40-дэхи наадамай положени
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 40-дэхи наадам
2021 оной мартын 22
Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай Соёлой Яаман
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдээ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайнаар ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.
– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёоха арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
Анхарагты!!! Наадам мартын 22-то хүрэтэр сахим түхэлөөр үнгэрхэ. Мартын 19-дэ үдэрэй 15.00 сагта онлайн аргаар тестовэ даабари дүүргэлгын шата эхилхэ. Энэ даабари бүлэгэй 1 хүн дүүргэхэ ёһотой. Дүн гаргалга, илагшадые онлайн шагналга мартын 22-то үдэрэй 15.00 сагта үнгэрхэ. Наадамай эрилтэнүүдые һайн уншагты. Мэдүүлгэдэ шэнэ Согласие, Тестын урилдаан гэһэн дансанууд нэмэгдээ!
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
– Мэдүүлгэ, Согласие Согласие на обработку перс данных), тестын урилдаан тестовый конкурс) болон тус урилдаанда бэлдэн дүүргэһэн даабаринуудаа мартын 18 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– Даабаринуудаа эльгээхэдээ бэшэг бүхэнэй сэдэбтэ (темэ соо) нютагайнгаа, хүдэлмэриин нэрэ бэшэгты: Жэшээнь: Аалан: дархан, баримал, сургаал, Бэлигүүн толи.
Анхарагты! Танай соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой:
– Диктофондо аудиофайл бэшэхэдээ сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа хэды файл радиодо гаргаха аргагүй байнабди.
– Бүхы ажалаа 2 бэшэг соо хамталаад эльгээхэ! Буддын шажанай Ехэ һургуулида шалгадаг хүдэлмэринүүдые (Этигэл Хамбадаа зальбарал, Бэлигүүн толи, Модон дархан, Уран баримал) нэгэ бэшэг соо ябуулагты.
Нүгөө бэшэг соо буряад хэлээр бэлдэһэн даабаринууд: Нютаг хэлэнэй толинууд. Хэлээ баяжуулая. Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй. (Тестовэ ажалай дүн онлайн аргаар согсологдохо).
– Анхарагты! Аудиофайл бүхэн нэрэтэй байха ёстой! Нютаг, номинаци, һурагшын нэрэ гээд. Жэшээнь: Аалан_Хэлээ баяжуулая_Буянтуева Дари. Нэрэгүй файл бү эльгээгты!
– Диктофондо даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
– Сахим хаягаар эльгээһэн хүдэлмэринүүдтэй шүүгшэд танилсажа, урилдаанаймнай бүхы оноонууд согсологдожо, он-лайн аргаар Zum платформа дээрэ дүнгүүдтэй бараниие танилсуулан, һууринууд олгогдохо, шангууд барюулагдаха.
– Вайберай Эхэхэлэн гэһэн буряад хэлэнэй багшанарай бүлэгтэ орожо, тус наадамай бүхы һонинтой танилсагты.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
3 һарын 18 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Гэрэй хаяг: __________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:___________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
ТОЛИ ХЭБЛЭЛДЭ БЭЛДЭЖЭ ДҮҮРГЭҺЭН БҮЛЭГҮҮДЭЙ АНХАРАЛДА!!! Энэ удаа бүхы буряад нютаг һууринай, газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха мүн зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдые тайлбарилһан даабаринууд согсологдожо, хэблэлдэ бэлдэгдэжэ байна. Толи хэблүүлһэн, хэблэлдэ бэлдэжэ байһан һургуулинууд топонимическэ толиин ажалда оролсожо, мүн лэ нютаг оронойнгоо нэрэ томьёо, зон нүхэдэйнгөө нэрэ, обог, алдар, ара нэрэ суглуулжа бэшээд, согсолборидо оруулхыетнай дурадханабди.
Хэһэн ажалтнай толи шалгалгын эрилтэнүүдээр сэгнэгдэхэ. (0-10 оноо). ХЭБЛЭГДЭҺЭН ХУУШАН ТОЛИНУУД ХАРААДА АБТАХАГҮЙ!!!
Словари оформлять по алфавиту без графических таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Бэлигүүн толи. «Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.
Ном-толи сооһоо 229, 230, 234, 235, 242, 249, 257, 260, 265, 268. сургаалнуудһаа 3 һургаал ород хэлэндэ оршуулха даабари.
«Бэлигүүн толиһоо» шэлэн оршуулһанаа буряад-ородоор уранаар уншаһан аудиофайлнууд болгоод, мартын 19 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээгты. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.
б) Хэлээ баяжуулая… (4-6 мин) Ородой мэдээжэ уран зохёолшо Николай Носовой 4 үгүүлэлнүүдые танай анхаралда табинабди. Рассказы Носова
Даабари: а) нэгэ үгүүлэл шэлэн абаад, буряад хэлэндэ оршуулха б) оршуулһанаа бүлэгэй гэшүүд зүжэглэн (ролеор) уншаха.
