мэдээсэл

ЭХЭ ХЭЛЭЕЭ МЭДЭСЫН ТАЛААР МYРЫСӨӨНYYДНАЙ ЭХИЛХЭНЬ ДАА

Буддын шажантанай заншалта Сангхын толгойлогшо XXIV Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевэй оролдолго болон үүсхэлээр буряад хэлэнэй ерээдүй тухай асуудал үргэн ниигэмэй урда табигдаад байна гэжэ мэдэнэбди.

2014 оной зургаа hарада Ивалгын дасанай Ехэ hургуулиин танхим соо Уласхоорондын бага хурал зарлагдажа, зүбшэн хэлсэлгын дүн гэхэдэ, hара бүри тооной дасанда Буряад ороной аймагуудай Эрхүү можын Yбэр-Байгалай хизаарай hургуулинуудай hурагшад сугларжа, эхэ хэлэеэ мэдэсынгээ талаар мүрысэдэг болоо hэмнай даа. Энэ хадаа мүнөө үедэ буряад арадай толгойдо тулажа ерээд байhан шухала асуудалнуудай нэгэн, тэрэ мүртөө гол асуудал гэжэ онсолон хэлэхэ шухала.

 

Иигээд лэ, зунай амаралтын удаа, дахинаа суглархамнай. Энэ удаа үнгэрхэ VIIмүрысөөнэй гурим дүримүүд болон эрилтэнүүдые энэ доро харахадатнай болохо.

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

 

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн

 

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

 

Эбээн тэдхэгшэ: Буряадай Гүрэнэй телерадиокомпани

 

1. Мүрысөөнэй зорилгонууд

• Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.

 

2. Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг:

• 2015 оной 10 һарын 30-да – Буддын шажанай һургуули, Ивалгын дасан

2015 оной 10 һарын 31-дэ – Буряадай гүрэнэй телевидени, Улаан-Үдэ хото.

• Бүридхэл: 10 һарын 30-да үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 саг хүрэтэр.

 

3. Мүрысөөндэ хабаадагшад

7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 2 хүбүүн, 5 басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

 

4. Мүрысөөнэй эрилтэнүүд

• Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шухала.

 

Анхарагты!

Хүндэтэ һурагшад, багшанар! Тус наадамнай 10 һарын 30-да Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Командын гэшүүд үрөөнүүдээр таража, тус тустаа даабаринуудые дүүргэхэ. Командын гэшүүдэй абаһан оноогоор һууринууд олгогдохо.

Октябриин 31-дэ «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн эгээн эрхим 6 бүлгэмүүдэй дунда һүүлшын шатаяа  анха удаа сэнхир дэлгэстэ сэхэ дамжуулгын аргаар үнгэргэхэ.

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД

 

Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

 

I шата

1. МОРИН ТАЛА: Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи
2. ХОНИН ТАЛА: Буряад юртэмсэ
3. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!
4. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!
5. ТЭМЭЭН ТАЛА: Уран гартан

 

II шата

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

 

III шата

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» буряад хэлэнэй телевизионно мүрысөөн

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД

 

I ШАТА

 

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

 

БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ НЮТАГАЙ АЯЛГЫН ТОЛИ

 

Тус мүрысөөн өөрынгөө нютаг хэлэнэй үгэнүүдые суглуулжа, нютагай үгэнүүдэй толи бүтээжэ эльгээхэ даабаритай. Эльгээһэн үгэнүүдтээ жэшээ болгон мэдүүлэлнүүдые нэмэхэ. Жэшээнь: Соол – гэр – дом. Нёдондо зун соолоо барижа дүүргээбди.

 

Хүдэлмэриин хэмжээн: 2000-3000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Тус мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ. 10 һарын 25 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Танай эльгээһэн хүдэлмэринүүд бэлдэгдэжэ байһан «Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толидо» орохо аргатай.

Урда мүрысөөнүүдтэ толиин урилдаанда эльгээһэн толинуудайнгаа дутагдал, алдуунуудые усадхан энэ мүрысөөндэ бэлдэхэ (6-дугаар мүрысөөнэй эрилтэнүүдые хараха). Энэ хүдэлмэри хэхэдээ ажаглалта, нэмэлтэ хараадаа абан, заһаха, арьбадхаха шухала.

Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй команданууд нютагайнгаа географическа нэрэнүүдэй тайлбари бэлдэхэ – топонимическа толи.

Ажаглалта: Командын зүгһөө эльгээгдэһэн хүдэлмэритнай мүрысөөндэ хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

 

Аймаг_______________________________________________________________ Һургуули_____________________________________________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ___________________________

_______________________________________________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:______________________

Гэрэй хаяг: _______________________________________________

 

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:

 

ИНН, СНИЛС

 

 

2. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

 

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

 

БЛИЦ-УРИЛДААН «БУРЯАД ЮРТЭМСЭ»

 

а) «Буряад юртэмсэ» гэһэн сэдэбээр энэ блиц-урилдаан үнгэрхэ. Урда мүрысөөнүүдтэ үгтэһэн тестнүүд мүн “Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха номой “Буряад юртэмсэ” хубиин удхаар бэлдэһэн асуудалнууд үгтэхэ. Урда үнгэрһэн мүрысөөнүүдтэ дурадхагдаһан тестнүүдтэй болон блиц-урилдаанда үгтэхэ асуудалнуудтай www.ehehelen.ru (мүрысөөнэй даабаринууд – блиц-урилдаан) гэһэн сайт дээрэ танилсаха аргатайт.

Анхарагты: командын гэшүүдтэ нэгэ-хоёр үгөөр харюусахаар асуудалнууд дурадхагдаха. Үгтэһэн 15-20 минута соо хэр олон асуудалнуудта зүб харюу үгтэнэб,  тэрэнэй дүнгөөр оноо табигдаха.

 

б) «Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе» гэһэн мүрысөөндэ команда бүхэн жюриин дурадхаһан сэдэбээр зүжэглэл бэлдээд харуулха (үдын хойно билет таталгын гуримаар үнгэрхэ мүрысөөн). Бултанда мэдээжэ арадай онтохонуудай жэшээтэ сэдэбүүд: «3 поросёнка», «Колобок», «3 медведя», «Теремок», «Красная шапочка», «Репка».

Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:

– онтохоной удха өөршэлэн һэлгэжэ, нэмэжэ болохо;

– нютаг хэлэн дээрээ оршуулха;

– найруулгаараа һонин, тодо, уран зүжэглэл бэлдэхэ;

– энэ онтохоной удхаар ямар тобшолол хэһэнээ тодорхойлхо;

– хөөрэлдөөнэй хэмжээн 200-250 үгэһөө үсөөн бэшэ байха;

– зүжэглэлдэ үгтэхэ саг: 3-5 мин.

 

1. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

 

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

 

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!

 

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Бүлэг бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ «Үгэ бэдэрэлгэ» гэһэн Олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрхэ урилдаанда хабаадана. Жэшээнь: 2 һурагшад нэгэ адли үзэгөөр эхилдэг үгэнүүдые 1,5-2 минута соо бэшэнэ, удаань тэрэнээ ээлжэлэн уншана. Хэнэйнь дабтагдаагүй үгэнүүд олон бэ, тэрэ илагша болоно. Энэ мүрысөөндэ хабаадагша һурагшадай үгын нөөсэ шалгагдана, бэлдэһэн толиһоо нютаг хэлэнэй жэшээ үгэнүүдые үргэнөөр хэрэглэжэ болохо.

 

б) Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай

Даабари: Үгтэһэн буряад арадай оньһон үгэнүүдэй удха тодорхойлхо, нютаг хэлэн дээрээ дэлгэрэнгы хөөрөө бэлдэхэ.

 

1. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

 

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

 

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

 

а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал»

Бүлэгүүдэй хоорондо уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан (үдын хойно үнгэрхэ).

 

б) Урма зоригтой, уран гуурһатай

«Зунай саг зулгыхан…» гэһэн сэдэбтэ командын гэшүүдэй зундаа буулгаһан гэрэл зурагуудые, мүн сэлфи түхэлэй 3-3 фотозурагуудые асарха. Тус мүрысөөндэ хабаадагшад асарһан фотозурагуудаараа андалдан, 1-2 хүдэлмэриин удхада тааруулан, 8-16 мүрнүүдтэй шүлэг зохёохо.

 

1. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

 

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

 

а) Уран гартан

Тус мүрысөөндэ хабаадахаяа ерэһэн басагадта буряад дэгэлэй энгэрэй 3 тобшо зүбөөр хадаха даабари үгтэхэ.

 

б) Уран баримал

Энэ мүрысөөндэ хабаадагшад хоёр уран баримал сүлөө сэдэбээр, нэгэ уран баримал ерэхэ жэлэй һүлдэ – һармагшанай дүрэ жюриин анхаралда дурадхажа хамгаалха (хоёрыень пластилинаар, гурбадахидань дуратай материал хэрэглэхэ). Удаань жюриин дурадхаһан сэдэбээр пластилинаар урлал бүтээхэ. Шэлэгдэhэн бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн ехэ танхим соо үдын хойно дурадхагдаха.

 

II ШАТА

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ

 

XXIV Хамба лама Дамба Аюшеевэй тусхай шанда хүртэхын түлөө мүрысөөн.  Үхибүүдэй мэдэсэ шалгалгын мүрысөөн.

 

Буряад ороной Бандида Хамба Ламанарта  зорюулагдаһан субаргануудай тусхай эрдэм тодорхойлхо даабари. (“Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты” гэһэн ном шэнжэлхэ) http://ehehelen.ru/nomoi-han/

III ШАТА

Анха удаа «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй һүүлшын шата Буряадай гүрэнэй телевиденидэ үнгэрхэ. ТВ-урилдаанда хабаадаха эрилтэнүүд:

• ТВ-мүрысөөн сэнхир дэлгэстэ сэхэ дамжуулгын аргаар «Россия 24» гэһэн каналаар 10 һарын 31-дэ 19.00 сагһаа 21.00 саг болотор сэхэ дамжуулагдаха. «Россия-1» каналаар 11 һарада дабтагдаха.
• ТВ-мүрысөөн 7-дохи нааданай положениин ёһоор үнгэрхэ.

• 7-дохи мүрысөөндэ тон олон оноонуудые абаһан эрхим 6 бүлгэм шэлэгдэжэ, ТВ-мүрысөөндэ хабаадаха. Буряад угсаатанай 4 ехэ бүлэгүүдэй түлөөлэгшэд: сэлэнгын буряадууд, хори, хонгоодор, эхирэд-булагад (баргажанай буряадууд) мүн Улаан-Үдын һургуулинуудһаа 1 бүлгэм, Усть-Ордын Буряад тойрогһоо 1 бүлгэм. Тодорхойлбол, Захаамин, Аха, Түнхэн, Алайрһаа ерэһэн команданууд сооһоо шалгаржа гараһан бүлэг хонгоодор угсаатаниие ТВ-мүрысөөндэ түлөөлэн наадаха жэшээтэй.

 

ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛАН ШАГНАХА ТУХАЙ

 

2015 оной 10 һарын 30 үдэр “Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн мүрысөөнэй 1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэг бүхэндэ баталамжанууд үгтэхэ.

Хамба ламын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта тусхай мүнгэн шангууд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

 

• «Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты». Ивалгын дасан, 2014 он;
• Л.Б. Намжилон. «Шэдитэ эрхи», «Алтан эрхи»;
• С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;
• «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» гэhэн бүлэгүүд;
• Лодон Линховоин. «Лодон багшын дэбтэрһээ»;
• Янжима Ивахинова. «Буряад түрын ёһо заншал»
• Буряадай суута ламанар тухай мэдээн (Интернет);
• «Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;
• www.ehehelen.ru

 

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com

Янжима Цыдендамбаевна Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» БҮГЭДЭ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ V-ДУГААР МҮРЫСӨӨН

“Эбээн тэдхэһэн маанарта баясхалан мэдүүлхэдэтнай, эбээн тэдхэжэ хабаадаһандаа өөһэдөө баярлажа байнабди” – гэжэ горитой ехэ мүнгэн дэмжэлгэ үзүүлһэн “АБСОЛЮТ” гэһэн худалдаа наймаанай бүлэгэй захирал И. В. Шагдарова Ивалгын дасанда наада нээлгын баяр дээрэ мэдүүлбэ. Мүрысөө-нааданууд 3 һарын 28-да үнгэрбэ. Эндэ Буряад Республикын, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай 45 һургуулинууд хабаадаа гэлтэй.

