мэдээсэл

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XIV наадам

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

Эбээн тэдхэгшэ: Арадай Хуралай гэшүүд

 «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын Ивалгын дасанда үнгэржэ байдаг заншалта буряад хэлэнэй наадам 2016 оной 11 һарын 25-26-да үнгэрхэ.

Наадамай зорилгонууд

• Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.
• Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха зорилготойгоор үнгэрхэ даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха

 Наадамай үнгэрхэ болзор, хаяг:

• Наадамай I, II шатанууд 2016 оной 11 һарын 25-да «Даши Чойнхорлин» гэһэн Буддын шажанай Ехэ һургуулида үнгэрхэ (Ивалгын дасан). Бүридхэл: 11 һарын 25-да үглөөнэй 9:00 сагһаа 10:00 саг хүрэтэр.
• 11 һарын 26-да БГТРК-да наадамай долоодохи телевизионно шата үнгэрхэ.

Наадамда хабаадагшад:

7-8 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

Наадамай эрилтэнүүд:

• Наадамда хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха.

Нэмэлтэ мэдээсэл: 

1. Хүндэтэ һурагшад, тус наадамнай Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Командын гэшүүд танхимуудаар таража, туд тудтаа даабаринуудые дүүргэхэ. Командын гэшүүдэй абаһан баллнуудаар һууринууд олгогдохо.
2. Эрхим хүдэлмэринүүдтнай нютагайтнай үдэр ФМ радиогоор дамжуулагдаха

Даабаринуудай ехэнхи хубинь (Этигэл Хамбын зальбарал, Доншуур маани, Сагаан Дари эхын магтаал, Буддаадын шажантанда дурасхал болохо бодолнууд, хүндэ хэрэгтэй сургаалнууд гээд олон…) урда наадамуудта үгтэһэн байна, тиимэһээ дабтан шэнжэлхэ литература сайт сооһоо олохот.

НААДАМАЙ ШАТАНУУД:

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

I ШАТА

1. МОРИН ТАЛА

а) Нютаг хэлэнэй толи

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!

 

1. ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй

 

1. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

б) Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай

 

1. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!

а) Этигэл Хамбадаа Зальбарал,

б) Доншуур маани

в) Сагаан Дара Эхын магтаал

 

1. ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Уран баримал

в) Уран дархан (модошо дархан)

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

 

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

Аймаг ________________________________________Һургуули_____________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:_________________________________________________

Гэрэй хаяг:_________________________________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
___________________________________________________________________________

ИНН, СНИЛС:________________________________________________________________

 

а) Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи

Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн бүлэгүүдһээ бэшэд урда урилдаанда үгэһэн даабаринуудаа дабтанабди. Толиингоо удха, бүридхэл нарибшалан харагты – словари оформлять по алфавиту точно по образцу без граф, таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом, новые слова перечислять в  конце словаря.

Хүдэлмэриин хэмжээн: 2000-3000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Эльгээһэн хүдэлмэринүүд бэлдэгдэжэ байһан «Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толидо» орохо. Хэһэн хүдэлмэриеэ 11 һарын 22 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. 13-дахи наадамда бэлдэһэн толиёо дахин шалгаад, урда наадамануудай энэ урилдаанда үгтэһэн ажаглалтануудые хараадаа абан сэбэрлэгты. Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй бүлэгүүд нютагайнгаа зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдэй удха тайлбарилха гэһэн байгаа. Теэд зарим буряад хүнэй нэрэнүүдэй, газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха тайлбарилагты. Энэл ажалаа урда наадамуудта үгтэһэн ажаглалтануудые харан шалгаад, заһаад эльгээгты.

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!

Энэ даабари Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхим соо бүлэгэй түлөөлэгшэ дүүргэхэ. Хүүгэдэй хүдэлмэри шалгахадаа, үгүүлэлэй удха хэр зүб дамжуулагдаһаниинь шухалада тоологдохо. Оршуулха үгүүлэл уридшалан үгтэхэгүй. Үгтэхэ саг – 60минута.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

а) ehehelen.ru сайт дээрэһээ «Гэрэй даабари» гэһэн хуби сооһоо сэдэбүүдые анхарагты (5 хушуун мал. Малай наһанай илгаанууд. Малда хабаатай хэрэгсэлнүүд. «Буддаадын шажантанда дурасхал болохо бодолнууд, хүндэ хэрэгтэй сургаалнууд»). Уридшалан http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xiv-naadam/ гэһэн сайт дээрэ эдэ сэдэбүүдээр үгтэһэн асуудалнуудһаа тэрэ дороо нэгэ үгөөр, мүн богонихон мэдүүлэлээр харюусаха асуудалнууд үгтэхэ.

б) «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй» гэһэн урилдаанда команда бүхэн «Минии нютагай солотон» гэһэн хүдөө ажахын хүдэлмэрилэгшэд тухай (урдань мүнөө хүдэлһэн илгаагүй) презентаци бэлдэхэ, жюриин сонорто тодо, уран хөөрөө дэлгэхэ (үгтэхэ саг – 2 мин).

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Бэеын тамирта туһатай, һайн шанартай эдеэ хоол яажа бэлдэхэ, ажалай оньһон тухай мэдэсэ шалгалгын урилдаан http://ehehelen.ru/henej-helen-bayan-be-xiv-naadam/ дээрэ сэдэбүүд  үгтэнэ. Хабаадагшад үгтэһэн сэдэбүүдээр рецептнүүдые тааруулаад, жюридэ уранаар, тодорхойгоор хөөрэхэ (биледэй гурим).

