Хүндэтэ багшанар,үхибүүд!
33-дахи “Эхэ хэлэн-манай баялиг” наадамай хэмжээндэ “Хониной нооһоор урлал яажа бүтээхэб?”гэһэн сэдэбээр богонихон һуралсал үнгэрхэ. Мастер класс Түнхэнэй аймагай хүүгэдэй нэмэлтэ һуралсалай түбэй багшанар үнгэргэхэ. Шэнэ жэлээ угтуулан,гарай бэлэг бэлдэхэ,уран аргаа хүгжөөхэ дуратайшуулые бага танхимда (басагадай оёдол хэдэг үрөө) 2 сагта уринабди .
Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА «ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» ГЭҺЭН БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 33-дахи наадам
2019 оной декабриин 21
Эбээн тэдхэгшэ: Худалдаа-наймаанай «ТИТАН» хамжаан
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэжэ, арадаймнай баялиг болохо эхэ хэлээ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ.
Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
I ШАТА
МОРИН ТАЛА
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
б) Нютагай бүжэг
ХОНИН ТАЛА
а) Блиц-урилдаан «Элдэб асуудалнууд»
б) Бэлигүүн толи
в) Хэлээ баяжуулая! «Та – манда, бидэ – танда»
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (домоглоһон хөөрөөнүүд)
ҮХЭР ТАЛА:
Ородой мэдээжэ уран зохёолшодой бэшэһэн богонихон үгүүлэлнүүдые оршуулха, уранаар нэгэ доро бүлэгөөрөө уншаха (хоороор).
ЯМААН ТАЛА
а) Этигэл Хамбадаа зальбарал
б) Доншуур маани
в) Сагаан Дара Эхын магтаал
ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Уран гартан
б) Модон дархан
в) Уран баримал
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
12 һарын 19 болотор эльгээхэ
Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________
Гэрэй хаяг:____________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинууд урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты. Словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 4000-5000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.
б) Нютагай бүжэг. Хүндэтэ һурагшад, «Нютагай бүжэг» гэһэн урилдаанда таанадаа уринабди!
Эхэ байгаали хүнэй зан абарида, хараа бололдо тон ехэ хүсэ үгэдэг. Тиимэһээ бүжэг нааданай удха, хүдэлсэ, маяг гол түлэб түрэл байгаалиин жама ёһоор элирхэйлэгдэнэ. Нютаг нютагай бүжэгүүд өөрын хэлбэритэй, илгаатай байдаг. Танай зорилго хадаа бүжэгэй хүсөөр нютагайнгаа зоной зан абари, түүхэ, амидаралайнь өөрын онсотой, ажал хүдэлмэритэй танилсуулга болоно.
«Нютагай бүжэг» гэһэн урилдаанай эрилтэнүүд:
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Блиц-урилдаан: Элдэб асуудалнууд. «Саашань, саашань…» нааданай түхэлөөр үнгэрхэ http://ehehelen.ru/blits-urildaan-33-naadam/ (10 оноо)
б) Бэлигүүн толи. «Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи. Ном сооһоо 140, 141, 145, 146, 166, 167, 194, 195, 197, 199 һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты. (ссылкэ) Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удхаар зурагуудые зураад, өөрын үгөөр тайлбарилха дадалтай болоод ерэхэ.
в) Хэлээ баяжуулая. Сахим һураха номһоо «Минии бэе», нааданай сэдэб энэ сайт дээрэ https://buryadxelen.com/ харагты.
«Бидэ – танда, таанар – манда» гэһэн бүлэгүүд хоорондо «Энэ юун бэ?» гээд асуудал табижа, мэдэсэеэ шалгаха наадан. Минута хахадай (1,5 мин) туршада 10-10 зурагуудые зүбөөр нэрлэхэ тэмсээн. «Хүнэй бэе» сэдэбэй ойлгосо үгэнүүдые хадуун абагты. Хэдыень зүбөөр нэрлэжэ шаданаб, тэды оноо табихат. (0-10 оноо). Шалгалтын биледүүд (зурагууд) бүлэгүүдтэ үгтэхэ).
Бүлэг бүхэн энэ урилдаанда юрын карандаш баллуур (простой карандаш и ластик) хоёрые абаад ерэхэ ёһотой.
