мэдээсэл

  • 0

Арбан Хангал

Гневная эманация Пяти Дхьяни Будд это Арбан Хангал – десять хранителей-сахюусанов: Гомбо, Шагдар, Чойжал, Лхамо, Намсарай, Жамсаран, Шалши, Гонгар, Сэндэма, Цамба, покровительствуют верующим, устраняя препятствия на пути к достижению благой цели, помогают нам в развитии духовной практики.

Табан Зүгэй Буддын дошхон дүрэ болодог Арбан Хангал сахюусад: Гомбо, Шагдар, Чойжол, Һама, Намсарай, Жамсаран, Шалши, Гонгор, Сэндэмэ, Цамба гээд һүзэг түрэһэн зондо абарал үршөөдэг, зориһондоо хүрэхэ замдань ушарһан һаад тодхор усадхан, сэдьхэл бодолой үндэр шатада гарахада туһална.

 

  1. Гомбо сахюусан (от санскритского языка Махакала – Великий черный, монг. яз. Ехэ Хара) – по традиции бурятского и тибетского буддизма его считают Дармапалой (тиб. Чойжан) – старшим хранителем Дармы (ахалагша сахюусан), а по монгольской традиции дхармапалой считают Очирвани сахюусан.

Гомбо сахюусан он же гневная эманация Будды Арьябалы (Будда сострадания — возникший силами Буддой Амитабхи). Его обитель Ранжин Мани (Кяхтинский район, в двух километрах к западу от Балдан Брейбун дацана).

Цвет тела Гомбо тёмно-синий, имеет угрожающий вид, также он одноликий и шестирукий, стоит на белом слоне. В основном под Гомбо сахюусаном подразумевается Шестирукий Гомбо сахюусан (санскр. Садбхуджа Махакала), однако существует несколько основных спутников Гомбо сахюусана, это Гонгар — Белый Махакала, Шалши — Четырехликий Махакала.

Гомбо сахюусан (санскрит-ланза хэлэнһээ Махагала – Агууехэ хара гээд оршуулагдана, монголһоо – Ехэ Хара) – буряад ба түбэд будын шажанда Дармапала (түб. Чойжон) – Дхармын ахалагша сахюусан, харин монголой будын шажантан тэрэниие Очирвани сахюусан гэдэг.

Гомбо сахюусан болбол Арьяабала (Абида бурханай хүсөөр мүндэлһэн) бурханай дошхон дүрэнь болоно. Тэрэнэй оршодог газарынь гэбэл Хяагтын Балдан Брэйбун дасанһаа 2 модоной зайда байһан Ранжин маани юм.

Гомбо сахюусанай бэе хара-хүхэ үнгэтэй, аймшагтай дүрэтэй, нэгэ нюуртай, зургаан мотортой (гартай), сагаан зааниие унанхай. Гомбо сахюусан гэбэл Зургаан моторто сахюусан (санскридаар Садбхуджа Махакала), Гомбо сахюусан хэдэн түшэмэдтэй: Гонгор – Сагаан Махагала, Шалши – Дүрбэн нюурта Махагала.

 

  1. 2. Гонгар сахюусан (санскр. Чинтамани Сита Махакала — Белый Махакала, монг. Сагаан Гомбо сахюусан или Сагаан Этигэл) – мощное божество богатства и процветания. Его тело белого цвета, у него шесть рук, каждая из которых держит разные объекты, стоит на двух белых слонах. Гонгар сахюусан спутник Шестирукого Махакалы.

Гонгор сахюусан (санскр.Чинтамани Сита Махакала – Сагаан Махагала, монг. – Сагаан Гомбо сахюусан, үгы гэбэл Сагаан Этигэл) – баяжан һалбарха хэшэг үршөөхэ бурхан.

Сагаан бэетэй, зургаан мотортой, мотор бүридөө элдэб эд зүйл баринхай, хоёр сагаан заанай нюрган дээрэ зогсоно. Гонгор сахюусан Зургаан моторто Махагалын нүхэр.

           

  1. 3. Шалши сахюусан (санскр. Чатурмукха-Махакала – Четырехликий Махакала) хранитель Нетленного тела Хамбо ламы Этигелова, возникший из тела Дэмчог (Дэмчог – санкр. Чакрасамварти – один из идамов, Идам – образ просветлённого существа в Ваджраяне, Ваджраяна – одно из тантрических направлении буддизма, Тантра – общее обозначение тайного пути просветления). Шалши сахюусан является защитником Баргузинкого дацана и Дворца Хамбо ламы Даши Доржо Этигелова.

Шалши сахюусан хранитель линии тантры Очирдари, также его считают хранителем тела Будды. Цвет тела Шалши сахюусан темно-синий, четыре лица, четыре руки, стоит на демоне.

Шалши сахюусан (санскр. Чатурмукха Махагала – Дүрбэн нюурта Махагала) Этигэлэй Хамбын эрдэни мүнхэ бэеын сахюул. Тэрэ Дэмчиг бурханай бэеһээ мүндэлөө (Дэмчиг – санскр.Чакрасамварти – идамуудай нэгэн, Идам – Ваджраянын гэгээрһэн дүрэ, Ваджраяна – будын шажанай тантрын нэгэ шэглэл. Тантра – гэгээрэлгын нюуса замай хамтын тэмдэглэлгэ). Шалши сахюусан бол Баргажан дасанай сахюусан ба Этигэлэй Даши-Доржо Хамба ламын Ордоной сахюул.

Шалши сахюусан – Очирдара бурханай тантрын шугам баригша, мүн Будда бурханай бэеын сахюул. Шалши сахюусан хара-хүхэ бэетэй, дүрбэн нюуртай, ягшаас (демон) дээрэ зогсонхой.

 

  1. Шагдар сахюусан (от санскр. яз. Ваджрапани – Держащий ваджру, на бур. яз. Очирвани) – эманацию Будды Акшобхьи, хранитель тайн, олицетворяет силу Будд. Ваджрапани изображается в гневной форме – тело синего цвета, одноликий, двурукий, в поднятой правой руке держит очир, левая рука направлена на сердце.

Раннее в 47 бурятских дацанах Очирвани, Намсарай, Гонгар, Сэндэма, Цамба не утверждали основным хранителем дацана. В нынешние время в первые Очирвани был утвержден сахюусаном Якутского дацана.

