«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» гэһэн 52-дохи наадамай положени
БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 52-дохи наадам
2023 оной октябриин 20
Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай Толгойлогшын ба Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаанай мэдээсэлэй бодолгын талаар хороон
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ.
– Түрэл арадайнгаа соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулха, хүүгэдэй урлаха, оёхо, зохёохо арга боломжо дэмжэхэ, хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2023 оной октябриин20-до , үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа октябриин … болотор болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– аудиофайл бэшэхэдээ, хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа радиодо гаргаха аргагүй байнабди.
– аудиофайл бүхэн нэрэтэй байха ёстой! Нютаг, номинаци, һурагшын нэрэ гээд. Жэшээнь: Аалан_Хэлээ баяжуулая_Буянтуева Дари. Нэрэгүй файл бү эльгээгты!
– аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ түрэл хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
Урилдаан бүхэндэ бүлэгүүдһээ 1-1 хүн орохо: Бэлигүүн толи; Монгол ирагуу найрагшадай шүлэгүүд; Даян дэлхэй; Хүнэй бэе-тестнүүд; Пост-бодол; Этигэл Хамбын зальбарал; Арһан урлал; Һэеы урлал; Модон дархан; Уран баримал.
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
10 һарын 17 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.
БЭЛИГҮҮН ТОЛИ (0-10 оноо)
№1
Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ. Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл. http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya. pdf. Хүндэтэ үхибүүд, урда жэлнүүдтэ хэһэн ажалаа үргэлжэлүүлнэбди. Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толиин» һүүлшын хэблэлһээ бүлэг бүлэгөөр даабари үгэхэдөө, энэ гайхамшаг зохёолтой дүтөөр танилсуулха хүсэлтэйбди гэжэ тандаа дабтан һануулнабди.
«Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос дайсан ба ураг садан хоёры ямар мэтэ эдлэхын үедэ машид үйлдэснэй дүрбэдчинь» бүлэгһөө даабари үгтэхэ. Номой 230-249 хууд. үгтэһэн 537-583 сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абаад, удхаарнь бодомжологты. Сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ зүбөөр тодорхойлхо гэжэ оролдогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты.
P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Интернет соо плакадта дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн
«БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ» номинаци
а) 0-10 оноо
Хүндэтэ үхибүүд, шүлэг сээжэлдэлгын һайн нүлөө тухай мэдэжэ абагты:
- Шүлэгэй мүрнүүдһээ танигдаагүй үгэнүүдые түргэн һанажа абанат;
- Мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй удхын сохилто, һуури байра тодоор ойлгонот;
- Шүлэгэй удхаһаа шэнэ мэдэсэтэй болонот;
- Шүлэг бэшэһэн ирагуу найрагшатай, нютаг оронтойнь танилсанат;
- Шүлэг сээжээр, уранаар уншажа, түрэл зоноо, нүхэдөө баясуулнат.
Даабари:
Эндэ үгтэһэн монгол хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн шүлэгүүдые сээжэлдэгты. Энэ урилдаан биледэй гуримаар үнгэрхэ.
Шүлэгэй үгэнүүдээр толи тааруулан бэлдэгты, монгол үгэнүүдэй бэшэлгэ, удха хадуугты. Энэ даабариһаа хэды монгол үгэнүүдые мэдэхэ болоһыетнай шүүгшэд шалгаха.
Монгол үгэнүүдэй үгүүлбэри дээрэ хүдэлэгты.
Шүлэг бэшэһэн ирагуу найрагша , шүлэгэйнь удха тухай монголоор хөөрэгты.