б) «Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай. Энэ хаягаар http://ehehelen.ru/onhon-uge-onostoj-xiv-naadam/ дээрэ хэдэн бүлэг оньһон үгэнүүд үгтэхэ. Даабари: шэлэһэн оньһон үгынгөө удхаар шог удхатай хөөрөө бэлдэхэт. Хөөрөөгөө дүүргэхэдээ, тэрэ оньһон үгөөрөө тобшолхот. (Жэшээнь… энэ ушарай удхаар “Хорёошо үнеэн хотондоо хүндэгүй, хэрүүлшэ хүн хүршэнэртөө хүндэгүй” гэжэ араднай дэмы хэлсээгүй байна даа гэжэ ойлгогты).

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

а) «Этигэл Хамбадаа Зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани» сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад,саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

В)”Сагаан Дара Эхын магтаал”сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam/

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) УРАН ГАРТАН

Урда наадамуудта хабаадаһан  басагад! Гэртээ  юудэн малгай оёод ерэхэ гэһэн даабарияа дүүргээд асархат.  13-дахи урилдаанда хүүгэдэй дэгэл эсхэжэ, оёжо эхилһэнээ энэ наадамдаа үргэлжэлүүлхэт. Арһантнай хэр хүрэхөөр байнаб гэжэ анхарагты.

Арһанда тусхай һубаряагаар эдеэ түрхижэ, шударжа, сэбэрлэжэ, угаажа болбосоруулаад, юумэ оёхоор болгохые арһа элдэхэ гэдэг. Энэ хүдэлмэри яажа эмхидхэхэб гэжэ тодорхойлое:

• Энэ жэлэй 3 арһанай нооһыень хайшалаад, дабһатай уһан соо шиихаад, 7-8 час соо бариха (1-2 кг дабһан, 3 арһанай сүлөө эрьелдэжэ байхаар уһан хэгдэхэ).
• Уһанһаа арһануудаа гаргаад, хүрьһыень(мездра) хюһаха, удаань тусхай бодос (раствор) арһандаа түрхихэ (1 литр уһанда 50 грамм 70% уксусна кислота. Уһанай шэрүүн байбал, 200 гр. сода хэжэ уһаа зөөлэрүүлхэ). Һүүлдэнь арһаяа үшөө 6 часай туршада уһан соо байлгаха.
• Арһаяа сэбэр уһан соо угаагаад хатааха, удаань дотор талаһаань эмульси түрхихэ. Нэгэ арһандатнай 200-300 грамм эмульси орохо. Арһа элдэлгэдэ тон хэрэгтэй болохо зүйл – эмульси ВСГТУ-гай кожа-мех факультедэй кафедрада хандажа абахада болохо. Утасайнь дугаар: 89021676824.
• Арһаяа элдэхэ, сэбэрлэхэ, халимнаха (снимать остатки жира со шкуры) Тусхай бэлэдхэл хэжэ, энэ ажал дүүргэнэбди (1 литр халуун уһанда 10 грамм 12-дохи номерой индустриальна тоһо нэмэнэбди. Дээрэнь 1 грамм превоцела, 2-3 дуһал скипидар нэмээд, халуун уһанда худхаха. (12-дохи номерой тоһоной үгы байбал, 20-дохи номерой индустриальна тоһо адли хэмжээгээр 5-дахи номерой тоһонтой холижо бононо). Энэ бэлдэһэнээ арһандаа түрхихэ, гараараа эмиржэ, арһаяа элдэхэ хэрэгтэй. Индустриальна тоһо, превоцелла тухай нютагайнгаа шэрээтэ ламанарта мүн Зоригто ламада хандан 89834299855 абажа болоно.

Мүн арһа элдэлгэ тухай Ивалгын дасан тусхай кино буулгажа, наадамай сайт дээрэ табинхай, тэрэниие анхарагты.

Хэрэглэһэн зүйлнүүд юундэ туһатайб гэжэ анхарагты!

– Уксусна кислота – арһаяа элдэб микробһоо сүлөөлнэ;

– Эмульси – арһаяа бүхэ болгоно;

– Индустриальна тоһон – арһа зөөлэрүүлнэ;

– Превоцелла – тоһо, өөхэнһөө сэбэрлэнэ;

– Скипидар – арһандаа хэрэгтэй бодос шэнгээнэ.

 

Ажалдаа хэрэглэхэ утаһа, зүү, хурабша г.м абаад ерэхэ хэрэгтэй.

Бултандатнай амжалта, зохёохы ажалдатнай абьяас хүсэе!

б) Модошо дархан (Модон дархан)

Энэ мүрысөөндэ ерэхэдээ, багахан хүүгэдэй шэрээ (стол) дархалха модо, хэрэгсэл абаад ерэхэ ёһотой. Багшын хүтэлбэри доро тус ажалай гурим, һубарил сахин, түргөөр, нягтаар, зүбөөр шэрээ дархалха.

в) Уран баримал. Багшын хүтэлбэри доро хүбүүд пластилинаар бүтээл хэхэ. Энэ урилдаанда Дугар зайсанай бартай барилдажа байһан дүрэ хараад ерэхэ http://ehehelen.ru/dugar-zajsan/. Энэ дүрөөр уран баримал хэхэ даабари абахат (50 см. сайр утаһа (аллюминиевая проволока) хэрэгтэй болохо). Тус урилдаанда 5-дахи ангиһаа дээшэ һурагшад хабаадаха.

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

«Буряад дасангуудай сахюусанууд, субарганууд, нангин шүтөөн газарнууд», «Изагуурай 5 бурхад» болон энэ шатада үгтэһэн  бусад асуудалнууд дабтагдан үгтэхэ (тестын түхэлэй даабаринууд байхагүй).