Шагдар сахюусан (санскр. Важдрапани – ваджра баригша, монг.Очирвани, бур.Базарвани) – Будда Акшобхьиин нэгэ дүрэ, нюусын эзэн, Буддануудай хүсэ элсүүлнэ. Очирвани – дошхон дүрэтэй, хара-хүхэ бэетэй, нэгэ нюуртай , хоёр мотортой, далайһан баруун мотортоо очир барина, зүүн мотороо зүрхэн дээрээ барина.

Урданай 47 буряад дасангуудта Очирвани, Намсарай, Гонгор, Сэндэмэ, Цамба сахюусадые дасанай сахюусад гээд баталагдадаггүй һэн. Харин мүнөө сагта Очирвани Саха-Яхадай дасанай сахюусан гэгдээ.

 

  1. 5. Чойжал сахюусан (от санскр. Каларупа или Яма Дармараджа – Владыка смерти или Царь дармы) – гневная эманация Будды Манзушри (Будда Мудрости), владыка ада (Тамын эзын) находящихся под семи слоями земли, определяющий следствия кармы живых существ.

Чойжал сахюусан имеет особое значение в традиции Гелугпа, поскольку является главным ответственным защитником этой традиции, наряду с Махакалой и Ваджрапани, потому что основатель традиции Гелугпа есть Богдо Зонхава, он в свою очередь является земным воплощением Будды Мудрости.

Тело Чойжал изображается синим (цвет грозного божества), имеющим рогатую бычью голову, двурукий, в правой руке держит жезл, в левой аркан, стоит на быке.

Чойжол сахюусан (санскр. Каларупа, үгы һаа Яма Дармараджа – Үхэлэй эзэн, үгы гэбэл Дхармын Хаан). – Будда Манжушриин дошхон дүрэ (Гүн ухаанай Будда), Тамын эзэн – долоон дабхар газар доро оршожо, эхэ хамаг амитанай нүгэл буян илгажа байдаг.

Чойжол сахюусан Гэлүгба шажанда онсо удхатай, тэрэ Махагала ба Очирвани сахюусадтай хамта энэ шэглэлэй шажанай түлөө харюусадаг сахюусад болоно. Юуб гэхэдэ, Гэлүгба шажан байгуулһан Богдо Зонхобо Гүн ухаанай Буддын газар түбидэхи хубилгааниинь болоно.

Чойжол сахюусан хүхэ бэетэй, эбэртэй бухын тархитай, хоёр моторойнгоо баруундань – очир барижа, зүүндэнь – бугуули барижа, буха дээрэ зогсоно.

 

  1. Лхамо сахюусан (от санскр. Шри Дэви – Прославленная Богиня, монгл. Охин Тэнгэри) – возникшая из тела Будды Кашьяпы (Будды Кашьяпа – третий Будда благой кальпы), гневная эманация богини Янжима (Янжима — санкр. Сарасвати бурхан, Богиня Мудрости и Поэзии), женского рода защитница, ответственная за нашу Кальпу (кальпа — единица измерения времени в буддизме, продолжающийся 4,32 миллиарда) лет, кальпа нашего времени относится к благой кальпе, в этой кальпе предсказано появление тысячи Будд).

Обитель Лхамо находиться близ села Ташир, на горе Бурин хан.

Изображается в виде всадницы на белом муле, цвет тела сине-чёрный. В одной руке она держит дубину с ваджрой, в другой — чашу из черепа.

Һама сахюусан (санскр. Шри Дэви – Алдаршаһан эхэнэр бурхан, монг. – Охин тэнгэри, бур.Үхин тэнгэри – Будда Кашьяпын (Будда Кашьяпа – гурбадахи, һайн галабай Будда) бэеһээ мүндэлөө, Янжама бурханай дошхон дүрэ (Янжима – санскр.Сарасвати, Гүн ухаанай ба ирагуу найрагай бурхан), эхэнэр сахюусан, манай Галабай түлөө харюусагша (галаб – будын шажанда сагай хэмжээн, 4,32 доншуур (миллиард) жэл соо үнгэрдэг, манай галаб һайн галабта тоологдожо, энэ галабта мянган бурхадай ерэхэ тухай зүн бэлигээр хэлэгдэнэ). Һама бурханай Ордон Ташар тосхоной ойро, Бүрин-хаан уулада оршоно.

Сагаан луус унаһан эхэнэр дүрэтэй, хара-хүхэ бэетэй. Нэгэ мотортоо мунса очир хоёрые адханхай, нүгөөдэ мотортоо габала баринхай.

 

  1. Намсарай сахюусан (от санскр. Вайшравана Яснослышащий, монгл. Бисман Тэнгэри) – гневная эманация Будды Ратнасамбхавы, ответственный за северную сторону горы Сумера (Сумера – священная гора в космологии буддизма, где она рассматривается как центр всех материальных и духовных вселенных). Также считается хранителем веры (Этигэл).

Намсарай изображают восседающим на белоснежном льве с большим округлым телом жёлто-золотого цвета и с гневным выражением лица. В своей правой руке он держит знамя победы (зонтообразный стяг), а в левой мангуста. Намсарай сахюусан является хранителем Шаргалжинского дугана, сохранивший Ганжур (Ганжур — изречение Будды в 108 томах) в Шаргалжинском дугане.

Намсарай сахюусан (санскр. Вайшравана – Эли шагнагша, монг. Бисман тэнгэри) – Будда Раднасамбавын дошхон дүрэ, Сүмбэр агуулын ара талые сахигша (Сүмбэр – будын шажанай ойлгосоор бодос бүридэлтэ ба нарин тооһото хамаг юртэмсэнүүдэй голынь болодог нангин уула). Мүн Этигэлэй сахюусан гэгдэнэ.

Намсарай сахюусан алтан шара бэетэй, дошхон дүрэтэй сагаан арсалан дээрэ һуужа, баруун мотортоо Илалтын туг (шүхэр мэтэ), харин зүүн мотортоо мангуст (һолонго мэтэ арьяатан) баринхай.

Намсарай сахюусан Ганжуурай 108 боти хадагалһан Шаргалжинай дуганай сахюусан.