 

«…ӨӨҺЭДӨӨ БАЯРЛАЖА БАЙНАБДИ”. V МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮНГҮҮД

“Эбээн тэдхэһэн маанарта баясхалан мэдүүлхэдэтнай, эбээн тэдхэжэ хабаадаһандаа өөһэдөө баярлажа байнабди” – гэжэ горитой ехэ мүнгэн дэмжэлгэ үзүүлһэн “АБСОЛЮТ” гэһэн худалдаа наймаанай бүлэгэй захирал И. В. Шагдарова Ивалгын дасанда наада нээлгын баяр дээрэ мэдүүлбэ. Мүрысөө-нааданууд энэ һарын 28-да үнгэрбэ. Эндэ Буряад Республикын, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай 45 һургуулинууд хабаадаа гэлтэй.

Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые Буряад Уласта сахин хүгжөөхэ, тиихэдээ нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ. Хүүгэдые, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абын хэлэ сэгнүүлжэ һургаха зорилго табигдана. Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха, нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха гэһэн шухала эрилтэнүүд бии болоһоор, нааданһаа нааданда хүгжэн баримталагдажа байна гэжэ эли харагдана.

Мүрысөөнэй бүхы дүнгүүдээр абажа харахада, бүхыдөө хабаадаһан 45 һургуулинуудай дундаһаа 62,5 балл абаһан Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули нэгэдэхи һуурида, 60,45 баллтай Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Урагшаа» бүлэг хоёрдохи, тиихэдэ 60,25 баллтай Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Жаргалтай бүлэ» бүлэг гурбадахи һуурида гаража тодорбод.

V нааданда шалгарһан, онсо мэдэсэ харуулһан үхибүүдтэ тусхай үнэмшэлгэнүүд, баярай бэшэгүүд, шагналнууд барюулагдаа гэбэл:

 

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛАДА:

 

Буряад хэлэнэй нютаг аялгын толи бүтээһэнэй түлөө:

 

1-дэхи һуури – Зэдын аймагай Алцагай дунда һургуули

2-дохи һуури – Хяагтын аймагай  Мөөрөөшын дунда һургуули

3-дахи һуури – Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули

 

2. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛАДА:

 

а) Буряадай мүргэлтэ газарнуудые мэдэсээрээ асуудалнуудта үгтэһэн гурбан харюунуудай зүб нэгыень шэлэхэ мүрысөөндэ:

 

1-дэхи һуури – Очирова Янжина, Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуулиин 10-дахи ангиин

2-дохи һуури – Иванов Түмэн, Республикын үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай 10-дахи ангиин

3-дахи һуури – Намсараев Галсан, Захааминай аймагай Утаатын дунда һургуулиин

 

б) “Сүлөө саг – сэнтэй саг”. Эндэ сүлөө хөөрэлдөө дэлгэхэ даабари байгаа. Шалгаржа тодорогшод:

 

1-дэхи һуури – Бальжинимаев Бадма, Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын һургуулиин “Эрдэни” бүлэгэй 10-дахи ангиин;

Соболева Александра, Кабанскын аймагай Корсаковын дунда һургуулиин 10-дахи ангиин

2-дохи һуури – Лубсанов Эрдэни, Зэдын Алцагай дунда һургуулиин 5-дахи ангиин;

Будаев Алдар, Сэлэнгын аймагай Ноёхоной дунда һургуулинн 8-дахи ангиин

3-дахи һуури – Норбоева Сарюна, Зэдын аймагай Цагаатайн дунда һургуулиин 11-дэхи ангиин;

Андреев Дашинима, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи һургуулиин “Дүхэриг” бүлэгэй 7-дохи ангиин

 

3. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛАДА:

 

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

 

1-дэхи һуури – Галданова Сэлмэг, Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа” бүлгэмэй 8-дахи ангиин

2-дохи һуури – Гармаева Алтана, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин “Жаргалтай бүлэ” бүлгэмэй 7-дохи ангиин

3-дахи һуури – Эрдыниева Туяна, Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуулиин 10-дахи ангиин

 

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе. Эндэ оршуулгын хүдэлмэри байгаа.

 

1-дэхи һуури – Ринчинова Толон Хориин аймагай Ааланай дунда һургуулиин

2-дохи һуури – Дондопова Ирина Хяагтын аймагай Энхэ-Талын дунда һургуулиин

3-дахи һуури – Бадараева Алина Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа” бүлэгэй

 

4. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛАДА:

 

а) Уран шүлэгшэдэй мүрысөөн

 

1-дэхи һуури – Лена Цыренжапова, Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуулиин 8-дахи ангиин

2-дохи һуури –  Лена Гармаева, Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуулиин 6-дахи ангиин

3-дахи һуури – Санжима Доржиева, Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа” бүлгэмэй

 

Зохёогдоһон шүлэгүүдһээ дуун болохоор гэжэ шэлэгдэһэн:

 

“Баян сагаан Санага”.  Александра Цыденова – Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин 8-дахи анги

“Эхэ нютаг”. Буян-Дэлгэр Цыренжапова – Зэдын аймагай Цагаатайн дунда һургуулиин 11-дэхи анги

 

б) Буян хэшэг уряалая! Эндэ баһал үгтэһэн гурбан харюунуудай зүб нэгыень шэлэхэ мүрысөөн байба

 

1-дэхи һуури – Аюшеева Даша, Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда һургуулиин 8-дахи ангиин һурагша

2-дохи һуури – Ханташкеева Наталья, Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуулиин

3-дахи һуури – Лубсандабаева Аяна, Зэдын аймагай Н. Осоровай нэрэмжэтэ Цагаатайн дунда һургуулиин

 

5. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛАДА:

 

а) Уран гартан. Эндэ шалгарһан һургуулинууд гэхэдэ:

 

1-дэхи һуури – Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули

2-дохи һуури – Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа бүлэг”

3-дахи һуури – Зэдын аймагай Петропавловкын дунда һургуули

 

Эрхим бүтээлнүүд:

 

1- дэхи һуури – Цыденов Базаржаб,  Зэдын аймагай Алцагай дунда һургуулиин

2-дохи һуури – Бальжинимаев Цыбиг, Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуулиин

3-дахи һуури – Ринчинов Номто, Баргажанай дунда һургуулиин 6-дахи ангиин

3-дахи һуури – Митупов Аюша, Хёлгын голой Тэрэбхээнэй дунда һургуулиин  

Тусхай шагнал – Доржиев Түмэн, Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда һургуулиин

 

б) Уран баримал: Нооһо ээрэхэ, оймһо нэхэхэ даабари байгаа.