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Наадамда хабаадаһан һурагшадта ба багшанарта баталамжа һуралсалай шэнэ жэлэй 3-дахи урилдаанай удаа үгтэхэ.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;

«Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» гэhэн бүлэгүүд;

«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова» 2016 он;

«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи» 2016 он;

«Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;

Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү.,1988 он;

И. Мадасон «Буряад арадай оньһон, хошоо үгэнүүд», У-Ү,1960;

http://ehehelen.ru

Л.Линховоин. Лодон багшын дэбтэрһээ. У-Ү.,2012

Г.Ленхобоев. Ленхобын Галдан: ашатын һайхан заяан. У-Ү., 2015

 

Сүлжөө холбоондо ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха.

 

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com Я.Ц.Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». XIII НААДАНАЙ ДҮНГҮҮД

Буддын шажанай заншалта Сангхын дурадхалаар «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын Ивалгын дасанда үнгэржэ байдаг буряад хэлэнэй  заншалта мүрысөөнүүд удаан амаралтын удаа дахинаа үнгэргэгдэбэ.

2016 оной 10 һарын 28-да энэ наадан үнгэржэ, хойто үдэрынь эндэ хабаадагшад отог нютагуудаараа хубааран, 6 бүлэг болоод, Буряадай Гүрэнэй сэнхир дэлгэсэй сэхэ дамжуулгада хоёр сагай туршада мүн лэ мүрысэжэ хабаадалсаа.

ҺУРГУУЛИНУУД ХООРОНДЫН МҮРЫСӨӨНҮҮДЭЙ ДҮНГҮҮД:

ҺУУРИ	Һ  У  Р  Г  У  У  Л  И  Н  У  У  Д	ОНОО
1	Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули	103
2	Бэшүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг	101,1
3	Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули	100,6
4	Хурамхаанай аймагай Гааргын дунда һургуули	97,85
5	Ахын аймагай  Өөрлигэй дунда һургуули	95,45
6	Яруунын аймагай бүридэмэл бүлгэм	95,45
7	Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули	88,01
8	Сэлэнгын аймагай Сэлэн-Дүүмын дундa hургуули	87,65
9	Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат	87,5
10	Сэлэнгын аймагай  Ноёхоной дунда һургуули	87
11	Зэдын аймагай Гэгээтэйн дунда һургуули	85,9
12	Ахын аймагай   Бүрэнголой дунда һургуули	84,9
13	Ивалгын аймагай Ивалгын  дунда һургуули	83,45
14	Захааминай аймагай Михайловкын дунда һургуули	83,15
15	Хориин аймагай Хориин 2-дохи дунда һургуули	82
16	Захааминай аймагай нэмэлтэ һуралсалай түб	81,81
17	Баргажанай аймагай Уланай дунда һургуули	80,5
18	Сэлэнгын аймагай  Харганаагай дунда һургуули	80,15
19	Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули	78,45
20	Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули	76,7
21	Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази	76,25
22	Түнхэнэй аймагай  Тоорын дунда һургуули	72,6
23	Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй байшан	71,5
24	Ахын аймагай  Сорогой һоёдой интернат- һургуули	71,3
25	Ахын аймагай  Саяанай дунда һургуули	70,1
26	Сэлэнгын аймагай  Загастайн дунда һургуули	65,1
27	Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули	64,4
28	Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуули	64,2
29	Хяагтын аймагай Ехэ-Нугын дунда һургуули	63,4
30	Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули	61,9
31	Сэлэнгын аймагай  Юрөөгэй дунда һургуули	60,65
32	Ивалгын аймагай Оронгын  дунда һургуули	57,95
33	Хяагтын аймагай Баян-Булагай дунда һургуули	57,45
34	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын гимнази	57,35
35	Хяагтын аймагай Хүдэрэ-Сомоной дунда һургуули	55,9
36	Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин “Дүхэриг” бүлгэм	55,4
37	Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули	53,65
38	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 3-дахи дунда һургуули	51,3
39	Хяагтын аймагай Энхэ-Талын дунда һургуули	48,2
40	Эрхүү можын Алайрай аймагай Нэгдын дунда һургуули	47,25
41	Улаан-Үдэ хотын 32-дахи дунда һургуули	45,6
42	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Солонго» бүлэг	41,3
43	Ивалгын аймагай Һужаагай  дунда һургуули	41,1
44	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуулиин 1-дэхи бүлгэм	38,7
45	Улаан-Үдэ хотын 51-дэхи дунда һургуули	34
46	Загарайн аймагай Эрхирэгэй дунда һургуули	33,5
47	Хяагтын аймагай Хоронхойн дунда һургуули	33,3
48	Ивалгын аймагай Гурульбын дунда һургуули	29,25
49	Улаан-Үдэ хотын 1-дэхи дунда һургуули	28,3
50	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуулиин 2-дохи бүлгэм	27
51	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын шэглэлтэй һургуулиин «Хонхонууд» бүлэг	26,1
52	Ивалгын аймагай Дээдэ-Ивалгын дунда һургуули	24
53	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 2-дохи ба 4-дэхи һургуулиинуудай бүридэмэл бүлгэм	22,6
54	Улаан-Үдэ хотын 37-дохи дунда һургуули	21,3
55	Улаан-Үдэ хотын 35-дахи дунда һургуули	21
56	Сэлэнгын аймагай  Ехэ-Цагаанай дунда һургуули	18,1
57	Улаан-Үдэ хотын 8-дахи дунда һургуули	6
58	Хёлгын голой Тэрэпхээнэй дунда һургуули	5,7
59	Баргажанай аймагай Баргажанай дунда һургуули	5

 

НЭРЛЭГДЭҺЭН ЗААБАРИНУУДААР ДҮНГҮҮД ИИГЭЖЭ ЭЛИРБЭ:

 

ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ! (уран уншалга):

I ҺУУРИ. Халматова Алина, Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын хүүгэдэй уран бэлигэй байшан

II ҺУУРИ. Буянтуева Дари, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

III ҺУУРИ. Сандитова Номин, Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай дунда һургуули

 

БЛИЦ-УРИЛДААН: («БУДДЫН ШАЖАНАЙ НЭРЭ ТОМЬЁОНУУД. ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН ҺУРГААЛНУУД. БУРЯАД ОРОН»)

I ҺУУРИ. Халзанов Арсалан, Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули

II ҺУУРИ. Раднаева Алтана, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

III ҺУУРИ. Самбялова Эржена, Ахын аймагай  Өөрлигэй дунда һургуули

 

УРАН БЭЛИГТЭЙ, УЛЬГАМ ХЭЛЭТЭЙ:

I ҺУУРИ. Доржиева Алтана, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

II ҺУУРИ. Намсараева Намжилма, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

III ҺУУРИ. Цыренова Сарюна, Яруунын аймагай бүридэмэл бүлгэм

 

ХЭНЭЙ ХЭЛЭН БАЯН БЭ?:

I ҺУУРИ. Тарбаева Сарюна, Захааминай аймагай Михайловкын дунда һургуули

II ҺУУРИ. Бадмаева Дулма, Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуули

III ҺУУРИ. Хунхенова Эржена, Хурамхаанай аймагай Гааргын дунда һургуули

 

ОНЬҺОН ҮГЭ ОНОСТОЙ, ОЛОНОЙ ҮГЭ ТУДАСТАЙ:

 

I ҺУУРИ. Бутитова Дарицу, Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

II ҺУУРИ. Дондукова Дарья, Сэлэнгын аймагай Сэлэн-Дүүмын дундa hургуули

III ҺУУРИ. Бурунова Алтана, Бэшүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

 

ЭТИГЭЛ ХАМБАДА ЗАЛЬБАРАЛ, ДОНШУУР МААНИ, САГААН ДАРА ЭХЫН МАГТААЛ:

 

I ҺУУРИ. Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат

II ҺУУРИ. Түнхэнэй аймагай  Тоорын дунда һургуули

III ҺУУРИ. Ивалгын аймагай Ивалгын  дунда һургуули

 

УЯНГЫН ШҮРЭ ҮЛХЭЕ:

I ҺУУРИ. Дандаров Барас, Бэшүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

II ҺУУРИ. Галсанов Мэргэн, Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули

III ҺУУРИ. Түнхэнэй аймагай  Тоорын дунда һургуулиин һурагшад

 

УРАН ГАРТАН:

I ҺУУРИ. Будаева Дарима, Зэдын аймагай Гэгээтэйн дунда һургуули

II ҺУУРИ. Дармаева Лена, Бэшүүрэй  аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

III ҺУУРИ. Балданова Виктория, Сэлэнгын аймагай  Харганаагай дунда һургуули

 

МОДОШО ДАРХАН:

I ҺУУРИ. Будаев Эрдэни, Захааминай аймагай нэмэлтэ һуралсалай түб

II ҺУУРИ. Батуев Борис, Захааминай аймагай Михайловкын дунда һургуули

III ҺУУРИ. Шарушкин Аюша, Баргажанай аймагай Уланай дунда һургуули

 

ХАМБА ЛАМЫН ШАН АБАЛГЫН ТЭМСЭЭН:

I ҺУУРИ. Буянтуева Аяна, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

II ҺУУРИ. Дабаин Александра, Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули

III ҺУУРИ. Гармаева Амгалана, Ахын аймагай  Өөрлигэй дунда һургуули

 

Хойто үдэрынь, арбан һарын 29-дэ, Буряадай Гүрэнэй телевидениин сэнхир дэлгэсээр сэхэ дамжуулгын аргаар мүрысөөнүүд үнгэрөө. Буряадай телевидени энэ нааданай үнгэрхэ бүри эбээн тэдхэгшэдэй тоодо оролсожо, 2 сагай туршада сэнхир дэлгэстэ гараха арга олгодог заншалтай болонхой.

Энэ нааданда бүхы һургуулинууд хоорондоо 6 бүлэг болгогдон хубаараад, мүрысэдэг заншалтай юм. Мүн эндэшье илагшад элирүүлэгдэдэг, тэрэнь иигэжэ гараба:  
1 һуури. Сэлэнгэ буряадай һургуулинуудай бүлэг

2 һуури. Баргажан буряадай һургуулинуудай бүлэг

3 һуури. Хори буряадай һургуулинуудай бүлэг

4 һуури. Улаан-Үдэ хотодо ажаһуудаг буряадуудай һургуулинуудай бүлэг

5 һуури. Эрхүү буряадай һургуулинуудай бүлэг

6 һуури. Хонгоодор буряадай һургуулинуудай бүлэг

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын XIII наадам

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

Эбээн тэдхэгшэ: «Информ-Полис» сонин

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын Ивалгын дасанда үнгэржэ байдаг заншалта буряад хэлэнэй наадам 2016 оной 10 һарын 28-29-дэ үнгэрхэнь.

Наадамай зорилгонууд

• Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.
• Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха зорилготойгоор үнгэрхэ даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй зохёохы арга боломжо хурсадхаха.

Наадамай үнгэрхэ болзор, хаяг:

• Наадамай I, II шатанууд 2016 оной 10 һарын 28-да «Даши Чойнхорлин» гэһэн Буддын шажанай Ехэ һургуулида үнгэрхэ (Ивалгын дасан). Бүридхэл: 10 һарын 28-да үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 саг хүрэтэр.
• 10 һарын 29-дэ наадамай зургаадахи телевизионно шата БГТРК-да үнгэрхэ.