 

  1. 8. Жамсаран сахюусан (от санскр. Прама Атма — Брат и сестра, тиб. Бегдзе — Покрытый панцирем, монгл. Улаан сахюусан — Красный хранитель или Эгч Дуу — Брат и сестра). Олицетворяет речь Ямантаки (Ямантака — один из идамов). Жамсаран является хранителем наставления Будд.

Обитель Жамсаран на острове озера Байкал, Ольхон.

Жамсаран изображался как вооружённый воин в латах и красной одежде, с красным лицом. В одной руке у него был медный меч, рукоятью которому служит скорпион, в другой — лёгкие и сердце врага.

Жамсаран сахюусан (санскр.Прама Атма – Эгэшэ ба Дүү, түб.Бегдзе – Яһан бүреэтэ, монг. Улаан Сахюусан, үгы гэбэл Эгч Дүү гэгдэнэ. Ямандагын үгэ хэлэ элсүүлнэ (Ямандага – идам). Жамсаран сахюусан Будда бурхадай суртаалай сахюул.

Жамсаран сахюусанай Ордон Байгалай Ольхон ольтирог дээрэ оршоно.

Жамсаран хуяг дуулгатай сэрэгшын дүрэтэй, улаан хубсаһатай, улаан нюуртай. Нэгэ мотортоо хорото абарга абаахай эшэтэй зэд илдэ, нүгөө мотортоо дайсанай уушха зүрхэ адханхай.

 

  1. Сэндэма сахюусан (санскр. Сингхамукха — Львиноликая, бур. Уржин Ханда) является хранительницей в женском образе, как Лхамо сахюусан. Она – гневная манифестация дакини Гухья Джняны (Гухья Джняна — богиня возникшая из Будды Амитаюса — Аюша Бурхан). Цвет тела синий, одноликая с головой снежного льва, в позе танца, имеет две руки, держащая в правой руке ваджрный нож, а в левой — чашу из человеческого черепа. Защитница практикующих учения Будды, пробуждения внутренние силы, дающая Сиддхи — сверхъестественные силы.

Раннее обитель Сэндэмы находился в Пакистане, у нас же обитель Сэндэмы находиться в с. Узон, Дульдургинского района вблизи Узонского дацан, в местности Уржин Ханда.

Сэндэмэ сахюусан (Сингхамухка – арсалан дүрэтэ, бур. Үржэн Ханда) Һама сахюусандал эхэнэр дүрээр үзэгдэнэ. Тэрэ Гухья Джнянын дошхон дүрэ харуулна (Гухья Джняна Амитаюс-Аюша бурханай бэеһээ мүндэлһэн бурхан). Тэрэ хүхэ бэетэй,саһата арсаланай ганса нюуртай, хоёр мотортой, баруун мотортоо очирто (ваджрын)хутага, зүүн мотортоо габала аяга баринхай. Будда бурханай суртаал шэнгээн абагшадые хамгаалдаг, доторой хүсэ һэргээн, эди шэди олгохо шадалтай.

Анхандаа Сэндэмэ бурханай Ордон Пакистанда байһан, мүнөө сагта Дульдургын аймагай Үзөөн нютагта, Үзөөнэй дасанай дэргэдэхи Үржэн Хандын орондо оршоно.

 

  1. Цамба сахюусан (санкр. Шри Маха Брахма – Великий белый брахман, монгл. Эсруа Тэнгэри) был назначен защитником линии преемственности учения Будды индийским Пандитой Бадмасамбхавой (Бадмасамбхава — основатель буддизма в Тибете). Цвет тела Цамба беловатый как луна, одно лицо, две руки, восседает на белом коне. В традиции бурятских дацанов его почитают как хранителя Индии, ведь учение Будды пришло нам с Индии.

Цамба сахюусан (санскр.Шри Маха Брахма – Агууехэ саган брахман, монг. Эсруа Тэнгэри) Бурхан багшын суртаал дамжан абалгые сахиха уялга Бадмасамбава Бандида даалгаһан (Бадмасамбава – Түбэдтэ будын шажан мүндэлүүлэгшэ). Цамбын бэе һара мэтэ сагаабтар, нюурынь ганса, хоёр мотортой, сагаан мори унанхай. Урданай заншалаар буряад дасангуудта тэрэниие Энэдхэг ороной сахюусан гэжэ хүндэлдэг. Энэдхэгһээ будын шажанай наашаа ерэһэн хадань.

 

 

Дугданов Ж.Д. бэлдэбэ

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


  • 0

Хүндэтэ һурагшад!

11-дэхи наадамда үгтэһэн хэдэн даабаринуудаар тодорхойлго хэе даа.

1) Блиц-урилдаан. Танай анхаралда үгтэһэн асуудалнууд (илангаяа Хамба Ламын суглуулбаринуудһаа) орёошог удхатай байха. Асуудалнууд дээрэ бодомжолходоо, заатагүй багшанартаяа, гэртэхинтэеэ, шэрээтэ ламатаяа зүбшэн хэлсэгты, номой сан соохи  материал  шэнжэлэгты. Харюунуудтнай нэгэ үгөөр  хизаарлагдахаар бэшэ һэн тулань, тодо бодолтой  богонихон мэдүүлэлнүүдээр үгтэхэ болоно.  Тус урилдаанай 2-дохи хуби «Байгал үргэн далаймнай…» гээд нэрлэгдээ   Харюунуудаа бэдэрхэдээ, «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха номдоо хандахат.

2) «Уран бэлигтэй,ульгам хэлэтэй». Эндэ танай һонорто 3 түхэлэй даабаринууд үгтөө (сэхэ оршуулан дамжуулха, өөрын сюжет  тааруулан   хөөрэхэ, шэнэ «Ералаш» зохёохо). Үхибүүд, хэдэн үеын һурагшад   «Ералаш» түхэлэй өөрын  уран һайханай сэтгүүлтэй болохо тухай хэлсэдэгшье, туршалга хэдэгшье байһан.