 

1- дэхи һуури – Куренова Нелли, Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуулиин 10-дахи ангиин

2-дохи һуури – Цыремпилова Юлия, Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай  дунда һургуулиин

3-дахи һуури – Гармаева Наталья, Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуулиин 

Энэ мүрысөөндэ хабаадаһан 45 һургуулинуудай эсэсэй дүнгүүдые эндэ дараад хаража болохо (лист 1,2)

Абтаба: http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=8635

 

Конкурс по бурятскому языку прошел в Иволгинском дацане

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» БҮГЭДЭ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ IV-ДУГААР МҮРЫСӨӨН

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэhэн Бүгэдэ Буряадай түрэл хэлэндээ дуратайшуулай болон шэнжэлэгшэдэй дунда мүрысөөн 2015 оной 1 hарын  31-да  Ивалгын дасанда хараалагдаhан ёhоороо үнгэрбэ.

 

 Энэ удаа мүрысөөнэй гуримаар үнгэрдэг нааданаймнай шэмэг боложо Монгол оронhоо hурагшад хүрэжэ ерээ. Аяар холын Хүбсэгэл нуурай урда бэеэр hуурижаhан Сагаан-Yүр сумын hурагшад ара хойшоо зүглэжэ, Хилгааhан дабаагаар Санагын гол руу буужа, наашаа Ивалгын дасан хүрэжэ ерээ бшуу.

 

Тус мүрысөөн «Титан» компаниин дэмжэлгээр үнгэрөө.

 

Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ гээд мүрысөөнэй зорилгонууд соо бии бэлэй. Тиихэдээ хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха. 

Тус наадан Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрнэ. Мүрысөөнэй тала бүхэндэ үгтэһэн даабаринууд амяарлан шалгагдаха байһанһаа, командын гэшүүд нэгэ доро элдэб танхимуудаар таран ошодог. Тиимэһээ мүрысөөндэ хабаадагшадай мэдэсэ, арга боломжо ба наһанай хэмжээень хараадаа абан, даабаринуудаар бэлэдхэнэ гээшэбди.

Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй гээд үшөө дахин hануулнабди.

 

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн 4-дугаар нааданай эрилтын ёһоор дурадхагдаһан хүдэлмэринүүдэй ехэнхинь һурагшадай аман хэлэ хүгжөөлгэдэ хандуулагдаа (толи бүридхэхэ, ород хэлэнһээ оршуулха, зохёон тааруулха, шэлэн тобшолхо, сээжэ уншаха, зохёон найруулха) дээрэнь нэмэри болгон хүүгэдэй урлал хэхэ дүршэл хүгжөөхэ даабаринууд үгтөө.

Дүүргэгдэхэ даабаринуудай темэнүүд мүрысөөнэй гуримууд соо үгтэһэн байна. Буряад хэлэнэй үгын нөөсэ баяжуулха, тэрэнээ хэлэлгэдээ эдэбхитэйгээр, зүбөөр хэрэглэхэ дадал хүгжөөхэ зорилготойгоор даабаринууд үгтөө, тиихэдээ багшанарта туһаламжа болгон темэнүүд, хэрэглэгдэхэ литература үгтэнэ гээшэ бэзэ. Багша бэлэдхэл хэхэдээ гол түлэб энэл сэдэб (темэ) дүүрэн элирүүлхые оролдохо болоно. Эгээл шухалань, һурагшаднай эдэ үгэнүүдээ, ойлгосонуудаа саашадаа хэлэлгэдээ хэрэглэдэг болохо зэргэтэй.

 

Мүрысөөнэй дүн командын бэлэдхэлэй хүдэлмэридэ хэр зэргэ анхарал хандуулһанһаа дулдыдана гэжэ харуулна. Амжалта туйлаһан команданууд нааданай 1-дэхи даабариһаа һүүлшын даабари хүрэтэр нэгэ жэгдэ баллнуудые абаһан, бүхы шатануудта хабаадаһан байна. Дундаһаа тээ үлүү баллнуудые бүхы шатада абаһан команда гү, али олондо һайшаагдама харюунуудые үгөөд, мүрысөөнэй бусад шатануудые һайн дабаха бэлэдхэлгүй байһаниинь илаха гү? Мүрысөөнэй эрилтээр эгээл олон балл абаһан команда илагша болохо ёһотой байгаа. Тиимэһээ ялас гэмэ илалта туйлахын түлөө мүрысөөнэйнгөө бүхы даабаринуудта һаналаа табижа, шэнжэлжэ, ехые мэдэхэ, олые ойлгохо хүсэлдэ абтан һурагшаднай шармайха болонол даа. 

«Хотын hургуулиин hурагшадта нютагай суута зон тухай эссе, толи бэшэхэдээ нэгэ бага хүндэшэг байгаа, юундэб гэхэдэ, хотын hурагшад элдэб ондоо аймагуудhаа сугларhан байдаг, өөрын ондоо нютаг хэлэн (диалектнүүд) дээрээ хөөрэлдэнэ. Тиигээд, «Хэнэй хэлэн баян бэ?» гэhэн мүрысөөн ехээр үхибүүдые hонирхуулаа, мүрысөөндэ хабаадаашьегүй үхибүүд бүхы амитад, шубууд, ургамаланууд г.м. сээжэлдээд, хоорондоо өөhэдөө урилдана. Мүрысөөндэ хабаадаха дуратай үхибүүд олон, тиигээд, бултыень оруулха аргагүй ха юм даа. Yхибүүд ехэ дуратайгаар мүрысөөндэ бэлдэнэ, «Этигэлэй Хамбын бүтээл» сээжэлдэхэдэ хүндэшэг байгаа, тиигээшье hаа, бүхыдэнь сээжэлдээбди. Иимэ hонин, хэрэгтэй мүрысөө үнгэргэжэ байхадатнай ехээр баярланабди. Yшөө оньhон, жороо үгэнүүдые, таабаринуудые оруулаа hаа, hонин байгаа гэжэ hананамди», – гэhэн hанамжа, бодолнууд хотын hургуулиин багшанарай зүгhөө дуулдаа, энэшье зүйтэй ха.