Наадамда хабаадагшад

Долоон-найман хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

Наадамай эрилтэнүүд

• Наадамда хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха

Нэмэлтэ мэдээсэл:

1. Хүндэтэ һурагшад, тус наадамнай Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Командын гэшүүд танхимуудаар таража, туд тудтаа даабаринуудые дүүргэхэ. Командын гэшүүдэй абаһан баллнуудаар һууринууд олгогдохо.
2. Эрхим хүдэлмэринүүдтнай Буряад ФМ радиогоор нютагайтнай үдэр дамжуулагдаха

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

I ШАТА

1. I. МОРИН ТАЛА

а) Нютаг хэлэнэй толи

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе! Уран уншалга

1. ХОНИН ТАЛА

а) Блиц-урилдаан

б) Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй

III. ҮХЭР ТАЛА Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

б) Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай

в) Уянгын шүрэ үлхэе

1. IV. ЯМААН ТАЛА Буян хэшэг уряалая!

а) Этигэл Хамбадаа зальбарал

б) Доншуур маани

в) Сагаан Дара Эхын магтаал

1. V. ТЭМЭЭН ТАЛА

а) Уран гартан

б) Уран баримал

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

Мэдүүлгын жэшээ

Аймаг ________________________________________Һургуули______________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ _______________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:__________________________________________

Гэрэй хаяг:___________________________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
______________________________________________________________________

ИНН, СНИЛС:_______________________________________________________________

 

а) Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи

Толи хэблэлдэ бэлдэжэ дүүргэһэн 10 һургуулинуудһаа бэшэд толиингоо ажал үргэлжэлүүлэн, жэшээ, хэлэлгын хубинуудыень тэмдэглээд эльгээгты. Хэһэн хүдэлмэриеэ 10 һарын 25 болотор exexelen@gmail. com гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.

 

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!

Хүнэй хоорондохи харилсаан, нүхэсэл тухай сургаал болоһон ушарнуудые нютаг хэлэн дээрээ оршуулхат, тэдэнэйнгээ удхаар тобшолол хэхэт (арадай сэсэ мэргэн үгэнүүдые хэрэглэхэ шухала). Оршуулха зохёолнуудые наадамай сайтада ehehelen.ru гэрэй даабари гэһэн бүлэг  соо олохот: http://ehehelen.ru/surgaalaj-hooroonuud-xiii-naadam Оршуулһан зохёолоо нэгыень шэлэн абаад, уран уншалгын мүрысөөндэ бэлдэгты. Дүүргэһэн хүдэлмэринүүдээ 10 һарын 25 болотор exexelen@ gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

а) ehehelen.ru сайт дээрэһээ «Гэрэй даабари» гэһэн хуби сооһоо сэдэбүүдые анхарагты (“Буддын шажанай нэрэ томьёонууд”, “Этигэлэй Хамбын сургаалнууд”, сахим номой “Буряад орон”). Уридшалан http://ehehelen.ru/blits-urildaan-xiii-naadam/ гэһэн сайт дээрэ эдэ сэдэбүүдээр үгтэһэн асуудалнуудһаа тэрэ дороо нэгэ үгөөр, мүн богонихон мэдүүлэлээр харюусаха асуудалнууд үгтэхэ.

б) «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй»

— Энэ урилдаанда «Информ полис» сониндо хүүгэдтэ зорюулһан «Полисенок» гэһэн тусхай хуудаһа хэблэлдэ зохёон бүтээхэ. Дурадхагдаха сэдэбүүд: «Минии дуратай буряад онтохон»; «Минии дуратай амитад»; «Һургуулидам болоһон энеэдэтэй уушарнууд (комикснууд)». Үгтэһэн даабари гурбан сагай туршада танхим соогоо бүлэгэй нэгэ түлөөлэгшэ бэлдэнэ.

— «Минии нютагай домог» гэһэн сэдэбтэй хүүгэдэй шэрээн саана һуугаад наадаха наада зохёогоод 10 һарын 25 болотор манай exexelen@gmail.com гэһэн мэйл хаягаар эльгээгты.  Эрхим нааданууд «Полисёнок» хуудаһандаа хэрэглэгдэхэ, мүн амяарлан  хэблэгдэжэ «Новапринт» типографиин шан болохо.

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Команда бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ толиин сэдэбүүдээр урилдаха. Сэдэб: даян дэлхэй, амитан, шубуун, загаһан, ургамал, хорхой шумуул.

1 шатада «Амитадые» зүбөөр нэрлэхэ;

2 шатада «Ургамалнуудые» зүбөөр нэрлэхэ;

3 шатада «Шубууд» гэһэн сэдэбээр тайлбари үгэхэ;

4 шатада «Загаһад» гэһэн сэдэбээр мэдэсээ шалгуулха;

5 шатада «Хорхой шумуул» гэһэн сэдэбээр хүдэлхэ;

6 шатада – гол тэмсээндэ гарагшад «Хүнэй бэеын хубинууд» гэһэн сэдэбээр урилдаха.

 

б) «Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай»

Сэдэбүүд: «Орон нютаг», «Ажал хүдэлмэри», «Хүнэй зан абари», «Эрдэм соёл», «Хүнэй харилсаан, гэр бүлэ». Эдэ сэдэбүүдээр удхатай, уянгатай оньһон үгэнүүдые суглуулжа сээжэлдэгты. Урилдаанай түхэлөөр үнгэрхэ энэ тэмсээндэ мүрысэгшэд оньһон үгэнүүдээ уранаар, тодоор нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ ёһотой.

в) Уянгын шүрэ үлхэе

Сүлөө сэдэбээр нютагай хошон зугаа, хөөрөө бэлдэхэ, тэрэнээ зүжэглэн харуулха.