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (домоглоһон хөөрөөнүүд, притчи). Ород хэлэн дээрэ уншаад, удхыень буряадаар дамжуулха, асуудалнуудта харюусаха. (ссылкэ Баян хэлэтэй арад)
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
ОРОД ХЭЛЭНҺЭЭ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
а) «Уран зохёол оршуулга, уран уншалга»
Даабари: Танай һонорто мэдээжэ уран зохёолшод Максим Горький, Аркадий Гайдар, Эдуард Успенский , Татьяна Домаренок гэгшэдэй хүүгэдтэ зорюулан бэшэһэн үгүүлэлнүүд үгтэнэ. Нэгэ үгүүлэл шэлэн абаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулха, бүхы бүлэгөөрөө нэгэ доро уранаар уншаха дадалтай болохо. Ород хэлэнһээ оршуулга
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.
б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.
в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
а) УРАН ГАРТАН
АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ Арһа элдэлгэ
Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.
б) МОДОН ДАРХАН
Хүндэтэ һурагшад, урилдаанайнгаа даабаритай танилсагты. Хүбүүд хэһэн ажалаа дэлгэрэнгыгээр хөөрэхэ, дарханда хэрэглэгдэдэг үгэнүүдые зүбөөр хэлэхэ. Эдэ үгэнүүдые мэдэхэ болоод ерэхэ:
Хоёр захыень түхэреэлүүлэн зохёогдоһон, хорёод сантиметр утатай, оёортоо угалза, хээтэй бообо бариха хабтагар модон хэб дархалаад ерэхэ гэһэн даабари үгтэнэ.
в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Эрбэдэй дүрэ пластилинаар урлан бүтээһэн ажалаа хөөрэхэ. Эдэ үгэнүүдые мэдэхэ, хэрэглэхэ:
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн
Этигэлэй Хамбын сургаал
Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха ЭХС декабрь 2019
ШАНГУУД ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». БҮГЭДЭ БУРЯАДАЙ ҺУРГУУЛИНУУДАЙ ХООРОНДО ИВАЛГЫН ДАСАНДА ҮНГЭРЖЭ БАЙДАГ 32 НААДАМАЙ ДҮНГҮҮД
«БУРЯАД ХЭЛЭН» гэжэ номинациин найман үрөөнүүдэй Эрхим бүлэгүүд
УРАН ГАРТАН
I ҺУУРИ Буянтуева Алтана, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат
II ҺУУРИ Чойдонова Алина, Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм
III ҺУУРИ Сарапулова Нарана, Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули
МОДОН ДАРХАН
I ҺУУРИ Буянтуев Аюр, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Дүхэриг» бүлгэм
II ҺУУРИ Гонжапов Бэлигто, Улаан-Үдэ хотын 28-дахи интернат- һургуули
III ҺУУРИ Гончикдоржиев Костя, Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм
УРАН БАРИМАЛ
I ҺУУРИ Цогтоева Сарана, Сэлэнгын аймагай Загастайн дунда һургуули
II ҺУУРИ Цыдыпова Катияни, Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм
III ҺУУРИ Бадмаев Гомбо, Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули
ХАМБА ЛАМЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН
I ҺУУРИ Чойдонов Арсений, Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм
II ҺУУРИ Аранжапова Ирина, Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули
III ҺУУРИ Цыбикова Дарима, Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули
УРАН ЗОХЁОЛ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
I ҺУУРИ Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг
II ҺУУРИ Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм
III ҺУУРИ Хурамхаанай аймагай Барханай дунда һургуули
ЭТИГЭЛ ХАМБАДАА ЗАЛЬБАРАЛ, ДОНШУУР МААНИ, САГААН ДАРА ЭХЫН МАГТААЛ
I ҺУУРИ Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг
II ҺУУРИ Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули
III ҺУУРИ Зэдын аймагай Дээдэ-Үшөөтэйн дунда һургуули
ОРОД ДУУНУУДЫЕ БУРЯАДААРАА ДУУЛАЯ
I ҺУУРИ Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм
II ҺУУРИ Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг
III ҺУУРИ Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм
| һуури | һургуули | |
| 1 | Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Үлзы» бүлгэм | 111,3 |
| 2 | Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлгэм | 104,9 |
| 3 | Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули | 101,4 |
| 4 | Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг | 98,05 |
| 5 | Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат | 95,9 |
| 6 | Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули | 95,8 |
| 7 | Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай дунда һургуули | 90,1 |
| 8 | Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули | 87,4 |