Дүрбэдэхи мүрысөөнэй дүнгүүд иигэжэ гараа гэбэл:

Табадахи һуурида – Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи һургуулиин “Жаргалтай бүлэ” бүлгэм

Дүрбэдэхи һуурида – Б. Халзановай нэрэмжэтэ Жаргалантын дунда һургуули

Гурбадахи hуурида Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуули

Хоёрдохи hуурида Красночикойска аймагай Шаргалжанай дунда һургуули

Нэгэдэхи hуурида Яруунын аймагай Үльдэргын дунда һургуули.

Мүрысөөнэй дүнгүүд

http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=8157

 

ХYН ЛЭ ҺАА, УРАН ШYЛЭГШЭН БАЙХА ГY?

Ивалгын дасанда үнгэргэгдэжэ байдаг «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэhэн бүгэдэ Буряадай буряад хэлэнэй мүрысөөнэй дүрбэдэхи нааданhаа захалаад, хүүгэдтэ шүлэгүүдые бэшэхэ даабаринуудые үгэдэг бологдоо…

Энэ мүрысөөндэ үхибүүд шүлэгүүдээ гэртээ бэшээд, нааданай эхилхэhээ урид эльгээдэг заншал боложо байна. Энэнь hайн, юуб гэхэдэ нааданда суглархадань тэдэ шүлэгүүдыень хүүгэдтэ уншуулаад, сэгнэлтэ табинабди. Түрүүшын гурбан hуурида гараhан уран шүлэгшэд урмашуулагдана, тиихэдэ үшөө дуун боломоор үгэнүүдтэй хоёр шүлэг шэлэжэ, тэдэ үгэнүүдынь хүгжэм зохёогшодто үгтэнэ. Хоёр дуун бии болоо, дүрбэдэхи нааданда шэлэгдэhэн үгэнүүд дээрэ Лүдэб Очиров хүгжэм найруулжа, (тиихэдээ тон hонин, зохидхон дуунууд болоhон байба) табадахи наадан дээрэ мэдээжэ боложо ябаhан дуушан Ринчин Дашацыренов дуулаа. Иимэ юумын боложо байхада хүүгэд урмашангүй яахаб. Табадахи нааданда мүн лэ гурбан түрүүшүүлhээ (1-дэхи һуури – Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуулиин 8-дахи ангиин Лена Цыренжапова, 2-дохи һуури –  Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуулиин 6-дахи ангиин Лена Гармаева, 3-дахи һуури – Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа” бүлгэмэйСанжима Доржиева) гадна хоёр дуун боломоор үгэнүүдтэй шүлэгүүд шэлэгдээ. Гоёл даа, дэмы юу хэлэхэб,.. тиибэшье нэгэ ажаглалта хэлэхэ дуран хүрэгдэнэ. Багша, уран шүлэгшэ, тэрэ мүртөө олон дуунуудай үгэнүүдые бэшэhэн Нина Артугаева-Линхобоева бидэ хоёр энэ мүрысөөндэ ороhон шүлэгүүдые шүүжэ байха уялгатай зомди, наадан бүхэндэ дасанай түлөөлэгшэ байлсадаг. Нютаг ехэл хадаа дунда hургуулитай гэжэ тобшолол хэмээр, тиимэ hургуулида hурагшад олон. Тэрэ олон соо, нэгэшье hаа, шүлэг бэшэхэ хүн байхал юм бэзэ, гэбэшье урдаа байhан хүн абажа ерээд лэ шүлэг бэшэшэхэ гэжэ байхагүй, эндэ ороhон шүлэгүүдэй олониинь оройдоошье шүлэг болоогүй, шүлэг бэшэхэ гуримууд оройдоошье баримталагдаагүй байна, багшанартайгаа бэшэhэн шүлэгүүдынь тон элихэн харагдажа байха юм. Бидэ бүхы Буряад орон соо үдэр бүри бэшэгдэжэ байhан шүлэгүүдые хаанаhаа мэдэбэ гээшэбибди, ондоо хэн нэгэнэй бэшэhэн шүлэгүүдшье, хүүгэд бэшээ гэгдээд, ороно гэжэ эли. Хүүгэдhээ ороhон шүлэгүүдэй нэгэниинь танигдаа, яахабши тиигээд, иигэжэл бэшэжэ байха зон гүбди?

Түрүүшын гурбан hуури эзэлhэн, тиихэдэ дуун боломоор үгэнүүдтэй шүлэгүүдые бэшэгшэдээ табуулайень амяарлажа суглуулаад, манай анхарал доро ойрын саг соо нэгэ-нэгэ бадаг бэшэгты гэжэ даабари үгэhэмнай – нэгэниинь тэрээхэн богонихон саг соо дүрбэн бадаг, нүгөөдэнь хоёр бадаг оройдоошье зураhан, заhаhан сараа үгы бэшэжэ тушаабад. Нүгөөдэ хоёрынь тэрэл саг соо гансаханшье үзэг бэшээгүй… Табан басагадай нэгэниинь лэ зургаан мүртэй нэгэ бадаг тэрэл саг соонь бэшээ, тиихэдээ урагша хойшонь мянга дахин зураhан, заhаhан, тиигээдшье уншахада шүлэгэй түхэлтэй юумэ хэhэн байба. Энэ ушарhаа ямар тобшолол хэжэ боломоор бэ гэхэдэ, хоёр басагаднай урда сээжэлдэhэн шүлэгөө бэшэжэ, нүгөөдэ хоёрнай сээжэлдэhэншье шүлэг үгы байшабад ха гэхээр… Хүлисөөрэгты.

