БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 38-дахи наадам
2020 оной декабриин 25
Эбээн тэдхэгшэ: «Титан» хамжаан
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдээ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайнаар ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.
– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёоха арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
Анхарагты!!! Наадам декабриин 21 хүрэтэр сахим түхэлөөр үнгэрхэ. Дүн гаргалга, илагшадые шагналга онлайн декабриин 25-да үдэрэй 15.00 сагта үнгэрхэ. Наадамай эрилтэнүүдые сайн уншагты.
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
– Мэдүүлгэеэ болон тус урилдаанда бэлдэн дүүргэһэн даабаринуудаа декабриин 21 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– Даабаринуудаа эльгээхэдээ бэшэг бүхэнэй сэдэбтэ (темэ соо) нютагайнгаа, хүдэлмэриин нэрэ бэшэгты: Жэшээнь: Аалан: дархан, баримал, сургаал, Бэлигүүн толи.
– Бүхы ажалаа 1-2 бэшэг соо хамталаад эльгээхэ! Буддын шажанай Ехэ һургуулида шалгадаг хүдэлмэринүүдые (Хамба ламын сургаалнууд, Бэлигүүн толи, Модон дархан, Уран баримал) нэгэ бэшэг соо ябуулагты.
Нүгөө бэшэг соо буряад хэлээр бэлдэһэн даабаринууд: Нютаг хэлэнэй толинууд. Хэлээ баяжуулая. Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй. Ород хэлэнһээ оршуулга, уран уншалга. Толи.
– Анхарагты! Аудиофайл бүхэн нэрэтэй байха ёстой! Нютаг, номинаци, һурагшын нэрэ гээд. Жэшээнь: Аалан_Хэлээ баяжуулая_Буянтуева Дари. Нэрэгүй файл бү эльгээгты!
– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
– Сахим хаягаар эльгээһэн хүдэлмэринүүдтэй шүүгшэд танилсажа, урилдаанаймнай бүхы оноонууд согсологдожо, он-лайн аргаар Zum платформа дээрэ дүнгүүдтэй бараниие танилсуулан, һууринууд олгогдохо, шангууд барюулагдаха.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
II ШАТА
ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН СУРГААЛНУУД
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
12 һарын 21 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Гэрэй хаяг: __________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
________________________________________________________________
ИНН ____________________________ СНИЛС:___________________________
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
а) Нютаг хэлэнэй толинууд
ТОЛИ ХЭБЛЭЛДЭ БЭЛДЭЖЭ ДҮҮРГЭҺЭН БҮЛЭГҮҮДЭЙ АНХАРАЛДА!!! Энэ удаа бүхы буряад нютаг һууринай, газар уһанай буряад нэрэнүүдэй удха мүн зоной обог, нэрэ, ара нэрэнүүдые тайлбарилһан даабаринууд согсологдожо, хэблэлдэ бэлдэгдэжэ байна. Толи хэблүүлһэн, хэблэлдэ бэлдэжэ байһан һургуулинууд топонимическэ толиин ажалда оролсожо, мүн лэ нютаг оронойнгоо нэрэ томьёо, зон нүхэдэйнгөө нэрэ, обог, алдар, ара нэрэ суглуулжа бэшээд, согсолборидо оруулхыетнай дурадханабди.
Хэһэн ажалтнай толи шалгалгын эрилтэнүүдээр сэгнэгдэхэ. (0-10 оноо). ХЭБЛЭГДЭҺЭН ХУУШАН ТОЛИНУУД ХАРААДА АБТАХАГҮЙ!!!
Словари оформлять по алфавиту без графических таблиц, литературных сравнений с указанными курсивами, нумерацией страниц, заглавные слова печатать полужирным шрифтом. Жэшээ: Толи бэлдэхэ гурим
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
а) Бэлигүүн толи. »Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.
Ном-толи сооһоо 143, 145, 148, 155, 162, 165, 179, 183, 187, 189 сургаалнуудһаа 3 һургаал ород хэлэндэ оршуулха даабари.
«Бэлигүүн толиһоо» шэлэн оршуулһанаа буряад-ородоор уранаар уншаһан аудиофайлнууд болгоод, декабриин 21 болотор exexelen@gmail.com хаягаар эльгээгты. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
б) Хэлээ баяжуулая…
«Шэнэ жэлээ угтан хүхилдэе» гэһэн сэдэбээр 4-5 мин үргэлжэлтэй хэдэн ябаган шог (анекдот) хөөрөөд, MP3 файл болгоод, exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ. «Самые смешные новогодние детские анекдоты до слез и приколы для детей» гэһэн хуудаһа сүлжээ холбоондо жэшээлэн харагты, зүгөөр танай ябаган шогууд өөһэдынтнай, танил зонойтнай байдалһаа абтаһан байха зэргэтэй.