1) Б. Доржсүрэн 1947 онд Улаан-Баатар хотод төржээ. Хүүхдэд зориулсан «Хорин хаврын бодол», «Наран бүүвэй», «Зуслангийн унага» зэрэг ном хэвлүүлсэн. «Мэргэн бөөдий» киногоороо хүүхдийн дунд алдаршжээ.
| Дөрвөн улирал
Хүүхэд бидний баяр болдог Хөгжөөнт зуны улирал сайхан. Амтат жимсээр бэлэг барьдаг Алтан намар ай даа гоёхон. Сүлд модны наадам болдог Сүртэй өвөл бас гайхам. Зун намар өвлийн Зугаатай бүгдийг дуурайсан хабар Сайхан, гоёхон гайхам!
|
Дүрбэн уларил
Хүүхэд бидэнэй баяр болодог Хүхюун зунай уларил һайхан. Амтатай жэмэсээр бэлэг баридаг Алтан намарнай Ай даа гоёхон. Һүлдэ модоной наадам болодог Һүртэй үбэл баһал гайхал. Зун, намар, үбэлэй Зугаатай бүгэдэнэй дуратай хабар Сайхан, гоёхон, гайхалтай!
|
2) Ш.Энхбаяр. Булган аймгийн Орхон суманд 1951 онд төрсөн. «Миний тоглоом», «Салхин тийрэн», «Бутанд буудайтай», «Буурал хамхуулын аялал», «Би чихрэн хүүхэд» гэх мэт 20 гаруй ном бичиж хэвлүүлжээ.
| Аяга
Алтан амсартай шинэхэн аяга Алаг эрээн хөөрхөн аяга Гангар шаазан нэртэй аяга Гар дамжин эдлэгддэг аяга Алим жимсээр дүүрдэг аяга Амттай бүхнээр бялхдаг аяга Угааж байвал цэвэр аяга Унагаж орхивол хагарна шүү
|
Аяга
Алтан амһартай шэнэхэн аяга, Алаг эреэн хөөрхэн аяга, Гангар шаазан нэрэтэй аяга, Гар дамжан эдлэгдэдэг аяга, Алим жэмэсээр дүүрэдэг аяга, Амтатай юумээр билтардаг аяга, Угаажа байбал, сэбэр аяга, Унагаажа орхибол, хахардаг аяга.
|
3) Ш.Энхбаяр. Булган аймгийн Орхон суманд 1951 онд төрсөн. «Миний тоглоом», «Салхин тийрэн», «Бутанд буудайтай», «Буурал хамхуулын аялал», «Би чихрэн хүүхэд» гэх мэт 20 гаруй ном бичиж хэвлүүлжээ.
| Гоё эх орон
Өглөөний нарны алтлаг туяа гоё Өндөр уулын Сүмбэр оргил гоё Өгөөмөр намрын шаргал тариа гоё Өргөн мөрний тунгалаг мяралзаа гоё Шинэ жилийн мөнгөн чимэг гоё Шинэхэн цасны шижиртсэн гялбаа гоё Хаврын анхны цэнхэр яргуй гоё Хөгжилтэй багачуудын хөөрхөн инээд гоё Зуны цэцгийн миний эх орон гоё |
Гоё Эхэ орон
Үглөөнэй наранай алтан туяа гоё Үндэр уулын Сүмбэр орьёл гоё Баян намарай шаргал таряан гоё Үргэн мүрэнэй тунгалаг миралзаан гоё Шэнэ жэлэй мүнгэн шэмэг гоё Шэнэхэн саһанай шэжэр ялбаан гоё Хабарай анханай сэнхир алас гоё Хүгтэй багашуулай хөөрхэн зугаа гоё Зунай сэсэгтэ минии Эхэ орон гоё |
4) Ж.Дашдондог. Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтхэлтэн. Д.Нацагдоржийн болон «Алтан унага» шагналт хүүхдийн зохиолч Жамбын Дашдондог бараг бүхы л уран бүтээлээ сургуулийн өмнөх насныханд зориулжээ», «Аав, ээж, би», «Өргөө», «Тэнгэрийн шүлэгчид», «Долоон бөхтэй тэмээ», «Алтан харш» зэрэг олон ном туурвижээ.