3 )»Хэнэй хэлэн баян бэ?». Энэ нааданда таанадта  Даян дэлхэйһээ зурагууд дурадхагдаха. Сэдэбээр үгтэһэн зурагуудые хараад, зүбөөр нэрлэхэ гэһэн даабари 1 шатадаа абахат, саашаа урилдаанай гуримаар  үнгэрхэ. Зурагуудаар холбуулалнуудые зохёохо даабари зүбөөр дүүргэхые оролдохо хэрэгтэй.   Хуряангы мэдүүлэлнүүдые холбуулалтай худхаха ушар дайралдадаг бшуу даа.  Һүүлшын шатада гарагшад  үгтэһэн зураг тайлбарилһан мэдүүлэлнүүдээр харюу үгэхэт, тиимэһээ даян дэлхэйнгээ амитадай, ургамалай… аймагууд тухай юрэнхы мэдэсэтэй байха зэргэтэйт.
4) «Оньһон үгэ оностой,олоной үгэ тудастай».  Тус урилдаанда хэрэглэгдэхэ оньһон үгэнүүдтээ   анхаралтай хандагты. Эндэтнай оньһон үгэнүүдһээ гадна олоор хошон үгэнүүд  үгтэнхэй,тиимэһээ удхаараа һонин.һургаал боломоор оньһон үгэнүүдыень шэлэн сээжэлдэгты . Үгтэһэн сэдэбүүдээр танай нютагта хэлэгдэдэг сэсэ мэргэн бодол-үгэнүүдые суглуулаад сээжэлдэбэтнай эрхим һэн.
5) «Уянгын шүрэ үлхэе».  2 минутын туршада өөһэдынгөө оршуулһан Л.Толстойн  үгүүлэлнүүдһээ нэгыень  сээжэлдээд, уран һайханай номер бэлдэхэ болонот. Эндэ бүлэгөөршье,ганса гансаараашье  бэлдэхэдэтнай болоно  Нютаг хэлэнэй аялга, үгүүлбэри дүүрэн харуулха шухала Эгээл эрхим хүдэлмэринүүд миндаһан дээрэ бэшэгдэхэ, саашадаа радиодамжуулгануудта орожо, олоной һонорто дурадхагдаха.
6) Хамба Ламын шан абалгын тэмсэлдэ «10 хангал» гэһэн сэдэб нэмэнэ. Үгтэхэ тест соотнай урда үгтэһэн бүхы сэдэбүүдээр нэгэ хэды асуудалнууд үгтэхэ,харин гол асуудалнуудтнай  «10 хангалаар» байха. Уридшалан бэлэн тестнүүд танда үгтэхэгүй, тиимэһээ сайт дээрэ үгтэһэн номойнгоо санда хандагты.
Таанадтаа дамжуулха хүсэлнүүдни иимэл даа, асуудалай гараа һаань, хонходооройгты

Энэ удаа таанартаа даабари дурадхахадаа,  аба эжынэрэйнгээ хүсэл бэелүүлмэ  хабатай  залуушуул урган ябана гэһэн  бодолоо баталуулха  һанаатай  байнабди.

Зохёохы хүдэлмэридэтнай амжалта хүсэнэбди!

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


  • 0

ЭХЭ ХЭЛЭН – СЭНХИР ДЭЛГЭСТЭ

Оросой Холбооной Буддын шажанай заншалта Сангхын үүсхэлээр һургуулинуудай һурагшад Ивалгын дасанда сугларжа мүрысэдэг болоһон гэжэ дуулаагүй хүн үгы юм бэшэ гү?

Эхилһэнһээ хойшо һургуулинууд 10 дахин суглараад байна. Мүрысөөнһөө мүрысөөндэ хабаададаг һургуулинуудай тоо олошорһоор олошоржо, һүүлэй мүрысөөнүүдтэ 90 шахажа байна гээшэ. Эрхүү можын, Үбэр-Байгалай хизаарай мүн Буряад ороной ехэнхи аймагуудай һургуулинууд хабаадана. Хүүгэдэй сугларха бүри нэгэ шангашаг шадалтай эбээн тэдхэгшэ олдоод лэ, энэ наадануудаа һаадгүй үнгэргэхэ арга олгоод лэ байна.

Эндэ онсолон хэлэжэ, бахархан баярлахаар ушар 7-дохи нааданһаа захалаад бии болоо бэлэй, ушар юуб гэхэдэ имагтал 7-дохи нааданда дээрэ хэлэгдэһэн шангашаг шадалтай эбээн тэдхэгшэдэй тоодо ороһон Буряадаймнай агаарай долгиндо болон сэнхир дэлгэстэ дамжуулагнуудые ябуулжа байдаг хамжаан (ГТРК «БУРЯТИЯ») наадануудта шэнэ маяг оруулаа. 7-дохи наадан заншалта ёһоороо дасанайнгаа ехэ һургуулиин танхим соо үнгэрөөд, хоёрдохи үдэртөө 19 сагһаа 21 саг болотор хоёр сагай туршада сэнхир дэлгэсээр сэхэ дамжуулга үнгэргэгдөө.

Сэнхир дэлгэсэй агаарай долгиндо гаралга гээшэ баһал ехэ мүнгэнэй гаргашатай юм гэжэ ойлгохо ёһотойбди. Тиигээд лэ 7-дохи, 8-дахи, 9-дэхи, 10-дахи наадануудай хоёрдохи үдэрнүүдтэ дасан дээрээ хабаадажа, һургуулинууд хоорондоо мүрысэдэг хүүгэд отог, нютагаараа 6 бүлэг боложо эблэрээд, мүн лэ мүрысөөнэй гуримаар хабаадана гээшэ. Ямар 6 бүлэг бэ гэбэл: Хори буряадуудай, баргажан буряадуудай, сэлэнгэ буряадуудай, эрхүү буряадуудай, хонгоодор буряадуудай, тиихэдэ Буряадай бүхы шахуу аймагуудһаа олон мянгаараа Улаан-Үдэ нүүжэ ерэһэн буряадуудай бүлэг (эдээнээ Хамба лама “эмигрантнууд” гэдэг).