| 9 | Зэдын аймагай Дээдэ-Үшөөтэйн дунда һургуули | 84,2 |
| 10 | Сэлэнгын аймагай Харганаагай дунда һургуули | 81,4 |
| 11 | Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули | 80,8 |
| 12 | Хяагтын аймагай «Найрамдал» бүлгэм | 80,7 |
| 13 | Загарайн аймагай Асагадай дунда һургуули-интернат | 79,7 |
| 14 | Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули | 76,6 |
| 15 | Ивалгын аймагай Дээдэ-Ивалгын дунда һургуули | 76,1 |
| 16 | Хурамхаанай аймагай Барханай дунда һургуули | 71,8 |
| 17 | Баргажанай аймагай Баянголой дунда һургуули | 69,76 |
| 18 | Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули | 69,7 |
| 19 | Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Жаргалтай бүлэ» бүлгэм | 69,1 |
| 20 | Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимназиин «Урагшаа» бүлгэм | 67,6 |
| 21 | Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Дүхэриг» бүлгэм | 65,9 |
| 22 | Улаан-Үдэ хотын 28-дахи интернат- һургуули | 65,8 |
| 23 | Хяагтын аймагай Ехэ-Нугын дунда һургуули | 64,7 |
| 24 | Сэлэнгын аймагай Загастайн дунда һургуули | 63,4 |
| 25 | Ивалгын аймагай hужаагай дунда һургуулиин «Одод» бүлгэм | 63,1 |
| 26 | Улаан-Үдэ хотын 33-дахи гимнази | 63 |
| 27 | Ивалгын аймагай hужаагай дунда һургуулиин «Мүшэд» бүлгэм | 60,3 |
| 28 | Улаан-Үдэ хотын «Зандан жуу» түб | 57,8 |
| 29 | Хяагтын аймагай Сүбэгтын дунда һургуули | 57,2 |
| 30 | Улаан-Үдэ хотын 9-дэхи дунда һургуули | 56,3 |
| 31 | Улаан-Үдэ хотын «Тэрэнги» бүлгэм | 53,9 |
| 32 | Хориин аймагай Тэгдын дунда һургуули | 48,6 |
| 33 | Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм | 45,6 |
| 34 | Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистичекэ гимнази | 44,9 |
| 35 | Улаан-Үдэ хотын 20-дохи дунда һургуули | 43,1 |
| 36 | Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуулиин 1-дэхи бүлгэм | 41,7 |
| 37 | Улаан-Үдэ хотын 19-дэхи дунда һургуули | 41,5 |
| 38 | Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ, тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Солонго» бүлгэм | 39,6 |
| 39 | Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 5-дахи дунда һургуули | 33,6 |
| 40 | Улаан-Үдэ хотын 14-дэхи гимнази | 31,1 |
| 41 | Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 3-дахи дунда һургуули | 27,9 |
| 42 | Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуули | 27,1 |
| 43 | Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ, тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Табан хурган» бүлгэм | 26,5 |
| 44 | Улаан-Үдэ хотын 8-дахи дунда һургуули | 26,3 |
| 45 | Улаан-Үдэ хотын 25-дахи дунда һургуули | 25,5 |
| 46 | Улаан-Үдэ хотын 40-дэхи дунда һургуули | 24,7 |
| 47 | Улаан-Үдэ хотын 17-дохи дунда һургуули | 21,3 |
| 48 | Ивалгын аймагай Гүрэльбын дунда һургуули | 19 |
| 49 | Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 92-дохи һургуули | 18,5 |
| 49 | Улаан-Үдэ хотын 26-дахи дунда һургуули | 18,5 |
| 51 | Улаан-Үдэ хотын 22-дохи дунда һургуули | 15 |
| 52 | Улаан-Үдэ хотын 36-дахи дунда һургуули | 10,6 |
| 53 | Улаан-Үдэ хотын 13-дахи дунда һургуули | 10,5 |
| 54 | Улаан-Үдэ хотын 1-дэхи дунда һургуули | 9,3 |
| 55 | Сэлэнгын аймагай Юрөөгэй дунда һургуули | 9 |
| 56 | Улаан-Үдэ хотын 49-дэхи дунда һургуули | 4 |
| 57 | Улаан-Үдэ хотын 108-дахи гимнази | 2,8 |
Гэрэл зурагуудые энэ ссылкээр хаража болохо: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=999626717096812&set=oa.996074950755433&type=3&theater
Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА «ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» ГЭҺЭН БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 32-дохи наадам
2019 оной ноябриин 23
Эбээн тэдхэгшэ: «Информ-Полис» сонин
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэжэ, арадаймнай баялиг болохо эхэ хэлээ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ.
Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
I ШАТА
МОРИН ТАЛА
а) Нютаг хэлэнэй толинууд.
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая.
ХОНИН ТАЛА
а) Блиц-урилдаан. «Би – танда, та – манда».
б) Бэлигүүн толи
в) Хэлээ баяжуулая! (Тогтомол холбуулалнууд)
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (Лев Толстойн үгүүлэлнүүд)
ҮХЭР ТАЛА:
Ородой элитэ уран зохёолшодой бэшэһэн богонихон үгүүлэлнүүдые оршуулха, уранаар нэгэ доро бүлэгөөрөө уншаха (хоороор).