Иимэ ушарта тон лэ бэшэдэг үхибүүнэй байгаа hаа бэшүүлжэ, үгы hаань тэрэ зоболонто шүлэг эльгээнгүй байхада яаха юм? Бэшэхэ үхибүүн даабаритай даабаригүй бэшэхэ, өөрөө бэшэhэн шүлэгтэй үхибүүдтэ заhажа, заабарилжашье байхада урматай, тиимэл үхибүүдые дэмжэхэ, үргэхэ хэрэгтэй. Энэ бэшээшэмни багшанар, түрэлхидтэй хэрэгтэй юм бэд даа…

Табадахи мүрысөөндэ дуун болохо гэжэ шэлэгдэhэн, хүгжэм зохёогшодто дамжуулагдаха үгэнүүд доро үгтэбэ, харагты даа:

 

Александра ЦЫДЕНОВА

(Санагын дунда hургуули)   

 

БАЯН САГААН САНАГАМ                      

 

Буурал хангай Буряадай

Баруун гарай альган соо

Бурхан Багшын орон лэ –

Багым нютаг Санага: 

Yлзы хутаг оршоhой,

      Yндэр хэшэг дэлгэрhэй.

 

Залуу халаан бидэнээ

Золтой hаруул саг тээшэ

Дуйнхор арюун субарга

Дуугай hуунал уряалан:

      Бадма сэсэг бадарhан

      Баян сагаан Санагам.

 

Зөөлэн хүрьhэн дайдаараа

Зохид зантай нүхэдтэй

Золой захяа, юрөөлтэй

Зоригтойхон дабшаял.

      Сарюун эхэ Санагаяа

                                                           Сэдьхэн, үргэн магтанаб.  

 

Буян-Дэлгэр ЦЫРЕНЖАПОВА

(Цагаатайн дунда hургуули)

 

     ЭХЭ НЮТАГ                                                                

 

Эхэ нютаг. Элдин таламни.

Энэ дэлхэйн эрхим шэмэг.

Эсэгэ эхымни түрэhэн нютаг

Элинсэгэймни зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

Арюун агаар. Амилhан таламни.

Арюун дэлхэйн эрхим шэмэг.

Аба эжымни түрэhэн нютаг

Алтан байдалайм  зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

Үнгын ногоон. Сабшалан таламни.

Үргэн дэлхэйн эрхим шэмэг.

Үбгэ эсэгым түрэhэн нютаг

Үтэлхэ наhанайм зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

 Абтаба: http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=8661

 

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» БҮГЭДЭ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ III-ДУГААР МҮРЫСӨӨН

“Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн Бүгэдэ буряадай буряад хэлэнэй III мүрысөөн Ивалгын дасанда 2014 оной 11 һарын 29-дэ Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэн үнгэрбэ. Эндэ Буряад Республикын, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай  47 һургуулинууд хабаадаа гэлтэй. Энэ мүрысөөн “Информ-Полис” һониной горитой дэмжэлгээр үнгэрөө гэжэ онсолхо шухала.

 

 Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, тиихэдээ нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.Хүүгэдые, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абын хэлэ сэгнүүлжэ һургаха зорилго табигдана бшуу. Мүрысөөндэ хабаадаха 7 хүнһээ бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, аха ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй, тиихэдээ басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй байха ёһотой гэһэн эрилтэ табигба.Тиихэдэ мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха, нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха гэһэн шухала эрилтэнүүд ороо гэжэ мүрысөөнэй гуримууд сооһоо мэдэнэт.

 

Мүрысөөнэй бүхы дүнгүүдээр абажа харахада, эгээ ехэ – 72,3 балл абажа түрүүшын һуурида Шэнэхээн нютагай эблэлэй түлөөлэгшэд гараба. Хоёрдохи һуурида 61,3 баллтай Зэдын аймагай түб Петропавловка тосхоной 1-дэхи дунда һургуули, тиихэдэ адли 61,2 баллнуудтай Буряад Республикын үндэһэтэнэй нэгэдэхи лицей-интернат, тиихэдэ Агын тойрогой Зүдхэлиин дунда һургуули гэгшэд гурбадахи һууринуудые эзэлбэд.
”Энэ мүрысөөнэймнай шагайн морин талада үгтэһэн даабари («Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан нютагни» гэһэн эссе) «Информ-Полис» газетын сайт дээрэ толилогдохо, уншагшад дуугаа үгэжэ сэгнэхэ гэжэ дуулгаа бэлэйбди. Олоной хабаадалгатайгаар үхибүүдэй ажал сэгнэгдэхэ аргатай байһаниинь һайшаалтай. Мүрысөөнэй даабаринууд тухай тодорхойлон хэлэхэ гэбэл, «Буряад дасангуудай болон хамба ламанарай түүхэ, намтар» гэһэн 29 асуудалнуудһаа бүридэһэн тест. Энэ хүдэлмэри дүүргэлгэдэ, (10-һаа 8 балл абаһан) Захааминай аймагай Үлэгшэнэй дунда һургуулиин, Республикын 1-дэхи лицей-интернадай түлөөлэгшэд шалгарһан байна. Багшанар Л. М. Гуляева, С. Г. Будаин гэгшэдэй тон эдэбхитэй, гүнзэгы удхатай хүдэлмэри үнгэргэһэн байһаниинь һурагшадайнь харюугаар тодорхойлогдоо. Шагайн үхэр талада үгтэһэн даабари орёошье, һониншье байгаа гэжэ тэмдэглэлтэй. Удхаараа таараагүй нэгэ хэлэлгын хубиһаа үгтэһэн бүлэг үгэнүүдээр мэдүүлэл зохёохо. Хэдэн бүлэг мэдүүлэлнүүдээ үгүүлэл болгоходоо удхадань тааруу холболтонуудые оруулха гэһэн даабари байгаа. Иимэ түхэлэй даабари һурагшадай хэр зэргэ үгын удха ойлгодогыень, бодол хүгжөөхэ дадалынь элирүүлнэ. Үшөөюу тэмдэглэлтэйб гэхэдэ, мүрысөөмнай 2 бүлэг даабаринуудһаа бүридэһэн байна. I бүлэг даабаринууд – үхибүүдэй түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ, сүлөө хөөрэлдэхэ дадал арадайнгаа урлалтай танилсаха, заншалай ёһололнуудые  мэдэхэ, сахиха хүсэлынь хурсадхаха гэһэн байгаа. Хүүгэдэй хүдэлмэринүүдые адаглан харахада, зарим команднууд һайн мэдэсэ буряад хэлээрээ харуулаад, урлал ба ёһо заншалай гурим мэдэлгээр һулашаг баллнуудые абанад. Эрхим команда болон элирхын түлөө 2 бүлэг  даабаринуудые жэншэдгүй һайнаар хэхэ аргатай байха болоно хабди гэжэ тобшололтой” – жюриин гэшүүн, Россиин болон Буряадай габьяата багша Я. Ц. Ивахинова мүрысөөнэй үнгэрһэн хойно тобшолол хэжэ хэлэбэ һэн.