7-дохиһоо хойшо үнгэрһэн дүрбэн наадануудые хараһан зоной һонирхол үндэр, буряад арадаймнай яряанай хэлэн хосоржо байна гэтэр иигэжэ һэргэжэ, тэрэ мүртөө хүгжэжэ байхадань арад түмэнэй бахархал ехэ. Энэ ушараар Буряадайнгаа телевидениин хамта олондо, захирал М. В. Урбаевада, буряад хэлэн дээрэ дамжуулгануудые бэлдэжэ, агаарай долгёор арад түмэндөө эльгээжэ байдаг бүхы сурбалжалагшад, найруулагшадта энэ хэрэгтэ хабаатайшуул, Хамба лама Дамба Аюшеев түрүүтэй эмхидхэлэй хороон ехын ехэ баярай үгэнүүдые мэдүүлжэ байна. Юуб гэхэдэ 7-дохи мүрысөөнһөө хойшо сэнхир дэлгэсээр сэхэ дамжуулгада ороһон хүүгэдэй отог нютагаараа хамтарһан дүрбэн мүрысөөнүүд бултадаа мүнөө юртэмсын бусайдаһан (интернет) соо оруулагдаа, һонирхоһон хүн бүхэнэй һаадгүй хараха арга олдобо гээшэ.

Наадануудые энэ буудалда орожо хараарайгты: http://bgtrk.ru/national/tv/ekhe-khelen-manay-bayalig/

 

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


  • 0

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XI наадам

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман

 «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын Ивалгын дасанда үнгэржэ байдаг заншалта буряад хэлэнэй наадам 2016 оной 4 һарын 22-23-да үнгэрхэнь.

 Наадамай зорилгонууд­

  • Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
  • Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.
  1. Наадамай үнгэрхэ болзор, хаяг:
  • Наадамай I, II шатанууд 2016 оной 4 һарын 22-то «Даши Чойнхорлин» гэһэн Буддын шажанай Ехэ һургуулида үнгэрхэ (Ивалгын дасан). Бүридхэл: 4 һарын 22-то үглөөнэй 9:00 сагһаа 10:00 саг хүрэтэр.
  • Наадамай III телевизионно шата 4 һарын 23-да Буряадай гүрэнэй телевиденидэ үнгэрхэ.
  1. Наадамда хабаадагшад

Долоон хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

  1. Наадамай эрилтэнүүд
  • Наадамда хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
  • Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха

            Нэмэлтэ мэдээсэл: Хүндэтэ һурагшад, командын гэшүүд Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимуудаар таража, туд тудтаа даабаринуудые дүүргэхэ. Тэдэнэй абаһан баллнуудаар һургуулиин бүлэгүүдтэ һууринууд олгогдохо.

 

Наадамда хабаадаха бүлэгэй зүгһөө мэдүүлгэ 2016 оной 4 һарын 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.  Ябуулһан мэдүүлгэтнай урилдаанда хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.

 

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

Аймаг ________________________________________Һургуули______________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ _______________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:__________________________________________

Гэрэй хаяг:___________________________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
______________________________________________________________________

ИНН, СНИЛС:_______________________________________________________________

 

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаан, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

 

Шагайнууд хонин, ямаан, тэмээн, морин, үхэр гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр» болодог юм.

I ШАТА

  1. МОРИН ТАЛА

а) Нютаг хэлэнэй толи

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!

 

  1. ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй

 

  1. ҮХЭР ТАЛА:

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

б) Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай

в) Уянгын шүрэ үлхэе

 

  1. ЯМААН ТАЛА:

а) Этигэл Хамбадаа Зальбарал

б) Доншуур маани

 

  1. ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Уран баримал

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

а) Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи

Хүдэлмэриин хэмжээн: 2000-3000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Эльгээһэн хүдэлмэринүүд бэлдэгдэжэ байһан «Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толидо» орохо. Хэһэн хүдэлмэриеэ 4 һарын 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Жэшээ:

АХАЛАГЧ юум. н. главный. Ахалагч бухгалтер.

БАРАГДАХ үйлэ үгэ закончиться. Гурил барагдах болоо.

БУУЗ юум н. бузы. Халуун бууз.

ГАВШАГАЙ тэмд. н. ударный. Гавшагай ажилчин.

ААЖИИ юум. н. бабушка. Аажии манайда ерээ.

БЭЭЛЭЙ юум. н. рукавицы. Дулаан бээлэй.

Нютаг хэлэнэй үгэнүүдые суглуулжа, согсолһон толинуудаа хэблэлдэ тушаахаар болгожо бэлдэгты, заһагты. Дээрэ үгтэһэн жэшээнүүдэй гуримаар бүхы текстэеэ зүбөөр, алдуугүйгөөр бэшэгты.

Үйлэ үгэнүүдые ямар нэгэн түхэлөөрнь словарна статьяагай эхин болгоходо буруу. Монголшо эрдэмтэдэй баримталдаг ёһоор үйлэ үгэнүүд словарна статьяагай гол (эхин) үгэ болоходоо, ерээдүй сагай причастиин формодо байха ушартай. Толи соо энэ үгэ иигээд тайлбариланхай байха ёһотой: НААДАХА үйлэ үгэ играть. Үхибүүд газаа наадана.

Зарим толинууд соо ниилэлдэжэ сугтаа хэрэглэгдэдэг болоһон үгэнүүд үнгэрһэн сагай формодо байна: гээгдээ, нарин хээлеэрээ нара хараа, пирд гүүлээ г.м. Тиимэһээ гол үгэнүүд заал һаа ерээдүй сагай причастна формодо байха ёһотой. Жэшээ: бульшархай шошоо – иимэ үнгэрһэн сагай глаголой формодо байхагүй, харин эхин үгэнь ерээдүй сагай причастна формодо байха ёһотой: БУЛЬШАРХАЙ ШОШОХО үйлэ үгэ воспаляться – о железах. Даараад, Бадмын хүбүүнэй булшархай шошоо.