ЯМААН ТАЛА
а) Этигэл Хамбадаа зальбарал
б) Доншуур маани
в) Сагаан Дара Эхын магтаал
ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Уран гартан
б) Модон дархан
в) Уран баримал
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
(11 һарын 21 болотор эльгээхэ)
Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________
Гэрэй хаяг:____________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ 2017 оной 8 һарада гараа, 2-дохи толи – «Мөрөөч, Хилгант нютагууды буряад-ород хэлэнэй толи» 2018 оной 8 сарын 26-да Үндэһэнэй Номой санда баяр үнгэржэ, нютагай зондо тараагдаа. Бэсүүрэй Харлан, Баргажанай Улан нютагуудай толинууд хэблэгдээ. Сэлэнгын Ноёхон, Зэдын Дээдэ-Ториин толинууд хэблэлдэ тушаагданхай.
Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинууд урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты. Словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 4000-5000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты. Эндэ заһагдаха
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая
«Ород дуунуудые буряадаараа дуулая» гэһэн урилдаан ехэ танхим соо үнгэрхэ. Бүлэг бухэн өөрын морин хууршантай ерэжэ, өөрын шэлэһэн нэгэ дуу ород хэлэнһээ оршуулаад, морин хуурай хүгжэм доро гуйсэдхэхэ. Бүлэгэй гэшүүнэй морин хуур дээрэ наадажа, дуушадаа хүтэлэн гүйсэдхэлгэ эрхимдэ тоологдожо, үндэр оноогоор сэгнэгдэхэ. Мүнөө дээрэ гансахан ород хэлэнһээ оршуулнабди.
Шэлэһэн дуунайнгаа үгэ ноябриин 20 болотор badma-yrta@mail.ru хаягаар (Бадмажаб Гындынцыреновтэ, 8 914 058 3911) эльгээхэ, оршуулгын эрилтэнүүдтэ хүрэһэн дуунууд наадам дээрэ гүйсэдхэгдэхэ. Морин хуур энэ утаһаар худалдажа абажа болохо: Владимир Бадмаевич Доржиев: 8 983 451 0665
Оршуулгын эрилтэнүүд:
а) зохёолой удха хазагайруулхагүй;
б) үгэ болон мэдүүлэлнүүдые оршуулхадаа, шүлэгэйнь сохисо алдахагүй;
в) хэмһээ үлүү үгэ, шэнэ бодол нэмэхэгүй (подстрочно оршуулга хэжэ һурнанабди);
г) нютаг хэлэнэй үгүүлбэри тодоор гаргаха;
д) уран зохёол бэшэдэг, шэнжэлдэг мэргэжэлтэдһээ туһа абахагүй;
е) үхибүүд өөһэдөө багшатаяа оршуулха.
Эдэ эрилтэнүүдтэ хүрэһэн «День Победы», «Журавли», «Землянка», «С чего начинается Родина», «Тёмная ночь» Тумэн Гындуновай оршуулгатай Лудуб Очировай гүйсэдхэһэн дуунуудые сээжэ мэдэхэ болоод ерэхэ. Наадам дээрэ жюриин дурадхалаар али нэгэн дуунһаань морин хуураар хасардуулан (дахалдуулан) бадаг дуулаха даабари танда үгтэнэ. (1-10 оноогоор сэгнэгдэхэ).
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Блиц-урилдаан: Хүнэй шанар, гадаада тала тэмдэглэһэн үгэнүүдэй сэдэбтэ толи. «Би – танда, та – манда» гэһэн наадан http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xxxii-naadam/ (10 оноо)
б) Бэлигүүн толи. «Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи. Ном сооһоо 74, 75, 76, 77, 82, 83, 84, 85 һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты (ссылкэ). Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удхаар зурагуудые зураад, өөрын үгөөр тайлбарилха дадалтай болоод ерэхэ.
в) Хэлээ баяжуулая.