Урилдаанай эрилтэ:

• Хэһэгэй хэмжүүр хоёр минутын туршада үнгэрхөөр хараалагдаха;
• Хүнэй һонирхол татамаар өөрсэ маягтай, уран хөөрөөн байха зэргэтэй;
• Нютаг хэлэнэй үгүүлбэри, аянга дамжуулһан байха.

 

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

Буян хэшэг уряалая!

а) «Этигэл Хамбадаа Зальбарал». Уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан. Командын гэшүүд жээрэбэй ёһоор тудаһан Зальбаралай бадагуудые уншаха www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо Этигэлэй хамба ламын бүтээл татажа абаха.

б) «Доншуур маани» сээжээр гүйсэдхэхэ http://ehehelen.ru/donshuur-maani гэһэн хаягаар үгэнь үгтэбэ. Заатагүй нэгэ бадаг бүлэгэй гол дуушан гансаараа гүйсэдхэхэ, удаань бэшэниинь тодон абаад, саашань суг үргэлжэлүүлхэ жэшээтэй.

в) «Сагаан Дара Эхын магтаал» сээжээр гүйсэдхэхэ. http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam/

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) УРАН ГАРТАН

Хүндэтэ басагад, гэртээ хониной гурбан арһа элдэхэ даабари үгтэнэ. Арһанда тусхай һубаряагаар эдеэ түрхижэ, шударжа, сэбэрлэжэ, угаажа болбосоруулаад, юумэ оёхоор болгохые арһа элдэхэ гэдэг. Энэ хүдэлмэри яажа эмхидхэхэб гэжэ тодорхойлое:

ХОНИНОЙ АРҺА ЯАЖА ЭЛДЭХЭБ?

Шэнэ рецепт

Бэлдэлгэ:

1. Хонинойнгоо арһанай үлүү нооһыень хайшалха.
2. Дэбтээлгэ (отмока).

2.1. Хониной арһанда 50-75 литр бүлеэхэн уһан (40 градус) хэрэгтэй болохо. Энэ уһандаа ОП-7 300 мг (энээниие түймэр саралгын ангиһаа (пожарна частьһаа) абаабди. Тус бодос түймэр саралгын хөөһэнэй бүридэлдэ ородог). Энэ уһан соогоо арһаяа 15 минута соо дэбтээнэбди, тиигээд тэрэнээ уһанһаа гарганат.

2.2. Арһаяа гараараа бажуугаад, нэгэ тааруу юумэн дээрэ (верстаг, шэрээ….) дэлгээхэ. Арһанайнгаа хүрьһэ (мездра) хюһажа туршаха хэрэгтэй, энэмнай арһанай һайнаар дэбтэхэдэ туһатай байха. Удаань арһаяа дахяад уһа руунь шиихахат.

2.3. 1 часай туршада арһаяа 2-3 дахин уһанһаа гаргажа, шиихажа байха ёһотой.

2.3. Һүүлдэ арһаяа уһан соонь дэбтэхыень орхинот. Энэ үйлэ хамта 5-6 часай туршада үргэлжэлхэ. Шухалань, уһанайнь бүлеэниинь 40 градусһаа үлүү дутуу байха ёһогүй.

Арһанай хүрьһэ хюһалга (мездрение)

— арһаяа уһанһаа гаргажа, гараараа бажуугаад, тааруу юумэн дээрэ дэлгээжэ, арһанайнгаа хүрьһэ дүүрэн хюһан сэбэрлэхэт.

— 20-28 градусһаа дээшэ бэшэ бүлеэн 50-70 литр уһан хэрэгтэй болохо. 13-15 мг 70% уксус (уксусная кислота), 40 грамм дабһа 1 литр уһанда хэхэ. Иимэ бүридэлөөр бэлдэһэн уһанай зуурмагые (раствор) мэргэжэлтэд “пикель” гээд нэрлэнэ. Энэ бэлдэһэн зуурмаг соогоо 8-10 часай туршада (уһанайнь бүлеэниие хэм соонь (20-28 градус) арһаяа байлгахат;

— арһаяа уһанһаань гаргажа, юумэндэ үлгөөд, уһанайнь шабхаран дууһатар хүлеэхэ хэрэгтэй. Уһанайнь дүүрэн һабхарһанайнь һүүлдэ тэрэнээ зохидоор тааруу юумэн дээрэ 2-3 часай туршада байлгаха, тиихэдэтнай арһантнай өөрынгөө шэгнүүрэй хэмээр сэхэлдин жиигдэхэ ёһотой.

Арһа эдеэшэлүүлгэ (дубление)

— 40-45 градусһаа дээшэ доошошье бэшэ бүлеэхэн 50-70 литр уһа бэлдэхэ;

— 15 грамм хромбита гэһэн зүйл 1 литр уһанда тааруулан бэлдэгты (15 гр. х 45л. “хромбита” гэһэн химическэ бодос олохо гэбэл, ВСГТУ-гай кожа-мех факультедэй кафедрада хандажа болохо);

— 1 литр уһанда 40-50 грамм дабһа хэхэт. Иигэжэ бэлдэһэн уһан (температурань + 40 градус байха ёһотой) соогоо арһаяа 8-10 часай туршада байлгахат. Түрүүшын 3-4 час соо уһаяа саг үргэлжэ худхажа байбалтнай, арһантнай һайнаар эдеэшэхэ.

Соодоор зөөлэрүүлгэ (взрыхление содой)

— 8-9 час соо арһаяа барижа, эдеэшэлүүлһэн уһанһаа 2 литр абаад, тэрээн соогоо 40 грамм сода нэмээд, һайса худхагты. Энэ бэлдэһэн 2 литр уһаяа 4 хубида хубаахат:

а) 1 хубииень арһатай ехэ уһа руу хээд, тон һайнаар худхагты.