АНХАРАГТЫ, зарим толинуудта литературна хэлэнэй үгэнүүд сасуулагдан оруулагдаһан байна. Тиимэ сасуулга хэхэ хэрэггүй, тэрэнээ болюулагты. Хэдэн графа (таблицаһаань гаргаха) хэжэ хубаангүй, гол үгэ бүхэнииень шэнэ мүрэһөө эхилээд, словарна статьяагай дүүрэхэдэ, точко табиха. Дээрэ харуулагдаһан жэшээ баримталжа, толиёо бэлдэгты. Заабол, толиин хуудаһанай тоо доодо баруун углуудань табигты. Хэлэгдэһэн ёһоор хэгдээгүй толинуудай балл доошолуулагдаха. Үшөө дахин һануулая, ямар нэгэн үгын ямараар хэрэглэгдэдэгые заабол тодо жэшээгээр харуулаха. Илангаяа 2016 ондо хэблэгдэхэ 10 толинуудые бэлдэжэ байһан багшанар толинуудтаа анхаралаа хандуулагты. Улаан-Сүхын Шаргалжанай толи; Кабанскын Корсаковын толи; Баргажанай Уланай толи; Захааминай Санагын толи; Сэлэнгын Ноёхоной толи; Сэлэнгын Үбэр-Зөөхэйн толи; Хяагтын Мөөрөөшын толи, Зэдын Дэрэстэйн толи, Хяагтын Энхэ-Талын толи, Зэдын Гэгээтэйн толи.

Удаан, түргэн аялгануудта анхаралаа хандуулагты! Оршуулгыень зүбөөр үгэхэеэ оролдогты.

http://buryadxelen.com/download/?download=3;

http://buryadxelen.com/download/?download=3 Буряад шрифтнуудые энэ сайтаһаа абажа, зүбөөр хэрэглэгты.

Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй удха тайлбарилха – нэрэнүүдэй толи, словарь ономастики бэлдээд, 4 һарын 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Илангаяа, нютагай зоной угай һарбаалжангуудта хандан, жэнхэни буряад эртын нэрэнүүдые суглуулхаяа оролдогты.

 

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!

Буряадшалһан зохёолнуудайнгаа сан баяжуулжа, Лев Толстойн үшөө 6 шэнэ үгүүлэл оршуулаад, апрелиин 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Наадамай сайтаһаа гэрэй даабари гэһэн бүлэгһөө http://ehehelen.ru/lev-tolstojn-rasskazuud-x?-naadam/ Л. Толстойн үгүүлэлнүүдые оложо абагты. Оршуулгын хүдэлмэри орёодо тоологдожо, сэгнэлтын оноо 01-15 хэмжээнэй байха.

 

 

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

а) «Будаадын шажантанда дурасхал болохо бодолнууд, хэрэгтэй сургаалнууд. Байгал үргэн далаймнай» гэһэн сэдэбүүдээр блиц-урилдаан үнгэрхэ. Уридшалан http://ehehelen.ru/blits-urildaan-h-naadam/ гэһэн сайт дээрэ үгтэһэн асуудалнуудһаа тэрэ дороо нэгэ үгөөр, мүн богонихон мэдүүлэлээр харюусаха асуудалнууд үгтэхэ. Сүмэржэ нирваанда орохогүйш гэһэн дуунда анхаралаа хандуулаарайгты. http://ehehelen.ru/nomoi-san/ — эндэ «Шухала хэрэгтэй сургаалнуудые» харагты.  Байгал далай тухай асуудалнуудта харюу бэдэрхэдээ, буряад хэлэнэй сахим һураха бэшэг хэрэглэгты.

б) «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй» гэһэн урилдаанда бүлэг бүхэн жюриин дурадхаһан «Ералаш» гэһэн уран һайханай хүүгэдэй сэтгүүлһээ хэһэгүүдые http://ehehelen.ru/videomaterialnuud/eralash-xi-naadam/ гэһэн хаягаар медиаматериалнууд соо хараад, үгтэһэн 3 даабариин али нэгыень шэлэн дүүргэхэ.

Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:

1) «Ералаш» сэтгүүлһээ абтаһан хэһэг оршуулаад, «ами оруулан» дамжуулха (озвучка). Энэ даабари дүүргэгшэдтэ 1-7 оноо табигдаха.

2) «Ералашһаа» үгтэһэн хэһэгтэ өөрын сюжет зохёогоод, ураар наадан тааруулха. Энэ даабари дүүргэгшэд 1-10 оноо абаха аргатай байха.

3) Һургуулиингаа байдалһаа нэгэ үзэгдэл, ушар абаад, али үгы һаа зохёогоод, «Ералаш» зохёон буулгаха. Зохёон байгуулһан ажалаа флэшкэ дээрэ асараад, тэрэнээ хамгаалжа «ами оруулха» . Энэ хүдэлмэри дүүргэгшэдтэ 1-13 оноо табигдаха.

4) Даабарида үгтэхэ саг: 2 -2,30 мин.

Энэ даабари дүүргэхэдээ, нютаг хэлэнэйнгээ аялга, онсолиг дамжуулха шухала гэжэ бүгэдэндэ һануулая!

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Команда бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ Даян дэлхэйн сэдэбүүдээр урилдаха: амитан, шубуун, загаһан, ургамал, хорхой шумуул. («Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэг хэрэглэхэ)

1 шата: Гэрэл зураг хараад, зүбөөр нэрлэхэ (юумэнэй нэрэ);

2 шата: Гэрэл зураг хараад , шанар шэнжыень тэмдэглэхэ (тэмдэгэй нэрэ);

3 шата: Юумэнэй юу хэдэгые, хаана яажа амидардагые тэмдэглэхэ (дайбар, үйлэ үгэнүүд )

4 шата: Үгтэһэн зурагуудаар холбуулалнуудые һанаха. Жэшээнь: аймхай шандаган, үндэр хуша г.м.

5 шата: Энэ шатада гарагшад үгтэһэн гэрэл зурагай удха нэгэ, хоёр мэдүүлэлээр тайлбарилха. Жэшээнь, Борбилоо манай эндэ үбэлжэдэг шубуун юм.

б) «Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай». 

Хүнэй хүмүүжүүлдэ хэрэглэмээр оньһон хошоо үгэнүүд сэдэбүүдээрээ сайт дээрэ үгтэхэ.

http://ehehelen.ru/nomoi-san

Урилдаанда хабаадагшад оньһон үгэнүүдые сэдэбээрнь хубаан хэлэхэ зэргэтэй. Сайтын номой санда ороһон оньһон үгэнүүдые мүн нютагтаа хэлэдэг оньһон хошоо үгэнүүдые суглуулан,

урилдаандаа хэрэглэгты.