Зураг хараад, тогтомол холбуулалнуудые (фразеологизм) тайлбарилангаа холбоо удхатай сээжэ хөөрөө бэлдэхэ http://ehehelen.ru/helee-bayazhuulaya-xxxii-naadam/
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! «Лев Толстойн үгүүлэлнүүд» гэһэн номтой танилсалга http://soyol.ru/culture/books/5114/(энэ ссылка дараад ороходотной доронь PDF/27.27 Мбайт гээд байха, тэрэниие дараад хуулаха) үгүүлэлнүүдыень уншаад ерэхэ. Шалгагшадай (жюриин) дурадхалаар нэгэ үгүүлэл уранаар уншаха, удхынь хөөрэхэ, тобшолол гаргаха http://ehehelen.ru/lev-tolstojn-uguulelnuud-xxxii-naadam/
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
ОРОД ХЭЛЭНҺЭЭ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
а) «Уран зохёол оршуулга, уран уншалга»
Даабари: Танай һонорто дэлхэйдэ мэдээжэ уран зохёолшод Антон Чехов, Константин Паустовский, Николай Носов, Александр Куприн, Василий Сухомлинский гэгшэдэй хүүгэдтэ зорюулан бэшэһэн үгүүлэлнүүд үгтэнэ. Нэгэ үгүүлэл шэлэн абаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулха, бүхы бүлэгөөрөө нэгэ доро уранаар уншаха дадалтай болохо. http://ehehelen.ru/uran-zohyool-orshuulga-uran-unshalga-xxxii-naadam/
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.
б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.
в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
А) УРАН ГАРТАН
АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ
Арһа элэлгэ 5 хубиһаа бүридэнэ:
1 – дэбтээлгэ
2 – арһанай хүрьһэ халимнаха (арһанда үлэһэн мяха, тоһо өөхэнһөөнь һалгаха)
3 – угаалга
4 – пикель (арһанай структура-байгуулга хубилалга)
5 – арһа будалгын бодос (арһа нэбтэрүүлхэ, будаг, үнгэ шэнгээхэ)
6 – тоһодолго (арһа зөөлэрүүлгэ, һунаха агшаха аргатай болгохо)
1) Дэбтээлгэ
Хониной арһанай үлүү нооһыень хайшалаад, шоройһоонь сэбэрлэхэ.
– арһаяа хүйтэн уһанда шиихаад, һая үбшэһэндэл болоторнь 12 часай туршада уһан соого байлгаха. Арһанай һая абтаһан байбал, энэ үйлэ 2 дахин түргөөр үнгэрхэ.
2) Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)
Дэбтээһэн арһаяа уһан сооһоонь гаргаад, тааруу газарта тараан дэлгэхэ. Хюһуу-раар арһанай хүрьһэ ехэ нягтаар сэбэрлэхэ. Хэрбэеэ дутуу хюһагдаа һаа, арһанай эхүүн үнэр һалахагүй.
3) Угаалга
Арһаа угаахын урда бүлеэхэн уһан соогоо хэдэн удаа сэбэр уһанда зайлажа, угаалганда бэлдэхэ. Бүлеэн уһа руугаа сэбэрлэлгын зүйл-порошок нэмээд, 10-15 минута соо байлгахада болохо.
4) Пикель
– 50-70 литр хүйтэн уһан
– 30 мг 70% уксусна кислота 1 литр уһанда
– 1 литр уһанда 30 гр дабһа хэхэ
Энэ хадаа арһанай байгуулга хубилгаха пикельнэ бодос болоно. Арһаяа энээн соогоо шиихаад, 8-10 часай туршада худхажа, эрьюулжэ байжа баринабди. Пикельнэ бодостой уһанһаа арһаяа гаргаад, уһыень һабируулха, удаань уһаар зайлаха.
Хэрэглэгдэхэ:
– 50-60 литр уһан (40-45 градусһаа дээшэ байхагүй)
– 1литр уһанда 7 грамм хромбит нэмэхэ (хромбит +79149871453 утаһаар захижа болохо)
– 1 литр уһанда 30 грамм дабһа хэхэ.
Эдэ зүйлнүүдые холин, арһа будалгын бодос бэлдэнэбди. Энээн соогоо арһаяа шииханабди. Арһанда үнгэ оруулалгын гол үйлын шанартай үнгэрхын тула түрүүшын 3-4 час соо арһаяа үргэлжэ эрьюулжэ, худхажа байха шухала.
Арһа будалга 8-10 часай туршада үнгэрдэг. Уһанайнь дулаан 40 градус байха ёһотой. Дулаасуулгын хэрэгсэл (пушка) табяад, 5-7 час соо орхиходо болохо. Удаань арһаяа гаргаад, уһаар зайлаха, сэбэрлэхэ хэрэгтэй.
6) Тоһодолго — Арһанда түрхихэ эдеэ бэлдэлгэ
Иимэ зүйлнүүд хэрэгтэй болохо:
40 грамм АИ – 12 түхэлэй тоһон
Привацела – 30 грамм
Скипидар – 50 мг.