б) 1 час болоод, 2-дохи хубииень нэмээд, мүн лэ худхаха хэрэгтэй.

в) үшөө 1 часай үнгэрхэдэ, 3-4 дэхи хубинуудынь нэмээд, һайса худхаарайгты.

г) удаань үшөө 1 часай туршада арһаяа уһан соонь байлгахат. Арһаяа уһанһаань гаргажа, нэгэ юумэндэ нэмэрюулээд, уһанайнь гоожожо дүүрэтэр хүлеэхэт, тиигээд 2-3 час соо хатахыень орхихот.

Арһанай хоро усадхалга (нейтрализация)

50-70 литр уһаяа 30 градус хүрэтэр бүлеэдхээд, 20 грамм сода нэмэхэт. Тэрээн соогоо арһаяа 40 минута соо байлгаад гаргаха. Удаань арһаяа һайнаар зайлаад, гараараа бажуужа, уһанһаань сүлөөлхэт.

Тоһо өөхэнһөөнь сэбэрлэлгэ (обезжирование)

50-75 литр уһанда 100-150 грамм ОП-7 гэһэн зүйл нэмээд, арһаяа һайнаар угаахат. Угааһанайнгаа удаа арһаяа бажуугаад, сэбэрхэн уһан соо зайлахат. Арһаяа юумэндэ нэмэреэд,үлүү уһыень һабарюулха хэрэгтэй.

Хатаалга (сушка)

Эндэ 130х80 см хэмжээнэй хабтагай модо бэлдэхэт. Энэ модондоо хонинойнгоо арһа нооһоорнь доошонь харуулаад торгохот. Арһанайнгаа хүрьһэ хюһахат. Һүүлдэнь арһанай 50% хатаад байхада, үлэһэн хүрьһыень шэрүүн (наждачна) саарһаар үрижэ сэбэрлэхэт. Энээнэй удаа арһанайнгаа 70-80% хүрэтэр хататарнь хүрьһыень сэбэрлэжэл байхаар…

Арһа тоһодолгодо бэлэдхэл (приготовление раствора для жировки)

АИ-12 (тоһон) 40 мг, превоцелла 30 гр. хоёрые холихот. Энээн дээрээ 50 мг скипидар хээд, һайнаар худхахат. Энэ бэлдэһэн зуурмаг (раствор) дээрээ 1 литр һая бусалһан уһа нэмээд худханат, тиихэдэтнай һүнэй үнгэтэй зүйл болохо ёһотой.

Арһа тоһодолго (жировка)

Модондо бэхижүүлэн тохоһон арһандаа урда бэлдэһэн зүйлөө (зуурмаг) биирээр түрхихэт. Түрхиһэн зүйлэй арһанда шэнгэтэр хүлеэгээд, модонһоонь мулталан абахат, тиигээд арһаяа гараараа элдэхэт. Элдэһэн арһандаа үшөө дахин бэлдэһэн зүйлөө биирээр түрхёод, арһаяа һунаан, тэрэ модондоо хатахыень татахат.

Иигэжэ хониной арһанай элдүүриин шатанууд үнгэрнэ. 

Гэртээ элдэһэн 3 арһаараа мүрысөөнэй үедэ басагаднай мэргэжэлтэдэй хүтэлбэри доро мүнөө үедэ хэрэглэхээр зүйлнүүдые бүтээхэ, оёдолой шэнэ онол аргануудтай танилсаха. Ажалдаа хэрэглэхэ утаһа, зүү, хурабша г.м абаад ерэхэ хэрэгтэй. Бултандатнай амжалта, зохёохы ажалдатнай абьяас хүсэе!

б) Модошо дархан (Модон дархан)

Энэ мүрысөөндэ ерэхэдээ, хүбүүд багахан хүүгэдэй һууха һандали бэлдээд, шэмэглээд ерэхэ. Наадамда һандали дархалха модо, хэрэгсэл абаад ерэхэ шухала. Багшын хүтэлбэри доро тус ажалай гурим, һубарил сахин, түргөөр, нягтаар, зүбөөр һандали дархалха.

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

а) Хамба ламын шан абалгын тэмсээнэй дабталгын сэдэбүүд: нангин шүтөөн газарнууд, субаргануудай удха, дасангуудай сахюсанууд, изагуурай табан бурхад, Этигэл Хамбын сургаалаас насанда хэрэглэхэ шухал бодолнууд.

Эндэ тест-даабари үгтэхэ. Асуудалнууд ба сэдэбынь сайт дээрэ табигдаха http://ehehelen.ru

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэгтэ ба багшанарта баталамжа бэшэгүүд үгтэхэ.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

 С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;

«Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» гэhэн бүлэгүүд

«Учение Пандито Хамба Ламы Д-Д. Этигэлова». Ивалгын дацан, 2016

«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи» Ивалгын дацан, 2016

«Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;

Ц. Б. Будаев «Оньһон үгэ оншотой» У-Ү.,1988

И. Мадасон “Буряад арадай оньһон,хошоо үгэнүүд”, У-Ү,1960

http://ehehelen.ru

Сүлжөө холбоондо ороод, фэйсбук соо Хамба лама Дамба Аюшеевай хуудаһа хараха

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com Я. Ц. Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

 

«Алтарганын» 16 оной Ехэ нааданда 16 бага хэмжээнэй бэшэмэл хүдэлмэринүүд Буряад орониие түлөөлхэ болобо

«Алтарганын» XII Ехэ нааданай эхилхын урдахана, зургаан һарын 20-до, Буряадай аймаг, нютагуудһаа ороһон бага хэмжээнэй бэшэмэл хүдэлмэринүүдые шэлэн абалга үнгэрбэ.