Сэдэбүүд:

1) Эрдэм,һургаал

2) Зүб. Буруу. Хоб. Үнэн. Худал. Сэхэ

3) Муу. Һайн

4) Наһан. Бүлэ. Ураг. Басаган. Хүбүүн

в) «Уянгын шүрэ үлхэе»

Уран уншагшадай дунда үнгэрхэ урилдаан. Х, XI наадануудта оршуулһан Лев Толстойн зохёолнуудһаа нэгэ һонин удхатай үгүүлэл шэлэн абаад, 2 минута үлүү бэшэ саг соо сээжэ уншалга дурадхаха.

Урилдаанай эрилтэ:

— танай бүлэгэй 10, 11-дэхи наадамуудта хэһэн оршуулга байха ёһотой;

– хэһэгэй хэмжүүр 2 минутаһаа үлүү бэшэ байхаар хараалагдана;

– хүнэй һонирхол татамаар өөрсэ маягтай, уран хөөрөөн байха зэргэтэй;

– нютаг хэлэнэй үгүүлбэри, аянга дамжуулһан байха.

 

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал»

Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха.www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой сан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани» сээжээр гүйсэдхэхэ (http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

 

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Уран гартан

11-дэхи урилдаанда, хүндэтэ басагад, гэртээ хониной гурбан арһа элдэхэ даабари үгтэнэ.

Арһанда тусхай һубаряагаар эдеэ түрхижэ, шударжа, сэбэрлэжэ, угаажа болбосоруулаад, юумэ оёхоор болгохые арһа элдэхэ гэдэг. Энэ хүдэлмэри яажа эмхидхэхэб гэжэ тодорхойлое:

  • Энэ жэлэй 3 арһанай нооһыень хайшалаад, дабһатай уһан соо шиихаад, 7-8 час соо бариха (1-2 кг дабһан, 3 арһанай сүлөө эрьелдэжэ байхаар уһан хэгдэхэ).
  • Уһанһаа арһануудаа гаргаад, хүрьһыень(мездра) хюһаха, удаань тусхай бодос (раствор) арһандаа түрхихэ (1 литр уһанда 50 грамм 70% уксусна кислота. Уһанай шэрүүн байбал, 200 гр. сода хэжэ уһаа зөөлэрүүлхэ). Һүүлдэнь арһаяа үшөө 6 часай туршада уһан соо байлгаха.
  • Арһаяа сэбэр уһан соо угаагаад хатааха, удаань дотор талаһаань эмульси түрхихэ. Нэгэ арһандатнай 200-300 грамм эмульси орохо. Арһа элдэлгэдэ тон хэрэгтэй болохо зүйл – эмульси ВСГТУ-гай кожа-мех факультедэй кафедрада хандажа абахада болохо. Утасайнь дугаар: 89021676824.
  • Арһаяа элдэхэ, сэбэрлэхэ, халимнаха (снимать остатки жира со шкуры) Тусхай бэлэдхэл хэжэ, энэ ажал дүүргэнэбди (1 литр халуун уһанда 10 грамм 12-дохи номерой индустриальна тоһо нэмэнэбди. Дээрэнь 1 грамм превоцела, 2-3 дуһал скипидар нэмээд, халуун уһанда худхаха. (12-дохи номерой тоһоной үгы байбал, 20-дохи номерой индустриальна тоһо адли хэмжээгээр 5-дахи номерой тоһонтой холижо бононо). Энэ бэлдэһэнээ арһандаа түрхихэ, гараараа эмиржэ, арһаяа элдэхэ хэрэгтэй. Индустриальна тоһо, превоцелла тухай нютагайнгаа шэрээтэ ламанарта мүн Аюр ламада хандан,

8-929-474-1020 зүбшөөл абажа болоно.

Мүн арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/ , тэрэниие анхарагты.

Хэрэглэһэн зүйлнүүд юундэ туһатайб гэжэ анхарагты!

– Уксусна кислота – арһаяа элдэб микробһоо сүлөөлнэ;

– Эмульси – арһаяа бүхэ болгоно;

– Индустриальна тоһон – арһа зөөлэрүүлнэ;

– Превоцелла – тоһо, өөхэнһөө сэбэрлэнэ;

– Скипидар – арһандаа хэрэгтэй бодос шэнгээнэ

 

Урилдаанай энэ шатада урда наадамай даабари (бээлэй оёхо) дүүргээд асарха. Удаань багшын хүтэлбэри доро шэнэ урлал бүтээхэ.

Гэртээ элдэһэн 3 арһаараа мүрысөөнэй үедэ басагаднай мэргэжэлтэдэй хүтэлбэри доро мүнөө үедэ хэрэглэхээр зүйлнүүдые бүтээхэ, оёдолой шэнэ онол аргануудтай танилсаха. Ажалдаа хэрэглэхэ утаһа, зүү, хурабша г.м абаад ерэхэ хэрэгтэй. Бултандатнай амжалта, зохёохы ажалдатнай абьяас хүсэе!

 

б) Уран баримал

Энэ мүрысөөндэ хабаадагшад гэртээ «Манай нютагай зэрлиг амитан» гэһэн сэдэбээр пластилинаар өөрын гараар нэгэ бүтээл хээд ерэхэ. Ерээд, багшын үзэмжөөр шэнэ уран баримал бүтээхэ.

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

а) «Буряадай дасангуудай сахюусанууд, субарганууд, нангин шүтөөнүүд», Изагуурай табан бурхад, Арбан хангал гэһэн сэдэбүүдээр тестовэ хүдэлмэри үгтэхэ. Изагуурай табан бурхад, Арбан хангал http://ehehelen.ru/nomoi-han/ гэһэн сайтын номой сан сооһоо татажа абаха.

 

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэгтэ баталамжа бэшэгүүд үгтэхэ. Наадам бүхэнэй удаа багшанарта үгтэдэг баталамжа саашадаа гурбан наадамай нэгэ удаа үгтэхэ гэһэн шиидхэбэри абтаба.

Хамба ламын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта мүнгэн шангууд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

Л.Б. Намжилон. «Шэдитэ эрхи», «Алтан эрхи»;

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;

«Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» гэhэн бүлэгүүд; «Эхэ нютаг» бүлэг соо үгтэһэн «Байгал далай» гэһэн сэдэб, «Наадан һурая» гэһэн бүлэг соо «Даян дэлхэй» нааданда анхаралаа хандуулагты.