Эдэ бүхы бодосууд дээрэ 1 литр бусалжа байһан уһа нэмэхэдэтнай, һүндэл сайбар үнгэтэй зүйл болохо.
– Хабтагайда һунаан татажа хатааһан (70-80% хатаһан) арһандаа бэлдэгдэһэн бодосоо биирээр түрхигты.
– Арһанайнгаа хатажа эхилхэдэ, хабтагайһаань абаад, гараараа эмиржэ, мушхажа элдэн зөөлэрүүлхэ. Удаань дахин энэ бодосоо арһандаа түрхёод, хабтагар модондоо һунаан хатааха. Түрүүшынхидээл адляар арһанайнгаа хатахада, гараараа нидхэржэ, мушхажа байжа элдэхэ. Бүлеэхэн уһанда зөөлэрүүлгын зүйл нэмээд, арһаяа зайлаха.
Хэрбэеэ асуудалнууд гарабал, +
Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.
б) МОДОН ДАРХАН
Энэ удаа хубсаһа болон элдэб хэрэгсэл үлгэдэг модон үлгүүр (вешалка) дархалаад ерэхэ, модон гохонуудтай (крючок) байха
в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Хүндэтэ һурагшад, уламжалалта буряад зурагай хэлбэреэр дүрсэлhэн сэсэг урлан бүтээхэ ажал үгтэнэ
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн
Этигэлэй Хамбын сургаал
Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха ЭХС ноябрь 2019
Шангууд тухай
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» ГЭҺЭН БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 31-дэхи наадам
2019 оной октябриин 26
Эбээн тэдхэгшэ:
Буряад Уласай Толгойлогшын ба Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаан
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
I ШАТА
МОРИН ТАЛА
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая
ХОНИН ТАЛА
а) Блиц-урилдаан(оршуулга-блиц)
б) Бэлигүүн толи
в) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (тогтомол холбуулалнуудые тайлбарилая, «Би – шамда, ши –намда» лексическэ наадан, онтохоной удхаар өөршэлһэн хөөрэлдөө (диалог) бэлдэхэ)
ҮХЭР ТАЛА:
ЯМААН ТАЛА
а) Этигэл Хамбадаа зальбарал
б) Доншуур маани
в) Сагаан Дара Эхын магтаал
ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Уран гартан
б) Модон дархан
в) Уран баримал
II ШАТА
а) БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ ХАМБА ЛАМЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН
б) ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ (10 һарын 23 болотор эльгээхэ)
Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________
Гэрэй хаяг:____________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ 2017 оной 8 һарада гараа, 2-дохи толи – «Мөрөөч, Хилгант нютагууды буряад-ород хэлэнэй толи» 2018 оной 8 сарын 26-да Үндэһэнэй Номой санда баяр үнгэржэ, нютагай зондо тараагдаа. Һаяхан Бэшүүрэй Харлан, Баргажанай Улан нютагуудай толинууд хэблэгдэбэ! Сэлэнгын Ноёхон, Зэдын Дээдэ-Ториин толинууд хэблэлдэ тушаагданхай.
Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинуудта урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты – словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 5 000 – 6 000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты.
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая
Хүндэтэ һурагшад, буряад хэлэнэйнгээ бүхы аянга үгүүлбэринүүд дээрэ мэдээжэ дуунуудые гүйсэдхэе. Урда наадамуудта өөһэдөө дүуу шэлэжэ оршуулһан ажалытнай хинан шалгагшад хэдэн алдуу олоод, эдэ ажаглалтануудые оруулна:
а) зохёолой удха хазагайруулхагүй; б) үгэ болон мэдүүлэлнүүдые оршуулхадаа, шүлэгэйнь сохисо алдахагүй; в) хэмһээ үлүү үгэ, шэнэ бодол нэмэхэгүй (подстрочно оршуулга хэжэ һурнанабди); г) нютаг хэлэнэй үгүүлбэри тодоор гаргаха; д) уран зохёол бэшэдэг, шэнжэлдэг мэргэжэлтэдһээ туһа абахагүй; е) үхибүүд өөһэдөө багшатаяа оршуулха.