| Эрвээхий
Эрээн цоохор эрвээхий Эрэг нугаар дэрвээхэй Цэцэг цэцгээр хэсээхэй Цэнгэн баясан нисээхэй Үдшийн нарнаар жаргаахай Үүлэн сүүдрээс үргээхэй Газрын цэцэг найгааха Ганган бүжиг хийгээхэй Тэнгэрийн цэцэг эрвээхий Тэндхийн бүжигт эргээрэй
|
Эрбээхэй
Эреэн соохор эрбээхэй, Эрье нугаар дэрбээхэй, Сэсэг сэсэгээр хэсээхэй, Сэнгэн баясан ниисээхэй, Үдэшын наранаар жаргаахай, Үүлэн һүүдэрһээ үргөөхэй, Газарай сэсэгтэ найгаахай, Ганган бүжэг хатараахай, Тэнгэриин сэсэг эрбээхэй, Тэндэхи бүжэгтэ эрьеэрэй.
|
5) О.Сундуй Төв аймгийн Угтаалцайдам суманд 1960 онд төрсөн.»Долоон хожгор, нэг можгор»дуурь, «Мэхт мэхэндээ», Зуны нар мөхөөлдсөнд дуртай», «Оймс залгидаг мангас», А-Я хүртэл хөгжилтэй аялал»…зэрэг хорь орчим номоо уншигч хүүхдүүддээ өргөн бариад байна.
| Барилдаан
Даваа надтай Барилдах дуртай Давах болгондоо Дахих хүсэлтэй Даваад л байвал Барилдаад л байна Даага нэхээч гээд Дэвээд л байна
|
Барилдаан
Дабаа намтай Барилдаха дуратай Диилэхэ болоходоо Дахин хүсэлтэй Диилээд лэ байна Барилдаад лэ байна Даага нэхээш гээд Дэбээд лэ байна |
6) Т. Галсан 1932 онд Баянхонгор аймгийн Заг сумын нутагт төржээ. Хүүхдэд зориулсан «Хоёрын хүрд», «Наян настай жаал», «Дэгдээхэй насны үлгэр» зэрэг ном бичжээ «Аав ээж хоёр» дуунь алдартай. Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналтай. Ардын уран зохиолч цол хүртсэн.
| Хувиршгүй тоолол нэг
Сүүгээ хөхүүлсэн Ээж минь хэд вэ? Хүүгээ овоглосон Аав минь хэд вэ? Зөвхөн ганц даа Зүрх шиг ганц даа
Цэлмэг тэнгэрт Нар хэд вэ? Шөнийн одод Сар хэд вэ? Нар шиг нэг дээ Нар, сар нэг дээ
|
Хубилшагүй нэгэ тоо
Сүүгээ хүхүүлһэн Эжы минии хэды бэ? Хүүгэдээ нэрлүүлһэн Аба минии хэды бэ? Зүб лэ гансахан даа Зүрхэндэшни ори ганса даа
Сэлмэг тэнгэридэ Наран хэды бэ? Һүниин одод Һара хэды бэ? Наран нэгэл Нара, һара нэгэ дээ
|
б) 0-10 оноо
Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, удаань маанадай дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай. Сайт https://xesheel.exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk. yandex. ru/i/qnlziaYiWptcmg
Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. «Даян дэлхэй», «Хүнэй бэе» гэһэн сэдэбтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари https://xesheel.exexelen.ru/. Энэ сэдэбээр урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen.com/ сайт дээрэһээ «Даян дэлхэй», «Минии бэе» наадануудаар һорилго хэгты.
Я. Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» ном соо 111-115 хуудаһануудта эдэ сэдэбээр үгтэһэн үгэнүүдые анхарагты
в) 0-10 оноо
Бүлэг бүхэнһөө 250 тэмдэгһээ бага бэшэ хэмжээнэй 3 санамжа-комментари бэшэхэ даабари (үгтэһэн 3 постнууд доро).
1. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_521
2. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_521
3. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_523
Һанамжаяа өөрынгөө нютаг хэлэ хэрэглэн бэшэгты, нэрэ обогоо, бүлгэмэйнгээ нэрэ табигты. Буряад клавиатура, таараха эмодзи-смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн. ВКонтакте табихаһаа гадна, тэрэнээ уншаһан аудио файлнуудые, һанамжа-комментариингаа ворд вариант болон олоной һонорто табиһанаа гэршэлһэн скриншодуудые exexelen@mail.ru хаягаар октябриин 17 болотор ябуулхат. Тус бүлэгтэ (https://vk.com/club216208451) подписка заабол хэнхэй байха ёһотойт. Энэ ажал 0-10 оноогоор сэгнэгдэхэ.
Бэшэхэдээ, һонин ушар, ябаган хөөрөө оруулалсажа, доро хабсаргаһан ород текст оршуулаад хэрэглэжэ, асуудалнуудта харюусажа болоно:
Хабсаргалта:
- Дорогие ребята!
Сегодня каждый из вас имеет мобильный телефон, с которым часто не расстаетесь даже во время уроков. А на переменах вы все реже выходите из классов и все чаще сидите за телефонами или планшетами, пользуясь моментом, чтобы поиграть в компьютерную игру. С помощью компьютера вы может легко и быстро скачать нужную книгу, посмотреть кино, послушать музыку, поиграть, поболтать с другом, даже если тот находится в другом городе или стране. Неудивительно, что компьютер становится одновременно вашим учителем, другом и любимой игрушкой, причем игрушкой – гораздо чаще, чем хотелось бы вашим родителям. А вам необходим полноценный отдых между уроками, в идеале – активный, на свежем воздухе. Но и просто погулять по коридорам школы гораздо полезнее, чем часами сидеть без движения. Увлечение компьютерными играми приводит к ухудшению зрения, искривлению позвоночника, нарушению режима дня, снижению качества учёбы, ухудшению навыков общения и устной речи, бессоннице, а также к агрессивности, конфликтности и раздражительности. Портал zdravotvet.ru, ссылаясь на данные нескольких исследований, приводит норму времени, допустимую для игры за компьютером детей разного возраста:
– подросткам 12-16 лет в день можно проводить за ПК не более 2 часов с перерывом на 10-15 минут;
– детям 7-12 лет ‒ разрешается 1 час;
– в 6 лет можно сидеть за компьютером не более получаса.
2. – Brawl Stars. Roblox. Geometry Dash, Minecraft, Counter-Strike: Global Offensive гэһэн наадануудаар мүнөө үеын залуушуул үлэмжэ ехээр һонирходог гээд, сүлжээ холбоондо ябана. Эдэ наадануудые та мэдэхэгта?
– Та ямар наада наадаха дуратайбта?
– Юугээрээ энэ наадан таниие һонирхуулнаб?
– Түхэреэн хоногой хэды сагынь дуратай наадандаа үгэнэбта?
– Компьютернэ нааданай һайн, муу талануудынь танайхяар юун бэ?
– Компьютернэ наада эхилэн наадагшадта ямар зүбшэл, заабари үгэхэбта?
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха урилдаан
www. ehehelen.ru гэһэн сайтын аудиоматериал соо «Этигэл Хамбын зальбарал» шагнагты. http://ehehelen.ru/etigel-hambyn-zalbaral/. Зүбөөр, тодоор үгүүлэн уншаха (юрэ уншалга). Бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан.
Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэдөө, оёдолой ба ажал тухайгаа хөөрэһэнэй түлөө 2 сэгнэлтэтэй болохот, гол ажалда – 8 оноо, 2 минутын туршада яагаад оёхо тухайгаа хөөрөөндэ – 2 оноо, дүн гаргалгада 0-10 ниитэлһэн оноо табигдаха.