Буряадай суута ламанар тухай мэдээн (Интернет);

«Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;

Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү.,1988

И. Мадасон “Буряад арадай оньһон, хошоо үгэнүүд”, У-Ү,1960

http://ehehelen.ru

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com Я. Ц. Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


  • 0

ЧТО ПОСЕЕШЬ – ТО ПОЖНЕШЬ

В минувшую пятницу в Иволгинском дацане состоялся Х конкурс по бурятскому языку «Эхын хэлэн – манай баялиг» – «Материнский язык – наше богатство». В очередной раз Буддийский университет «Даши Чойнхорлин» принимал в своих стенах участников этого конкурса – 69 команд из районов Бурятии, города Улан-Удэ, Забайкальского края и Иркутской области. Многие из детей стали постоянными участниками очень трудных, но увлекательных состязаний.

От конкурса к конкурсу можно отметить, что улучшаются итоги, меняется само отношение детей, педагогов и родителей к изучению родного языка, истории родного края, ее культуре и традициям – в этом большая заслуга его организаторов, придумывающих разнообразные и познавательные конкурсы.

1460100_959910814094034_1790290423429058928_n

Открывая конкурс, Пандито Хамбо лама Дамба Аюшеев подчеркнул его значение для бурятского народа. Его духовный замысел можно сравнить с посевом семян, плоды которых будут пожинать не только нынешнее поколение молодежи, но и их дети. Сегодняшние участники конкурса не дадут забыть не только язык предков, но и исконные традиции, ремесла, веру народа. Буддийская традиционная Сангха России, инициируя мероприятие, обращает особое внимание участию в нем девочек, будущих матерей, которые и должны стать носителями и хранителями материнского языка.

В зале Буддийского университета «Даши Чойнхорлин» царит настоящая праздничная атмосфера – дети в ярких нарядах, сшитых с соблюдением особенностей национальной одежды своих родов, со множеством задорных косичек словно яркие цветы, распустившиеся на весеннем лугу. Большую работу проводят учителя школ, чтобы подготовить свои команды – к преподавателям бурятского языка во многих школах теперь подключаются учителя истории, начальных классов, а также родители. Оказывается, в некоторых селах начали проводить свои местные конкурсы бурятского языка и это очень похвально.

735224_959920630759719_2535584620064600230_n

– Подобный конкурс у нас в Мухоршибирском районе провели 3 марта в Галтае, – рассказала Дадагма Нимаевна Дамбиева, работающая заведующей детским садом в селе Алтачей. Она приехала на конкурс в Иволгинский дацан вместе с командой Цолгинской СОШ, в которой участвуют трое детей из ее семьи. В ее приемной семье пятеро сыновей, четверо из которых по национальности русские.

Организаторы конкурса каждый раз придумывают новые интересные номинации. На прошедшем конкурсе команды впервые исполняли колыбельные песни. Ребята в поисках текстов песен записывали старинные колыбельные у своих бабушек, а также некоторые команды сочинили для песни свои слова. Так, Дарима Дугарова из села Сорок Окинского района узнала песню своей бабушки Балдановой Татьяны Гончиковны, которую она пела ее маме, а после и своим внукам, которых помогает воспитывать и сейчас. А преподаватель бурятского языка улан-удэнской школы № 54 (Исток) написала слова колыбельной для своей команды «Жаргалтай бүлэ» («Счастливая семья»).

Команды принимали участие в конкурсах по олимпийской системе на лучшее знание бурятских пословиц и поговорок, соревновались в знании бурятских слов по определенным темам, озвучивали «Машины сказки» на бурятском языке, проходили тестирование на знание буддийских святынь Бурятии.

Уже традиционным стал конкурс «Умелые руки» – девочки соревновались в умении работать с овчиной: выкраивали и шили теплые рукавички, а также выполнили домашнее задание выделать шкуры и сшить мягкие домашние унтики. Традиционно юные мастера занимались лепкой, в этот раз буддийского орнамента. Также в большом зале Буддийского университета была представлена выставка юрт, которые ребята сделали как домашнее задание. Каких только юрт здесь ни было: войлочные и деревянные, даже из маленьких оцилиндрованных бревен, возле юрт – коновязи, а вокруг – пять видов домашнего скота, у некоторых – почти целые отары овец, а у окинцев – яки. Древние жилища своих предков дети оживили фигурками танцующих на его фоне ёхор и борцов «Бүхэ барилдаан». А в самих юртах мебель расставлена по всем правилам, сразу понятно, где женская половина, где мужская. У кого-то стояли миниатюрные маслобойки, висели седло и колыбелька и даже буузы на столе.

12821595_959921110759671_9206598192264030515_n

Весь день был наполнен напряженными состязаниями. По их результатам первое место заняла команда Жаргалантуйской СОШ Селенгинского района, на втором месте школьники из Орлика Окинского района, на третьем – знатоки бурятского языка из Ноёхонской СОШ Селенгинского района.

Какой огромный труд делается как участниками состязаний и их учителями, так и организаторами. Среди самых активных людей можно назвать сотрудников информационного центра министерства культуры РБ Жанну Дымчикову, Дыжит Батуеву, заслуженного работника культуры РФ, поэта Николая Шабаева, заслуженного учителя России Янжиму Ивахинову и многих других. Большую работу проводят преподаватели Буддийского университета «Даши Чойнхорлин», на местах – настоятели дацанов.

Конкурс «Эхын хэлэн – манай баялиг» – «Материнский язык – наше богатство» каждый раз становится значимым событием. Четвертый раз ГТРК «Бурятия» в прямом эфире проводит телевизионную версию конкурса – у него уже появились постоянные зрители, ждущие его трансляцию.

Те, кто не знал об этом, могут посмотреть телевизионную версию на сайте телекомпании , а с более подробными итогами конкурса по номинациям каждый желающий может ознакомиться на сайте конкурса: ehehelen.ru.

http://www.arigus-tv.ru/news/item/80578/

Серафима ОЧИРОВА

Фото автора

 

Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха


Манай һонинууд тухай бэшэгүүдые абажа байгты!