Хэнэй бэшэһэн юун гэжэ зохёол олондо уншаха тухайгаа радиошагнагшадта хандан мэдүүлхэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа тодоор хэлэхэ. Зохёол уншахадаа, авторай, дүрэнүүдэй (геройнуудай) үгэнүүдые хэд нааданаб (уншанаб) гэжэ уридшалан соносохо. Түгэсхэлдэнь анхаралтайгаар шагнаһан зон нүхэдтөө баяр хүргэхэ.
Ажалаа диктофон дээрэ уран хурсаар нютаг хэлээрээ зүжэглэн уншаад, MP3 файл болгоод, exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ
Анхарагты! Эльгээһэн хүдэлмэритнай радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: Аудиофайлаа сэбэрээр бэшэгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлигдэжэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа хэды файл радиодо гаргаха аргагүй байнабди.
в) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй (3-6 мин) Олоной харилсаанда туһатай (социальна) ролигуудые харагты.
Танай һанаанда тааруу нэгэ ролигой удхаар бэе бэедээ асуудал табилсан, хөөрэлдөө үнгэргэгты. Харилсаха ёһо зүбөөр сахихые оролдогты. Хүдэлмэриинтнай түхэл элдэб янзын байха аргатай: богонихон интервью, репортаж, пресс-конференци, диспут-үгэ буляалдаан, өөрын һанамжа баталһан монолог, бодомжолго г.м. Ролигоор хүдэлхэ даабарида туһа болохо Эдир журналистнарай анхаралда
Эхиндэнь шүүмжэлхэ ролигоо нэрлэхэ, гол удхыень хуряангыгаар нютаг хэлэнэйнгээ аялгаар хөөрөөд үгэхэ шухала. Энэ радиодамжуулга болохо ажалаа MP3 файл дээрэ exexelen@gmail. com хаягаар эльгээхэ
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
Хүндэтэ һурагшад, багшанар!
«Түрэл Буряад хизаар» гэһэн сэдэбтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари https://xesheel.exexelen.ru/. Мартын 19-дэ үдэрэй 15.00 сагһаа онлайн аргаар бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, удаань маанадай дурадхаһан тест энэ урилдаанда орогшод нэгэ зэргэ дүүргэхэ.
Бүхы һургуулинуудай тестын дүн, дүүргэһэн саг компьютертэ бүридхэгдэхэ. Янжима Ивахиновагай «Асуудалнууд. Тестнүүд. Оршуулганууд» гэһэн номоор бэлэдхэлэй хүдэлмэри хэжэ болоно. Энэ сайт https://xesheel.exexelen.ru/ дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр мартын 19 болотор һурагшад бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай.
Регистрация и запись на курс: https://yadi.sk/i/qnlziaYiWptcmg
Как проверять вопросы: https://yadi.sk/i/7Mqkr4_hQQLUng
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
Буян хэшэг уряалая
www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Сагаан Дархин сэдьхэл мэтэ хүрдын магтаал орошобо» татажа абаад, үгэнүүдынь зүбөөр, тодоор үгүүлэн уншаха. (юрэ уншалга). Энэ ссылкээр ороод http://soyol.ru/audio/5346/, Бэсүүрэй Харланай хүүгэдэй бүлэгэй магтаал шагнаха.
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
Хүндэтэ һурагшад, онлайн түхэлөөр үнгэрхэ наадамда уран дархашуул болон уран барималшад!
Анхарагты! Хэһэн бүтээлнүүдэйнгээ гэрэл зурагуудые хэдэн талаһаань буулгаад, ажал тухайгаа хэдэн үгөөр тайлбарилан хөөрэһэнөө хаагаад эльгээжэ үзэгты. Шүүгшэ Чимит лама фотозурагуудаартнай оноонуудые табиха (хүүгэдэйнгээ фото буулгахаа ба нэрынь бэшэхээ бу мартагты).
а) МОДОН ДАРХАН. Үгтэһэн даабари дүүргэхэдээ, өөрын бодол оруулжа урлаха гэжэ оролдогты. Ашаа зөөхын тула түхеэрэгдэһэн ябаган тэргэ дархалха. Хэмжүүрээрээ тэргын утань – 1,5 метр, үндэрынь – 80 см бага байхагүй.
б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин) !
Досоонь аршаан хээд, бурханаа арюулжа байха гоё хэлбэритэй амһарта
ШАНГУУД ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
- Л. Намжилон «Волшебные четки», У-Ү, 1996 он.
- Л. Намжилон «Золотые четки» У-Ү, 2001 он.
- С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
- https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
- «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs.google.com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7La NDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h.3dpy54d6sgj9
- «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
- «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
- Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
- Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
- Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
- «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
- http://soyol.ru/bur/