – арһа будалгын бодос (арһа нэбтэрүүлхэ, будаг, үнгэ шэнгээхэ)
6 – тоһодолго (арһа зөөлэрүүлгэ, һунаха агшаха аргатай болгохо)
1) Дэбтээлгэ
Хониной арһанай үлүү нооһыень хайшалаад, шоройһоонь сэбэрлэхэ. Арһаяа хүйтэн уһанда шиихаад, һая үбшэһэндэл болоторнь 12 часай туршада уһан соого байлгаха. Арһанай һая абтаһан байбал, энэ үйлэ 2 дахин түргөөр үнгэрхэ.
2) Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)
Дэбтээһэн арһаяа уһан сооһоонь гаргаад, тааруу газарта тараан дэлгэхэ. Хюһуу-раар арһанай хүрьһэ ехэ нягтаар сэбэрлэхэ. Хэрбэеэ дутуу хюһагдаа һаа, арһанай эхүүн үнэр һалахагүй.
3) Угаалга
Арһаа угаахын урда бүлеэхэн уһан соогоо хэдэн удаа сэбэр уһанда зайлажа, угаалганда бэлдэхэ. Бүлеэн уһа руугаа сэбэрлэлгын зүйл-порошок нэмээд, 10-15 минута соо байлгахада болохо.
4) Пикель
– 50-70 литр хүйтэн уһан
– 30 мг 70% уксусна кислота 1 литр уһанда
– 1 литр уһанда 30 гр дабһа хэхэ
Энэ хадаа арһанай байгуулга хубилгаха пикельнэ бодос болоно. Арһаяа энээн соогоо шиихаад, 8-10 часай туршада худхажа, эрьюулжэ байжа баринабди. Пикельнэ бодостой уһанһаа арһаяа гаргаад, уһыень һабируулха, удаань уһаар зайлаха.
Хэрэглэгдэхэ:
– 50-60 литр уһан (40-45 градусһаа дээшэ байхагүй)
– 1литр уһанда 7 грамм хромбит нэмэхэ (хромбит +79149871453 утаһаар захижа болохо)
– 1 литр уһанда 30 грамм дабһа хэхэ.
Эдэ зүйлнүүдые холин, арһа будалгын бодос бэлдэнэбди. Энээн соогоо арһаяа шииханабди. Арһанда үнгэ оруулалгын гол үйлын шанартай үнгэрхын тула түрүүшын 3-4 час соо арһаяа үргэлжэ эрьюулжэ, худхажа байха шухала.
Арһа будалга 8-10 часай туршада үнгэрдэг. Уһанайнь дулаан 40 градус байха ёһотой. Дулаасуулгын хэрэгсэл (пушка) табяад, 5-7 час соо орхиходо болохо. Удаань арһаяа гаргаад, уһаар зайлаха, сэбэрлэхэ хэрэгтэй.
6) Тоһодолго — Арһанда түрхихэ эдеэ бэлдэлгэ
Иимэ зүйлнүүд хэрэгтэй болохо:
40 грамм АИ – 12 түхэлэй тоһон
Привацела – 30 грамм
Скипидар – 50 мг.
Эдэ бүхы бодосууд дээрэ 1 литр бусалжа байһан уһа нэмэхэдэтнай, һүндэл сайбар үнгэтэй зүйл болохо.
– Хабтагайда һунаан татажа хатааһан (70-80% хатаһан) арһандаа бэлдэгдэһэн бодосоо биирээр түрхигты.
– Арһанайнгаа хатажа эхилхэдэ, хабтагайһаань абаад, гараараа эмиржэ, мушхажа элдэн зөөлэрүүлхэ. Удаань дахин энэ бодосоо арһандаа түрхёод, хабтагар модондоо һунаан хатааха. Түрүүшынхидээл адляар арһанайнгаа хатахада, гараараа нидхэржэ, мушхажа байжа элдэхэ. Бүлеэхэн уһанда зөөлэрүүлгын зүйл нэмээд, арһаяа зайлаха.
Хэрбэеэ асуудалнууд гарабал, Тумэн Хосаевта хонходохот: 8 914 836 2450
Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.
б) МОДОН ДАРХАН
Хүндэтэ һурагшад, урилдаанайнгаа даабаритай танилсагты «Үхибүүдэй шарга» (хэмжүүрынь 40*80 см бага бэшэ байха). Хүбүүд хэһэн ажалаа дэлгэрэнгыгээр хөөрэхэ, дарханда хэрэглэгдэдэг үгэнүүдые зүбөөр хэлэхэ. Эдэ үгэнүүдые мэдэхэ болоод ерэхэ:
- Хэмжүүр – метка, юумэнэй ута богониие, үргэн нариниие хэмжэлгэ.
- Нарин дархан – ювелир, гоёолтонүүдые үнгэтэ түмэрөөр дархалалга.
- Мүнгэшэ дархан – ювелир по серебру, мүнгөөр гоёолто хэдэг хүн.
- Хабшуур—тиски, юумэ хабшан бүхэлдэг зэмсэг.
- Шэмхүүргэ– шипчики, жэжэ хубинуудые шэмхэн абадаг хэрэгсэл.
- Шүбгэ – шило, түмэр нүхэлдэг табан самсаалтай зэмсэг.
- Хуурай – напильник, жэгдэлэн үридэг түмэр хэрэгсэл (үрэбтэр).
- Гортиг – циркуль, юумэнэй хоорондохи зай хэмжэдэг, түхэреэлэн зурадаг зэмсэг.
- Һиилэхэ – насечка по металлу, урлал дээрэ элдэб хээ гаргалга.
- Таблалга – чеканка, түбын гаргаһан угалзатай хэбтэ сохин, элдэб угалза, зураг гаргалга.
в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Хүндэтэ һурагшад, шажанай уралигай аргаар дүрсэлһэн набшаһата модо пластилинаар бүтээхэ.
- Хүрэг, уран баримал – скульптура
- Дүрсэ урлагша, урлагша – ваятель
- Шулуун дүрсэ – каменное изваяние
- Шабалга – лепка
- Сээжэ бэеын дүрсэ – бюст
- Мухарюулха – катать
- Дараха, хашажа дараха – прижать
- Зохёон урлагша – бүтээгшэ, творец
- Хэб хэхэ, жэшээ бэлдэхэ – моделировать.
- Урлаха – создать, сваять
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн
Этигэлэй Хамбын сургаал
Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха ЭХС февраль 2020
Шангууд тухай
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
- С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
- https://buryadxelen.com/ «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
- «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; ссылкэ
- «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
- «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
- Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» http://soyol.ru/culture/books/4356/ PDF/ 3.9 Мбайт энэ файл татажа абаха;
- Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ»http://soyol.ru/culture/books/4357/ PDF / 3.65 Мбайт энэ файл татажа абаха;
- Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
- Буряад үгын тайлбари толи(«Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 1992он)
- Ород-буряад толи («Ород-буряад толи», У-Ү, 2008 он, авт. Л.Шагдаров, Н. Очиров)
- http://ehehelen.ru