Эдэ эрилтэнүүдтэ хүрэһэн «День Победы», «Журавли», «Землянка», «С чего начинается Родина», «Тёмная ночь» Тумэн Гындуновай оршуулгатай Лудуб Очировай гүйсэдхэһэн дуунуудые сээжэ мэдэхэ болоо ёһотойт. Мүнөө наадамда өөһэдынгөө дуратай мүнөө оршондо мэдээжэ болоһон али нэгэ дуу оршуулаад, морин хуураар хасардуулан гүйсэдхэхэ даабари үгтэнэ. (1-10 оноогоор сэгнэгдэхэ). Үгтэһэн эрилтэнүүдэй ёһоор дуу оршуулаад, октябриин 20 болотор badma-yrta@mail.ru хаягаар (Бадмажаб Гындынцыреновтэ, 8 914 058 3911) эльгээхэ. Оршуулһан дуугаа наадам дээрэ гүйсэдхэхэт. Өөрын моринхууршантай ерэхэ, тусхай бэлэдхэл гараһан мэргэжэлтэ хүгжэмшэд наадабал, оноо дарагдаха. Морин хуур энэ утаһаар худалдажа абажа болохо: Владимир Бадмаевич Доржиев: 8 983 451 0665
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Блиц-урилдаан: Даян дэлхэй …оршуулга (0-10 оноо) http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xxxi-naadam/
б) Бэлигүүн толи «Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (0-10 оноо). Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи. Номой 74-77, 82-85 хуудаһануудта байһан һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты. (ссылкэ) Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удхаар зурагуудые зураад, өөрын үгөөр тайлбарилха дадалтай болоод ерэхэ.
в) Хэлээ баяжуулая. «Хүнэй зан абариин муу,һайн таланууд,гадаада түхэл» тодорхойлһон сэдэбээр үгтэһэн толи хэрэглэн, «Би – шамда,ши – намда» гэһэн лексическэ наадан.(0-10 оноо) http://ehehelen.ru/helee-bayazhuulaya-xxxi-naadam/
г) Зураг хараад, тогтомол холбуулалнуудые (фразеологизм) нэрлэхэ, удхыень тайлбарилха, жэшээ болгон, 2-3 мэдүүлэлнүүдээр тобшолхо. (0-6 оноо)
д) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! Ород арадай онтохонуудые уншаһан байхат. Мэдээжэ онтохонуудһаа үгтэһэн хэһэгүүдые уншаад, бэрхэшээлдэ ороһон геройнуудыень зүб харилсуулжа, зүрилдөө таһалһан удхатайгаар өөршэлһэн хөөрэлдөө (диалог) бэлдэхэдээ,урда үгтэһэн 2 даабариингаа мэдэсэ хэрэглэхэ шухала. (0-10 оноо) http://ehehelen.ru/holboo-helelge-hugzhoolge-xxxi-naadam/
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
ОРОД ХЭЛЭНҺЭЭ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй»
гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн
а) «Уран зохёол оршуулга»
Даабари: Танай һонорто дэлхэйдэ мэдээжэ уран зохёолшод А. Чеховэй, Л. Толстойн зохёолнууд дурадхагдана http://ehehelen.ru/uran-zohyool-orshuulga-xxxi-naadam/
Энэ үгүүлэл анхаралтайгаар уншаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулхадаа, зохёолой геройн бүхы онсо шэнжэнүүдынь, hанал бодолойнь хүгжэлтэ, мүн байгаалиин зураглал алдангүй буряад хэлэн дээрээ тодоор гаргагты.
Анхарагты: гэртээ хэһэн оршуулгануудаа саарһан дээрэ гаргаад, наадамда асаржа, шүүгшэдтэ тушааха болонот. Тиихэдээ аймагаа, һургуули болон ангияа, багшынгаа нэрэ, обог, алдарыень дүүрэн бэшэхэ ёһотойт.
P.S. Наадамда ерээд, оршуулһан үгүүлэлээ (нэгэ хуудаһанһаа ехэ бэшэ) бултадаа нэгэ доро (хоороор) уншахат, зохёолойнгоо удхаар жюриин гэшүүдэй асуудалнуудта тодо харюу үгэхэ мэдэсэтэй байха шухала.
Асуудалай гарабал, Оюна Александровна Забановагай гарай утаста хонходооройгты: 8 908 596 4002
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.
б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.
в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
А) УРАН ГАРТАН
АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ
Арһа элэлгэ 5 хубиһаа бүридэнэ:
1 – дэбтээлгэ
2 – арһанай хүрьһэ халимнаха (арһанда үлэһэн мяха, тоһо өөхэнһөөнь һалгаха)
3 – угаалга
4 – пикель (арһанай структура-байгуулга хубилалга)
5 – арһа будалгын бодос (арһа нэбтэрүүлхэ, будаг, үнгэ шэнгээхэ)
6 – тоһодолго (арһа зөөлэрүүлгэ, һунаха агшаха аргатай болгохо)
1) Дэбтээлгэ
Хониной арһанай үлүү нооһыень хайшалаад, шоройһоонь сэбэрлэхэ.