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
в) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй! (5-6 мин)
Үбэлэй амаралтын үедэ аюулгүйн дүримүүдые сахиха тухай радиорепортаж бэлдэхэ. Үбэлэй амаралтын үдэрнүүдые бэедээ аша туһатайгаар яажа үнгэргэхэ тухай һайн зүбшэл бэе бэедээ үгэгты, агаарай долгёор сасуутанаараа харилсагты.
Радиорепортаж хэхэдээ:
– урид хэлэхэ үгэдөө радиошагнагшадтаа Шэнэ жэлэй мэндэ дуулгагты, тобшоор хаанаһаа, хэн хөөрөө ябуулнаб гэжэ мэдүүлэгты.
– юундэ энэ сэдэб танай дамжуулгын гол зорилго болооб?
– хүнэй һонирхол татахаар ушар, зүйл, үйлэ хэрэг жэшээлэн хөөрэхэ, нютагайнгаа хүнһөө интервью абажа, хөөрөөгөө тобшолхо г.м аргануудые хэрэглэгты.
– шагнагшадтаа хүсэл зоригоо дуулгаад, баяр хүргэгты. Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабарияа уншаад, һурагша өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
https://www.youtube.com/watch?v=hxdJIz5-vf8 энэ ссылкээр үгтэһэн видео -зураглал жэшээ бэшэ, зохёохы ажалдатнай юрэ түлхисэ боложо үгэхэ. Анхараарайгты.
Ажалаа диктофон дээрэ нютаг хэлээрээ уншаад, MP3 файл, exexelen@gmail. com хаягаар эльгээхэ.
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
Ород хэлэнһээ оршуулга, уран уншалга
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
Даабари: Дэлхэйдэ эгээ түрүүлэн Шэнэ жэл угтадаг Япон арадай ородшологдоһон онтохонуудые (эндэһээ хуулаха Онтохонууд 38 наадан) буряад хэлэндэ оршуулха даабари. Нэгэ онтохо шэлэн абаад, нютаг хэлэнэйнгээ аялгада оруулагты, бүлэгөөрөө суг хамта уншагты (зүжэглэн наадахадаш болохо). Ажалаа MP3 файл болгон exexelen@gmail.com хаягаар эльгээхэ.
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
Анхарагты: Оршуулһан онтохонтнай А4 нэгэ хуудаһанһаа ехэ бэшэ болотор хуряамжалһан (сокращ.) хөөрөөн болгогдохо ёһотой.
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
Буян хэшэг уряалая
Буддын шажан тухай ойлгосо үргэдхэлгын даабари: Этигэл Хамба ламын сургаалнуудһаа 3 сургаал шэлээд, өөрын бодолоор тайлбарилагты. Тэрэнээ MP3 файл болгон exexelen@gmail.com хаягаар эльгээгты. Этигэл Хамбын һургаалнууд эндэ дараад хуулагты сургаалнуд 38 наадам
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
а) МОДОН ДАРХАН
Шэнэ жэл угтуулан, шэрээ (стол) дээрэ табяад байха литэ-календарь урлан дархалагты, гоёон шэмэглэгты.
б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Бурханаа аршаанаар сүршөөд, һүүлдэнь санзайгаар утажа арюулхадаа, зосоонь санзай хэжэ ууюулдаг, элдэб гоёор угалзатуулан бүтээһэн бойпуур урлаха даабари, үндэрынь 15 см байха.
Хүндэтэ һурагшад, онлайн түхэлөөр үнгэрхэ наадамда уран дархашуул болон уран барималшад! Хэһэн бүтээлнүүдэйнгээ гэрэл зурагуудые хэдэн талаһаань буулгаад эльгээгты, шүүгшэ Чимит лама фотозурагуудартнай оноонуудые табиха (хүүгэдэйнгээ фото буулгахаа ба нэрынь бэшэхээ бу мартагты).
ШАНГУУД ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
- Л. Намжилон «Волшебные четки», У-Ү, 1996 он.
- Л. Намжилон «Золотые четки» У-Ү, 2001 он.
- С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
- https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
- «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020.Ссылкэ: https://docs.google.com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h.3dpy54d6sgj9
- «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
- «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
- Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
- Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
- Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
- «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
- http://soyol.ru/bur/