Иимэ мүрысөөн түрүүшынхиеэ «Алтарганын» бусад мүрысөөнүүдэй тоодо оруулагдаа.

Энэ мүрысөөнэй гол зорилго хадаа буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэ, буряад арадай, Буряадай орон нютагуудай һүлдэ тэмдэгүүдые уран зохёолой аргаар харуулха арга шадалтай сүлөө сэдэбээр бага хэмжээнэй шэнэ хүдэлмэринүүдые байгуулга, тэдэниие байгуулха шадалтаниие элирүүлгэ болоно.

Энэ мүрысөөнэй нэрлэгдэһэн заабаринууд:

— Сүлөө сэдэбээр бага хэмжээнэй эрхим бэшэмэл хүдэлмэринүүд хүүгэдэй дунда (12-һоо 16 наһан хүрэтэр)

— Сүлөө сэдэбээр бага хэмжээнэй эрхим бэшэмэл хүдэлмэринүүд залуушуулай дунда (16-һаа 35 наһан хүрэтэр)

— Сүлөө сэдэбээр бага хэмжээнэй эрхим бэшэмэл хүдэлмэринүүд аха наһатанай дунда (35 наһанһаа дээшэ)

Эндэ үхибүүдэй гушаад хүдэлмэринүүд орожо, тэдээн сооһоо 5 хүдэлмэри шэлэгдээ гэбэл:

Ринчинов Гэлэг,  Ивалгын аймагай Оронго

Ишиев Булат,  Сэлэнгын аймагай Харгана

Жамбалова Дарицо, Яруунын аймагай Эгэтын-Адаг

Найданова Евгения, Зэдын аймагай Петропавловка

Балданов Банзарагша,  Хориин аймагай Хори

Зургаан һарын 30-да үдэрэй туршада филармониин байшанда эдэ хабаадагшадые бүридхэлдэ абалган болохо, 18 сагта – жээрэб таталган.

Долоон һарын нэгэндэ Буряад Уласай Үндэһэн номой санда 10:00 сагһаа мүрысөөнүүд эхилхэ.

 

Хүндэтэ нүхэд!

Оросой Холбооной Буддын шажантанай заншалта Сангхын эрхилһэн «Эхэ хэлэн-манай баялиг» гэһэн наадам 2014-2016 онуудай хугасаада 12 удаа үнгэрөө. Наадамай зорилго, ябаса, эрилтэ тодоор үгтэһэн байгаа. Тэрэнээ  яажа  дүүргэжэ байһан тухайгаа наадам бүхэнэй һүүлдэ   Буряад Уласай мэдээсэл тараадаг  эмхинүүдэй хүсөөр олондо дуулгагдаа, бүридхэгдөө. Энэ һуралсалай жэлэй һүүлшын наадам дээрэ Хамба лама Дамба Аюшеев  энэ урилдаанай үргэлжэлтэй байха тухай хэлээ.

Наадамай дүримдэ бага зэргэ хубилалтанууд оруулагдаха. Тодорхойлбол, бүлэгүүдэй  бүридэл ондоо болгохо. Хүндэтэ манай багшанар,һурагшад,түрэлхид энэ намартаа эхилхэ наадамаа үшөө эршэтэй, удхатай, урилдаанай ульһатай болгохын тула хабаадагшадайнгаа мэдэсэ, һонирхол үргэхэ ёһотойбди гэжэ ойлгостой. Тиимэһээ удаадахи наадамда ерэгшэд элдэб харилсаанһаа дулдыдаһан  бүлэгүүдые бэлдэхэдэ  болохо: дүтын түрэлэй зоной бүлэг, нэгэ обогойхид, суг хүдэлдэг  ажалшадай хүүгэдэй бүлэг  гээд, өөһэдынгөө  сэдьхэлдэ дүтэ, харилсахада зохид    зонуудаа   тааруулагты.  Бүлэгүүдээ уранаар нэрлээд, ямар нютаг  түлөөлһэнөө тэмдэглээд, наадамай хаягта мэдүүлгэеэ намартаа  эльгээхэт. Наадамай  хүгжэлтэдэ  манай һурагшадай эжы абанар   ехэтэ нүлөөлнэ гэжэ ойлгонобди. Энэ намарһаа эхилхэ наадамда ерэгшэдые ганса багшанар хүтэлхэ бэшэ, мүн энэ үүргэ түрэлхидтэ, ажахын хүтэлбэригшэдтэ даалгагдаха. Иигэжэ олоороо шармайжа, орхиһон, мартаһанаа тэхэрюулхэ гэжэ оролдоёл даа. Үхибүүд энэ наадамда ерэхэдээ, ганса буряад хэлэеэ шудална бэшэ, үшөө Буддын шажанай нангин һургаалнуудтай, эртэ урдын уран зохёолнуудтайнь танилсана. Хүүгэдэй 4 тэгшэ хүмүүжэлгэдэ  асари ехэ нүлөө үгэдэг   ойлгосо — амидаралай гол болодог хэлэн, шажан, нютаг юм.   Эрдэм шэнжэлгын замда гаралгадань  ёһотоор нүлөөлхэ  3 шухала зүйлнүүд тухай мэдээ наадамда хабаадагшадта тодоор үгтэнэ.

Зунай даабари болгон үгтэһэн  «Сагаан Дара эхын магтаал» танай һонорто табигдаба http://ehehelen.ru/sagaan-darhin-sedhel-mete-hurdyn-magtaal-xiii-naadam/, бэшэ даабаринууд сентябрь һарын эхеэр тодорхойлогдохо.