XXXII наадамай положени
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА «ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» ГЭҺЭН БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ ҺУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 32-дохи наадам
2019 оной ноябриин 23
Эбээн тэдхэгшэ: «Информ-Полис» сонин
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэжэ, арадаймнай баялиг болохо эхэ хэлээ хүндэлэн үргэлжэлүүлхэ.
Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
- Наадам Ивалгын дасанда 11 һарын 23-да үглөөнэй 10-һаа, бүридхэл 9.00 сагһаа эхилхэ.
- Энэл үдэр ноябриин 23-да үдэрэй 12 сагһаа «Буряад ФМ» радиодо эрхим хүдэлмэринүүдэй буулгабари 45-дахи, 29-дэхи гэрнүүдтэ үнгэрхэ. Бүлэгэй хүүгэдһээ, багшанарһаа интервью абалга.
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
- Найма – юһэ хүтэй бүлэгтэ (команда) эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад бүридэн орохо ёһотой. Бүлэгэй бүридэлдэ буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй 70 хубинь басагад байха зэргэтэй. Бейджигүүдээ бу мартагты!
- Нютаг бүхэниие түлөөлэгшэд өөрын нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ, хөөрэхэ, хэһэн ажалаа хамгаалха.
- Бүлэгүүдэй тусхай бэлэдхэлтэй гэшүүд «Дуу оршуулан дуулаха», «Уран гартан», «Уран дархан», «Уран баримал», «Хамба ламын шан абалгын тэмсээн» гэһэн урилдаануудта тус-тустаа ороно.
- Мэдүүлгэеэ, уридшалан шалгагдаха толинуудаа үгтэһэн болзор соонь эльгээгты.
- Бүлэгэй бэшэ гэшүүд хамта (2-3 хүн) «Буряад хэлэнэй» даабаринуудые нэгэ доро 2 часай туршада хэхэ. Үдэһөө урда бүлэгөөрөө ороод, бүгэдэ нэгэ доро даабаринуудаа дүүргэхэ. Буряад хэлэ хүгжөөхэ тэмсээнүүд: хонин талын «Блиц-урилдаан», «Бэлигүүн толи», «Хэлээ баяжуулая!», «Баян хэлэтэй арад ерээдүйтэй». Энэ даабарида жюриин гэшүүдэй табиһан оноонууд бүридхэгдөөд, нэгэ сэгнэлтээр табигдаха.
- «Ород хэлэнһээ оршуулга. Уран уншалга» гэһэн тэмсээндэ оршуулгаяа асарха.
- Үдын хойно бүлэгүүд (8 хүтэй команда) үрөөнүүдээр таража, «Этигэл Хамбын магтаал», «Доншуур маани», «Сагаан Дара эхын магтаал…» сээжээр гүйсэдхэхэ .
- Иимэ түхэлөөр үнгэрһэн урилдаанаймнай удаа бүхы оноонууд согсологдожо, һууринууд олгогдохо.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
I ШАТА
МОРИН ТАЛА
а) Нютаг хэлэнэй толинууд.
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая.
ХОНИН ТАЛА
а) Блиц-урилдаан. «Би – танда, та – манда».
б) Бэлигүүн толи
в) Хэлээ баяжуулая! (Тогтомол холбуулалнууд)
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (Лев Толстойн үгүүлэлнүүд)
ҮХЭР ТАЛА:
Ородой элитэ уран зохёолшодой бэшэһэн богонихон үгүүлэлнүүдые оршуулха, уранаар нэгэ доро бүлэгөөрөө уншаха (хоороор).
ЯМААН ТАЛА
а) Этигэл Хамбадаа зальбарал
б) Доншуур маани
в) Сагаан Дара Эхын магтаал
ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Уран гартан
б) Модон дархан
в) Уран баримал
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
(11 һарын 21 болотор эльгээхэ)
Аймаг __________________________________Һургуули_____________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ___________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ___________________________________________________
Гэрэй хаяг:____________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:______________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
Нютаг хэлэнэй толинуудай түрүүшын толи – 6500 үгэтэй «Шаргалжан нютагай буряад-ород хэлэнэй толи» Санкт-Петербург хотодо «Просвещени» хэблэлдэ 2017 оной 8 һарада гараа, 2-дохи толи – «Мөрөөч, Хилгант нютагууды буряад-ород хэлэнэй толи» 2018 оной 8 сарын 26-да Үндэһэнэй Номой санда баяр үнгэржэ, нютагай зондо тараагдаа. Бэсүүрэй Харлан, Баргажанай Улан нютагуудай толинууд хэблэгдээ. Сэлэнгын Ноёхон, Зэдын Дээдэ-Ториин толинууд хэблэлдэ тушаагданхай.
Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэ һургуулинууд урда урилдаанда үгтэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты. Словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Хүдэлмэриин хэмжээн: 4000-5000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
Хори буряадуудай шэнжэлһэн хүдэлмэри амяараа хэблэгдэн гараха, тиимэһээ энэ ажалдаа тон наринаар хандагты! Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй, нютагайнгаа газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Энэ ажалдаа урданай угай бэшэгүүдые хэрэглэжэ, буряад, эвенк, түгэд нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Урда наадамда эльгээһэн хүдэлмэринүүдтээ материал нэмэжэ эльгээгты. Эндэ заһагдаха
б) Ород дуунуудые буряадаараа дуулая, морин хуураар наадая
«Ород дуунуудые буряадаараа дуулая» гэһэн урилдаан ехэ танхим соо үнгэрхэ. Бүлэг бухэн өөрын морин хууршантай ерэжэ, өөрын шэлэһэн нэгэ дуу ород хэлэнһээ оршуулаад, морин хуурай хүгжэм доро гуйсэдхэхэ. Бүлэгэй гэшүүнэй морин хуур дээрэ наадажа, дуушадаа хүтэлэн гүйсэдхэлгэ эрхимдэ тоологдожо, үндэр оноогоор сэгнэгдэхэ. Мүнөө дээрэ гансахан ород хэлэнһээ оршуулнабди.
Шэлэһэн дуунайнгаа үгэ ноябриин 20 болотор badma-yrta@mail.ru хаягаар (Бадмажаб Гындынцыреновтэ, 8 914 058 3911) эльгээхэ, оршуулгын эрилтэнүүдтэ хүрэһэн дуунууд наадам дээрэ гүйсэдхэгдэхэ. Морин хуур энэ утаһаар худалдажа абажа болохо: Владимир Бадмаевич Доржиев: 8 983 451 0665
Оршуулгын эрилтэнүүд:
а) зохёолой удха хазагайруулхагүй;
б) үгэ болон мэдүүлэлнүүдые оршуулхадаа, шүлэгэйнь сохисо алдахагүй;
в) хэмһээ үлүү үгэ, шэнэ бодол нэмэхэгүй (подстрочно оршуулга хэжэ һурнанабди);
г) нютаг хэлэнэй үгүүлбэри тодоор гаргаха;
д) уран зохёол бэшэдэг, шэнжэлдэг мэргэжэлтэдһээ туһа абахагүй;
е) үхибүүд өөһэдөө багшатаяа оршуулха.
Эдэ эрилтэнүүдтэ хүрэһэн «День Победы», «Журавли», «Землянка», «С чего начинается Родина», «Тёмная ночь» Тумэн Гындуновай оршуулгатай Лудуб Очировай гүйсэдхэһэн дуунуудые сээжэ мэдэхэ болоод ерэхэ. Наадам дээрэ жюриин дурадхалаар али нэгэн дуунһаань морин хуураар хасардуулан (дахалдуулан) бадаг дуулаха даабари танда үгтэнэ. (1-10 оноогоор сэгнэгдэхэ).
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Блиц-урилдаан: Хүнэй шанар, гадаада тала тэмдэглэһэн үгэнүүдэй сэдэбтэ толи. «Би – танда, та – манда» гэһэн наадан http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xxxii-naadam/ (10 оноо)
б) Бэлигүүн толи. «Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи. Ном сооһоо 74, 75, 76, 77, 82, 83, 84, 85 һургаалнуудай удхатай гүнзэгыгөөр танилсагты (ссылкэ). Һургаал болоһон шүлэгүүдэй удхаар зурагуудые зураад, өөрын үгөөр тайлбарилха дадалтай болоод ерэхэ.
в) Хэлээ баяжуулая.