  
Онсо шалгарһан, мэдэсэ харуулһан үхибүүдтэ  баярай бэшэгүүд барюулагдаа гэбэл:

 

Хөөрөө зохёолгодо:

Шэнэхээн бүлгэмэй – Согтоева Дулма, Зэдын аймагай Гэгээтэйн – Данзанова Мэдэгма, Яруунын аймагай Иисэнгын – Доржиева Гэлэгма. Тиихэдэ Кабанскын аймагай Корсаковын һургуулиин, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи һургуулиин багшанарай ажал болон хандасые тэмдэглэмээр.

 

Тестэдэ шалгарһан хүүгэд:

1-дэхи лицей-интернадай Иванов Түмэн, Захаамин аймагай Үлэгшэнэй Гармаева Алина, Зэдын аймагай Петропавловкын Бадмаева Саяна, Баргажанай аймагай Хилганын Очирова Янжима. 

 Заншалта хубсаһа хамгаалгада: Шэнэхээн бүлгэмэй Согтоева Дулма, Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай Мункоева Жасмина, 1-дэхи лицей-интернадай Сарюна Бимбаева. 

 

Хэнэй хэлэн баян бэ? Энэ мүрысөөндэ шалгарагшад:

Хамба лама Дамба Аюшеевэй олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрһэн нааданда Оһын аймагай Үбэсын Балдаева Таня, Баргажанай аймагай Хилганын Эрдынеева Туяна, Сэлэнгын аймагай Ноёхоной Ринчинова Алтана, Сэлэнгын аймагай Дугарова Аяна, Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай Мункоева Лыгжима, Шэнэхээнэй Дашбямбын Уян, Агын тойрогой Зүдхэлиин Галсанова Арима.

 

Тобшо хадалгада: Шэнэхээнэй Согтын Сэрэндулма, Баргажанай аймагай Баянголой Чимитцыренова Александра, Красночикойско аймагай Шаргальжанай Цыремпилова Юлия.

 

Ташуур гүрэлгэдэ:

1-дэхи һуурида Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн Хандажапов Лубсан, 2-дохи һуурида Шэнэхээнэй Батасэрэнэй Батадалай, 3-дахи һуурида Батомункуев Мунко Зэдын аймагай Петропавловкын.

 

Уяануудай янза харуулалгада:

Баргажанай дунда һургуулиин Хажеев Вадим, Баргажанай Баян-Голой Ринчинов Василий, лицей-интернадай Иванов Түмэн.

 

“Информ-Полис буряад хэлэн дээрэ” гэһэн оршуулгаар мүрысөөндэ:

Захааминай аймагай Үлэгшэн, Яруунын аймагай Иисэнгэ, Зэдын аймагай Дэрэстэй, Цагаатай, Кабанскын аймагай Корсаково, Хэжэнгын дунда һургуули.

 

Мэдээсэлэйнгээ түгэсхэлдэ Агын тойрогой Зүдхэлиин дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Галсанова Бутид Гомбоевнагай һанамжа дурадханаби:

“Буряад хэлэнэй багшаар 12 жэл хүдэлжэ байнаб. Энэ мүрысөөн ехэ һонирхолтой байба. Ивалгын дасанай хуварагууд, ламанар ехэ һайнаар хандана, хүүгэдыемнай миинтээр байлгаа, эдеэлүүлээ. Хаанаш ябахада хүнэй хандаса ехэ һайн. Жюри ехэ үнэн сэхэ шүүгээ. Ехэл бэлдэлгэ хээ бэлэйбди. Бадма Цыбиков – Агын дасанай шэрээтэ ном, литератураар хангаа. Хүүгэднай баяртай бусаа, үшөө хэзээ ошохобибди гэжэ хүлеэжэ байнад хэбэртэй. Ондоо нютагуудай хүүгэдэй хэлэ ехэ гайхаа, элдэб нютаг хэлэнүүдтэй. Иимэ мүрысөөндэ ябажа үзөөгүй хүүгэд ехэ һонирхоо, гайхажа нютагаа ерээ. Һургуулиин линейкэ дээрэ магтаабди. Һургуулиһаа баярай бэшэгүүдые барюулаабди. Дахин ошохо тухайгаа мэдүүлээд байнад”.

Хамба ламын табиhан «Муу заяанда унаагүйдөө сүмэржэ, нирваанда орохогүйш» – гэhэн асуудал тайлбарилагты гэхэдэ нэгэшье хүн тайлбари үгэжэ шадаагүй. Энээнhээ урда нэгэ удаа сайт дээрээ хамба ламын үгэнүүд дээрэ Лүдэб Очировай бэшээд дуулаhан дуу табяа бэлэйбди. Тиихэдээ эндэ тайлбаринь байха гэжэ хэлэгдээ hэн. Тиигээдшье байхадань хүн харюу үгэжэ шадаагүй. Мүнөө дуунайнь үгэнүүдые үгэе:

 

Олон хүнэй дунда байгаад,

Зоной урда ехээр гарангүй,

Хүнэй хойно багаар оронгүй

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Энэ насанда ехэ абьяастай,

Хии тэнгэриин бусад адисаар,

Хүн зоноор алдар суутайдаа

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Ноён мэтээр ударидажа ябаад,

Баян мэтээр баялиг эрьюулээд,

Эртын сайн удамаар бахархаад,

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Энэ бэетэй алда гэм гаргаагүй,

Зоной дотор ехэ тааламжатай,

Бүхын түлөө шангаар зүдхөөд,

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

Иигэжэ дайда дэлхэйгээр дүүрэн эдир буряад үетэндэ дэмжэгдэжэ, шудалагдажа байһан хэлэн һайн ерээдүйтэй гэжэ этигэмээр бэшэ аал.