а) Арһан оёдол. Канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү заатагүй асарха (тэбэнэ бэшэ), №10 ниидхэ, хониной элдэһэн арһа гү (дасанда наймаанай арһан 1000 түх.), али хэрэгһээ гараһан элдэһэн арһанай зүйл (дубленко-дэгэл, хүнжэл, хүүртиг…) бүһэтэй хүнэй (48-52 размерэй) арһан дэгэлэй (курткын) лекало – хэб бэлдээд асарха. Энэ ажал сэгнэгдэхэ. Гэртээ бэлдээд ерэһэн лекало-хэбээрээ багшадаа заалгаад, арһаа эсхэхэт. Анха удаа ерэхэ басагад гансал арһа абаад ерэхэ. Оёжо байhан бээлэйгээ дүүргэхэ.
Энэ шатын нэмэлтэ даабари: 2 минутын туршада куртка яагаад оёхо тухайгаа хөөрөө, зугаа хэхэт. Арһа элдэлгэ гээшэ ехэ ажалтай байгаа. Тиибэшье арһан хубсаһан бэедэ һайн нүлөөтэй эдлэл юм. Таанар ажалдаа юунэй арһа, оёдолой ямар зүү хэрэглээбта, куртка хэды хубиһаа бүридэхэб, яагаад тэдэнээ холбонобта г.м. тухай (пошаговое описание работы) хөөрэхэт.
б) Һэеы урлал. Һэеыгээр урлал хэхэ басагад үбэлдөө өөһэдтөө таарама санашанай хубсаһа (лыжный комплект) – комбинезон + куртка зунайнгаа амаралтын үедэ оёод асарха даабаритай байгаа. Энэ ажалтнай сэгнэгдэхэ. Урда наадамда бэлдэһэн гү, али шэнээр хэһэн хэбэйнгээ-лекалаар Һэеы худалдан абаха аргатайт. 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ (50% хямдаралтай). Бэлдэһэн хэбээрээ багшатаяа суг үшөө нэгэ санашанай хубсаһа эсхэхэт. Хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, утаһа-ниидхэ асарха.
Нэмэлтэ даабари: оёдолшо басагад гэртээ хэһэн ажалайнгаа ябаса тухай (пошаговое описание работы) тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэ. Хурьганай нооһон хурга зузаан, хун шэнги дун сагаан һэеы хаана хэрэглэжэ болохоб, юрын бүдөөр оёһонһоо һэеыгээр урлахада хэр хүндэб, оёдолой ямар янзануудые хэрэглээбта, һэеы оёдолдо эгээл шухалань юун бэ гэхэ мэтэ асуудал тодолон, өөрынгөө һанамжа бодолоо хэлэхэ.
Санашанай хубсаһанай лекало өөрын дураар ехэ, бага болгоод, үшөө нэгэ санашанай хубсаһанай хэб бэлдээд, худалдажа абаһан һэеыгээ эсхэхэ. Гэртээ тэрэ бэлдэһэн эсхэбэриеэ холбон оёхо гэнэ хаш даа. Шэнэ ерэһэн басагад һэеы абаха мүнгэтэй ерэг, саашанхи үйлэлгэ багшанар мэдэнэ бэзэ.
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
а) Модон дархан (0-10 оноо). Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
Дархан ажал. Модон табаг.
Дарханайнгаа ажалай һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо 2,0 оноо нэмэгдэхэ, дүн гаргалгада ниитэлһэн оноо 0-10 табигдаха.
б) Уран баримал (пластилин) 0-10 оноо. Наймалж ( утаашаа 20 см. осьминог)
Урлалайнгаа ажалай һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо 2,0 оноо нэмэгдэхэ, дүн гаргалгада ниитэлһэн 0-10 оноо табигдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
Бэлигүүн толи http://ehehelen.ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya.pdf;
«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs.google.com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h.3dpy54d6sgj9
«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он
Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
Л.Шагдаров. К.Черемисов. Буряад-ород толи, У-Ү, 2006
«Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
Русско-монгольский словарь — Орос-Монгол толь