Зураг хараад, тогтомол холбуулалнуудые (фразеологизм) тайлбарилангаа холбоо удхатай сээжэ хөөрөө бэлдэхэ http://ehehelen.ru/helee-bayazhuulaya-xxxii-naadam/
г) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! «Лев Толстойн үгүүлэлнүүд» гэһэн номтой танилсалга http://soyol.ru/culture/books/5114/(энэ ссылка дараад ороходотной доронь PDF/27.27 Мбайт гээд байха, тэрэниие дараад хуулаха) үгүүлэлнүүдыень уншаад ерэхэ. Шалгагшадай (жюриин) дурадхалаар нэгэ үгүүлэл уранаар уншаха, удхынь хөөрэхэ, тобшолол гаргаха http://ehehelen.ru/lev-tolstojn-uguulelnuud-xxxii-naadam/
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
ОРОД ХЭЛЭНҺЭЭ ОРШУУЛГА, УРАН УНШАЛГА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
а) «Уран зохёол оршуулга, уран уншалга»
Даабари: Танай һонорто дэлхэйдэ мэдээжэ уран зохёолшод Антон Чехов, Константин Паустовский, Николай Носов, Александр Куприн, Василий Сухомлинский гэгшэдэй хүүгэдтэ зорюулан бэшэһэн үгүүлэлнүүд үгтэнэ. Нэгэ үгүүлэл шэлэн абаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулан оршуулха, бүхы бүлэгөөрөө нэгэ доро уранаар уншаха дадалтай болохо. http://ehehelen.ru/uran-zohyool-orshuulga-uran-unshalga-xxxii-naadam/
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.
б) «Доншуур маани». Сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.
в) «Сагаан Дара Эхын магтаал». Сээжээр гүйсэдхэхэ: http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
А) УРАН ГАРТАН
- Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты: http://ehehelen.ru/honinoj-arha-eldelge/
- Оёдолдо хэрэглэгдэхэ үгэнүүдые буряадаар мэдэхэ болоод ерэхэ. http://ehehelen.ru/oyodoldo-hereglegdehe-ugenuud/
АРҺА ЭЛДЭЛГЭ ТУХАЙ
Арһа элэлгэ 5 хубиһаа бүридэнэ:
1 – дэбтээлгэ
2 – арһанай хүрьһэ халимнаха (арһанда үлэһэн мяха, тоһо өөхэнһөөнь һалгаха)
3 – угаалга
4 – пикель (арһанай структура-байгуулга хубилалга)
5 – арһа будалгын бодос (арһа нэбтэрүүлхэ, будаг, үнгэ шэнгээхэ)
6 – тоһодолго (арһа зөөлэрүүлгэ, һунаха агшаха аргатай болгохо)
1) Дэбтээлгэ
Хониной арһанай үлүү нооһыень хайшалаад, шоройһоонь сэбэрлэхэ.
– арһаяа хүйтэн уһанда шиихаад, һая үбшэһэндэл болоторнь 12 часай туршада уһан соого байлгаха. Арһанай һая абтаһан байбал, энэ үйлэ 2 дахин түргөөр үнгэрхэ.
2) Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)
Дэбтээһэн арһаяа уһан сооһоонь гаргаад, тааруу газарта тараан дэлгэхэ. Хюһуу-раар арһанай хүрьһэ ехэ нягтаар сэбэрлэхэ. Хэрбэеэ дутуу хюһагдаа һаа, арһанай эхүүн үнэр һалахагүй.
3) Угаалга
Арһаа угаахын урда бүлеэхэн уһан соогоо хэдэн удаа сэбэр уһанда зайлажа, угаалганда бэлдэхэ. Бүлеэн уһа руугаа сэбэрлэлгын зүйл-порошок нэмээд, 10-15 минута соо байлгахада болохо.
4) Пикель
– 50-70 литр хүйтэн уһан
– 30 мг 70% уксусна кислота 1 литр уһанда
– 1 литр уһанда 30 гр дабһа хэхэ
Энэ хадаа арһанай байгуулга хубилгаха пикельнэ бодос болоно. Арһаяа энээн соогоо шиихаад, 8-10 часай туршада худхажа, эрьюулжэ байжа баринабди. Пикельнэ бодостой уһанһаа арһаяа гаргаад, уһыень һабируулха, удаань уһаар зайлаха.