– арһаяа хүйтэн уһанда шиихаад, һая үбшэһэндэл болоторнь 12 часай туршада уһан соого байлгаха. Арһанай һая абтаһан байбал, энэ үйлэ 2 дахин түргөөр үнгэрхэ.
2) Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)
Дэбтээһэн арһаяа уһан сооһоонь гаргаад, тааруу газарта тараан дэлгэхэ. Хюһуу-раар арһанай хүрьһэ ехэ нягтаар сэбэрлэхэ. Хэрбэеэ дутуу хюһагдаа һаа, арһанай эхүүн үнэр һалахагүй.
3) Угаалга
Арһаа угаахын урда бүлеэхэн уһан соогоо хэдэн удаа сэбэр уһанда зайлажа, угаалганда бэлдэхэ. Бүлеэн уһа руугаа сэбэрлэлгын зүйл-порошок нэмээд, 10-15 минута соо байлгахада болохо.
4) Пикель
– 50-70 литр хүйтэн уһан
– 30 мг 70% уксусна кислота 1 литр уһанда
– 1 литр уһанда 30 гр дабһа хэхэ
Энэ хадаа арһанай байгуулга хубилгаха пикельнэ бодос болоно. Арһаяа энээн соогоо шиихаад, 8-10 часай туршада худхажа, эрьюулжэ байжа баринабди. Пикельнэ бодостой уһанһаа арһаяа гаргаад, уһыень һабируулха, удаань уһаар зайлаха.
5) Арһа будалга
Хэрэглэгдэхэ:
– 50-60 литр уһан (40-45 градусһаа дээшэ байхагүй)
– 1литр уһанда 7 грамм хромбит нэмэхэ (хромбит +79149871453 утаһаар захижа болохо)
– 1 литр уһанда 30 грамм дабһа хэхэ.
Эдэ зүйлнүүдые холин, арһа будалгын бодос бэлдэнэбди. Энээн соогоо арһаяа шииханабди. Арһанда үнгэ оруулалгын гол үйлын шанартай үнгэрхын тула түрүүшын 3-4 час соо арһаяа үргэлжэ эрьюулжэ, худхажа байха шухала.
Арһа будалга 8-10 часай туршада үнгэрдэг. Уһанайнь дулаан 40 градус байха ёһотой. Дулаасуулгын хэрэгсэл (пушка) табяад, 5-7 час соо орхиходо болохо. Удаань арһаяа гаргаад, уһаар зайлаха, сэбэрлэхэ хэрэгтэй.
6) Тоһодолго — Арһанда түрхихэ эдеэ бэлдэлгэ
Иимэ зүйлнүүд хэрэгтэй болохо:
40 грамм АИ – 12 түхэлэй тоһон
Привацела – 30 грамм
Скипидар – 50 мг.
Эдэ бүхы бодосууд дээрэ 1 литр бусалжа байһан уһа нэмэхэдэтнай, һүндэл сайбар үнгэтэй зүйл болохо.
– Хабтагайда һунаан татажа хатааһан (70-80% хатаһан) арһандаа бэлдэгдэһэн бодосоо биирээр түрхигты.
– Арһанайнгаа хатажа эхилхэдэ, хабтагайһаань абаад, гараараа эмиржэ, мушхажа элдэн зөөлэрүүлхэ. Удаань дахин энэ бодосоо арһандаа түрхёод, хабтагар модондоо һунаан хатааха. Түрүүшынхидээл адляар арһанайнгаа хатахада, гараараа нидхэржэ, мушхажа байжа элдэхэ. Бүлеэхэн уһанда зөөлэрүүлгын зүйл нэмээд, арһаяа зайлаха.
Хэрбэеэ асуудалнууд гарабал, Тумэн Хосаевта хонходохот: 8 914 836 2450 .
Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.
б) МОДОН ДАРХАН
Энэ удаа шэнгэн бодос хэдэг модон хүнэг (тудхуур, зантуу, һуулга…) хэхэ даабари үгтэнэ.
Хүнэгэй хэмжүүр :үндэрынь-250 мм, оёорынь-154 мм (диаметр) гэхэ гү, али 3 литрэй шэлэй (банкын) хэмжүүр хараадаа абан хэгты.
в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Хүндэтэ һурагшад, танай һонорто хүнэй энхэ элүүр, урагшатай ябахын түлөө хиидхэгдэдэг хии мориной дүрэ урлаха даабари үгтэнэ.
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн
Этигэлэй Хамбын сургаал
Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха ЭХС октябрь 2019
Шангууд тухай
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
https://buryadxelen.com/
Социальна сетьнүүд соо хубаалдаха