Мүрысөөнэй дүнгүүд

 

3 Декабря 2014 Автор: Николай Шабаев

Абтаба: http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=7695

 

БАНДИДА ХАМБА ЛАМЫН ТУШААЛ ХЭРГЭМЭЙ ТОГТОҺООР 250 ЖЭЛЭЙ ОЙН БАЯРТА ЗОРЮУЛАГДАҺАН «ЭХЭ ХЭЛЭН – МҮНХЫН АРШААН» ГЭҺЭН ХАМБА ЛАМЫН ЭВЭЭЛ ДОРО БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ II -ДУГААР МҮРЫСӨӨН

Бандида Хамба ламын тушаал хэргэмэй тогтоhоор 250 жэлэй ойн баярта зорюулагдаhан «Эхэ хэлэн – мүнхын аршаан» гэhэн Бүгэдэ Буряадай түрэл хэлэндээ дуратайшуулай болон шэнжэлэгшэдэй дунда мүрысөөн 2014 оной 9 hарын  26-да  Ивалгын дасанда хараалагдаhан ёhоороо үнгэрбэ.

  Ородой хатан хаан хоёрдугаар Елизаветын зарлигаар Орос гүрэнэй дэбисхэр дээрэ Бандида хамба ламанарай тушаал хэргэмэй тогтоогдоhоор 250 жэл үнгэрбэ. Энэ ушараар үнинэй түсэблэгдэhэн хэмжээ ябуулганууд үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрбэ.

Һайндэрэй хэмжээ ябуулганууд хэдэн үдэрнүүдэй туршада таhалгаряагүй удаа дараалан болоhон байна. 2014 оной, ойн баярай 250 жэлэй удха шанар манай дасанда үшөө гүнзэгыгөөр шэнжэлэгдэхэ, Этигэлэй Хамба ламын мүнхэ бэе дасандаа заларhаар 12 жэлүнгэржэ, жэлнүүдэй нэгэ дүхэриг гүйсэбэ.     

Түрүүшын үдэр, юhэн hарын 26-да, Сэлэнгын аймагта Сагаан Дара эхын ордоной арамнай болоо. Тэрэл үдэр Ивалгын дасанай дэргэдэхи «Даша Чойнхорлин» гэдэг Дамба-Даржаа Заяевай нэрэмжэтэ Дээдэ hургуулиин hуралсалай болон гол танхимууд соо Эрхүүможын, Буряад ороной, Үбэр Байгалай хизаарай нютагуудай гайхамаар олон – 52 hургуулинуудай түлөөлэгшэд эбтэй олоорооо сугларжа, «Эхэ хэлэн мүнхын аршаан» гэhэн хоёрдохи мүрысөөгөө үнгэргэбэ. Хойто-Байгалай, Муяын, Тарбагатайн лэ hургуулинууд ерээгүй гэхэhээ бэшэ, манай республикын бүхы аймаг нютагуудай түлөөлэгшэд хамтаржа, энэ мүрысөөндэ оролсоо. Ивалгын дасанай хорёо соо гурбан зуу гаран hурагшад, тэды шэнээн багшанар, түрэлхид сугларба ха юм.

Үргэн хэмжээнэй энэ мүрысөөндэ онсо шалгарһан үхибүүдые нэрлэбэл:

1. Тумурова Бальжид – Агын тойрогой гимнази-интернад
2. Шадапов Баир – Зэдын аймагай Инзагатын дунда һургуули
3. Ванчикова Сарюна – Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули
4. Хинхаев Влад – Усть-Ордын тойрогой Алайрай аймагай Алайрай дунда һургуули
5. Цырендоржиев Гэсэр – Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуули
6. Баторов Гуржаб – Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули
7. Батасэрэнэй Батадалай – Шэнэхээн нютагай бүлгэм
8. Сэрэнбаатарай Бальжан – Шэнэхээн нютагай бүлгэм
9. Надмитов Даша – Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистическэ гимнази
10. Цыбанов Максим – Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистическэ гимнази

«Уран гартан» гэhэн мүрысөөнд Шэнэхээн нютагай бүлгэмэй үхибүүд Батасэрэнэй Батадалай, Сэрэнбаатарай Бальжан хоёр тобшо зүбөөр хадажа, уялаа уяха урилдаануудта онсо шалгаржа илан гараба гээд тэмдэглэе. 

Тиихэдэ hургуулинууд хоорондын мүрысөөнэй дүнгүүд иигэжэ гаража, тэдэнэр шагналнуудта хүртэбэ гэбэл:

Эндэ сугларhан бүхы hургуулинуудта тус тустань нэгэ-нэгэ мянган түхэриг барюулагдаа.11-hээ 20 хүрэтэр hуурида гараhан hургуулинуудта гурба-гурбан мянган түхэриг, 4-hөө 10 хүрэтэр hуурида гараhашуулда дүрбэ-дүрбэн мянган түхэриг урмашуулгын шагналнууд байгаа.

Мүнөө түрүүшын гурбан гол шагналнууд: III hуурида гараhан Зэдын аймагай Сагаатайн hургуули, тиихэдэ Үбэр Байгалай хизаарай Ага hууринай Тойрогой гимнаази-hургуули хоёр тус тустаа арба-арбан мянган түхэриг шагналда хүртэбэ.

II hуурида гараhан Хориин аймагай Ааланай дунда hургуули 20 000 түхэриг, тиихэдэ Ihуури эзэлhэн Сэлэнгын аймагай Ноёхоной hургуули 30 000 түхэриг шагналнуудта хүртэжэ, тэдэ шагналнуудынь баярай оршондо, сугларhан бүхы hургуулинуудай hурагшадай халуун альга ташалган доро барюулагдаа.