- Арһа будалга
Хэрэглэгдэхэ:
– 50-60 литр уһан (40-45 градусһаа дээшэ байхагүй)
– 1литр уһанда 7 грамм хромбит нэмэхэ (хромбит +79149871453 утаһаар захижа болохо)
– 1 литр уһанда 30 грамм дабһа хэхэ.
Эдэ зүйлнүүдые холин, арһа будалгын бодос бэлдэнэбди. Энээн соогоо арһаяа шииханабди. Арһанда үнгэ оруулалгын гол үйлын шанартай үнгэрхын тула түрүүшын 3-4 час соо арһаяа үргэлжэ эрьюулжэ, худхажа байха шухала.
Арһа будалга 8-10 часай туршада үнгэрдэг. Уһанайнь дулаан 40 градус байха ёһотой. Дулаасуулгын хэрэгсэл (пушка) табяад, 5-7 час соо орхиходо болохо. Удаань арһаяа гаргаад, уһаар зайлаха, сэбэрлэхэ хэрэгтэй.
6) Тоһодолго — Арһанда түрхихэ эдеэ бэлдэлгэ
Иимэ зүйлнүүд хэрэгтэй болохо:
40 грамм АИ – 12 түхэлэй тоһон
Привацела – 30 грамм
Скипидар – 50 мг.
Эдэ бүхы бодосууд дээрэ 1 литр бусалжа байһан уһа нэмэхэдэтнай, һүндэл сайбар үнгэтэй зүйл болохо.
– Хабтагайда һунаан татажа хатааһан (70-80% хатаһан) арһандаа бэлдэгдэһэн бодосоо биирээр түрхигты.
– Арһанайнгаа хатажа эхилхэдэ, хабтагайһаань абаад, гараараа эмиржэ, мушхажа элдэн зөөлэрүүлхэ. Удаань дахин энэ бодосоо арһандаа түрхёод, хабтагар модондоо һунаан хатааха. Түрүүшынхидээл адляар арһанайнгаа хатахада, гараараа нидхэржэ, мушхажа байжа элдэхэ. Бүлеэхэн уһанда зөөлэрүүлгын зүйл нэмээд, арһаяа зайлаха.
Хэрбэеэ асуудалнууд гарабал, +
Арһаар юумэ бүтээхэ гээшэ урматай ажал. Гэртээ элдэһэн арһаараа басагаднай элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ, оёдолой онол аргануудтай танилсадаг. Ажалдаа хэрэглэхэ арһа, утаһа, зүү, хурабша г.м. абаад ерэхэ хэрэгтэй. Энэ ажал иимэ оноонуудаар сэгнэгдэхэ: арһа гараараа элдэлгэ – 10 оноо хүрэтэр, бэлэн арһа (худалдаанай) асарбал, 0 оноо абахат; оёдол – 5 оноо.
б) МОДОН ДАРХАН
Энэ удаа хубсаһа болон элдэб хэрэгсэл үлгэдэг модон үлгүүр (вешалка) дархалаад ерэхэ, модон гохонуудтай (крючок) байха
в) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Хүндэтэ һурагшад, уламжалалта буряад зурагай хэлбэреэр дүрсэлhэн сэсэг урлан бүтээхэ ажал үгтэнэ
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн
Этигэлэй Хамбын сургаал
Дэлхэйн гайхал боложо, буддын шажанай гүн шанарта удхые хизааргүй үндэртэ үргэжэ шадаһан 12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэлов 2008 онһоо хойшо онсо саадын аргаар чойнжин лама Бимба Доржиевтай харилсан, дээдын номнол дамжуулна. Эндээһээ хуулаха ЭХС ноябрь 2019
Шангууд тухай
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
- С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
- https://buryadxelen.com/ «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
- «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018; ссылкэ
- «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
- «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
- Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» http://soyol.ru/culture/books/4356/PDF/ 3.9 Мбайт энэ файл татажа абаха;
- Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ»http://soyol.ru/culture/books/4357/PDF / 3.65 Мбайт энэ файл татажа абаха;
- Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
- http://ehehelen.ru
- Буряад үгын тайлбари толи(«Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 1992он)
- Ород-буряад толи («Ород-буряад толи», У-Ү, 2008 он, авт. Л.Шагдаров, Н. Очиров)
- Буддаадын шажанай үгын тайлбариин толи («Буддаадын шажанай үгын тайлбариин толи
- «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»)