мэдээсэл

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» БҮГЭДЭ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ IV-ДУГААР МҮРЫСӨӨН

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэhэн Бүгэдэ Буряадай түрэл хэлэндээ дуратайшуулай болон шэнжэлэгшэдэй дунда мүрысөөн 2015 оной 1 hарын  31-да  Ивалгын дасанда хараалагдаhан ёhоороо үнгэрбэ.

 

 Энэ удаа мүрысөөнэй гуримаар үнгэрдэг нааданаймнай шэмэг боложо Монгол оронhоо hурагшад хүрэжэ ерээ. Аяар холын Хүбсэгэл нуурай урда бэеэр hуурижаhан Сагаан-Yүр сумын hурагшад ара хойшоо зүглэжэ, Хилгааhан дабаагаар Санагын гол руу буужа, наашаа Ивалгын дасан хүрэжэ ерээ бшуу.

 

Тус мүрысөөн «Титан» компаниин дэмжэлгээр үнгэрөө.

 

Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ гээд мүрысөөнэй зорилгонууд соо бии бэлэй. Тиихэдээ хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха. 

Тус наадан Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрнэ. Мүрысөөнэй тала бүхэндэ үгтэһэн даабаринууд амяарлан шалгагдаха байһанһаа, командын гэшүүд нэгэ доро элдэб танхимуудаар таран ошодог. Тиимэһээ мүрысөөндэ хабаадагшадай мэдэсэ, арга боломжо ба наһанай хэмжээень хараадаа абан, даабаринуудаар бэлэдхэнэ гээшэбди.

Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй гээд үшөө дахин hануулнабди.

 

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн 4-дугаар нааданай эрилтын ёһоор дурадхагдаһан хүдэлмэринүүдэй ехэнхинь һурагшадай аман хэлэ хүгжөөлгэдэ хандуулагдаа (толи бүридхэхэ, ород хэлэнһээ оршуулха, зохёон тааруулха, шэлэн тобшолхо, сээжэ уншаха, зохёон найруулха) дээрэнь нэмэри болгон хүүгэдэй урлал хэхэ дүршэл хүгжөөхэ даабаринууд үгтөө.

Дүүргэгдэхэ даабаринуудай темэнүүд мүрысөөнэй гуримууд соо үгтэһэн байна. Буряад хэлэнэй үгын нөөсэ баяжуулха, тэрэнээ хэлэлгэдээ эдэбхитэйгээр, зүбөөр хэрэглэхэ дадал хүгжөөхэ зорилготойгоор даабаринууд үгтөө, тиихэдээ багшанарта туһаламжа болгон темэнүүд, хэрэглэгдэхэ литература үгтэнэ гээшэ бэзэ. Багша бэлэдхэл хэхэдээ гол түлэб энэл сэдэб (темэ) дүүрэн элирүүлхые оролдохо болоно. Эгээл шухалань, һурагшаднай эдэ үгэнүүдээ, ойлгосонуудаа саашадаа хэлэлгэдээ хэрэглэдэг болохо зэргэтэй.

 

Мүрысөөнэй дүн командын бэлэдхэлэй хүдэлмэридэ хэр зэргэ анхарал хандуулһанһаа дулдыдана гэжэ харуулна. Амжалта туйлаһан команданууд нааданай 1-дэхи даабариһаа һүүлшын даабари хүрэтэр нэгэ жэгдэ баллнуудые абаһан, бүхы шатануудта хабаадаһан байна. Дундаһаа тээ үлүү баллнуудые бүхы шатада абаһан команда гү, али олондо һайшаагдама харюунуудые үгөөд, мүрысөөнэй бусад шатануудые һайн дабаха бэлэдхэлгүй байһаниинь илаха гү? Мүрысөөнэй эрилтээр эгээл олон балл абаһан команда илагша болохо ёһотой байгаа. Тиимэһээ ялас гэмэ илалта туйлахын түлөө мүрысөөнэйнгөө бүхы даабаринуудта һаналаа табижа, шэнжэлжэ, ехые мэдэхэ, олые ойлгохо хүсэлдэ абтан һурагшаднай шармайха болонол даа. 

«Хотын hургуулиин hурагшадта нютагай суута зон тухай эссе, толи бэшэхэдээ нэгэ бага хүндэшэг байгаа, юундэб гэхэдэ, хотын hурагшад элдэб ондоо аймагуудhаа сугларhан байдаг, өөрын ондоо нютаг хэлэн (диалектнүүд) дээрээ хөөрэлдэнэ. Тиигээд, «Хэнэй хэлэн баян бэ?» гэhэн мүрысөөн ехээр үхибүүдые hонирхуулаа, мүрысөөндэ хабаадаашьегүй үхибүүд бүхы амитад, шубууд, ургамаланууд г.м. сээжэлдээд, хоорондоо өөhэдөө урилдана. Мүрысөөндэ хабаадаха дуратай үхибүүд олон, тиигээд, бултыень оруулха аргагүй ха юм даа. Yхибүүд ехэ дуратайгаар мүрысөөндэ бэлдэнэ, «Этигэлэй Хамбын бүтээл» сээжэлдэхэдэ хүндэшэг байгаа, тиигээшье hаа, бүхыдэнь сээжэлдээбди. Иимэ hонин, хэрэгтэй мүрысөө үнгэргэжэ байхадатнай ехээр баярланабди. Yшөө оньhон, жороо үгэнүүдые, таабаринуудые оруулаа hаа, hонин байгаа гэжэ hананамди», – гэhэн hанамжа, бодолнууд хотын hургуулиин багшанарай зүгhөө дуулдаа, энэшье зүйтэй ха.

Дүрбэдэхи мүрысөөнэй дүнгүүд иигэжэ гараа гэбэл:

Табадахи һуурида – Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи һургуулиин “Жаргалтай бүлэ” бүлгэм

Дүрбэдэхи һуурида – Б. Халзановай нэрэмжэтэ Жаргалантын дунда һургуули

Гурбадахи hуурида Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуули

Хоёрдохи hуурида Красночикойска аймагай Шаргалжанай дунда һургуули

Нэгэдэхи hуурида Яруунын аймагай Үльдэргын дунда һургуули.

Мүрысөөнэй дүнгүүд

http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=8157

 

ХYН ЛЭ ҺАА, УРАН ШYЛЭГШЭН БАЙХА ГY?

Ивалгын дасанда үнгэргэгдэжэ байдаг «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэhэн бүгэдэ Буряадай буряад хэлэнэй мүрысөөнэй дүрбэдэхи нааданhаа захалаад, хүүгэдтэ шүлэгүүдые бэшэхэ даабаринуудые үгэдэг бологдоо…

Энэ мүрысөөндэ үхибүүд шүлэгүүдээ гэртээ бэшээд, нааданай эхилхэhээ урид эльгээдэг заншал боложо байна. Энэнь hайн, юуб гэхэдэ нааданда суглархадань тэдэ шүлэгүүдыень хүүгэдтэ уншуулаад, сэгнэлтэ табинабди. Түрүүшын гурбан hуурида гараhан уран шүлэгшэд урмашуулагдана, тиихэдэ үшөө дуун боломоор үгэнүүдтэй хоёр шүлэг шэлэжэ, тэдэ үгэнүүдынь хүгжэм зохёогшодто үгтэнэ. Хоёр дуун бии болоо, дүрбэдэхи нааданда шэлэгдэhэн үгэнүүд дээрэ Лүдэб Очиров хүгжэм найруулжа, (тиихэдээ тон hонин, зохидхон дуунууд болоhон байба) табадахи наадан дээрэ мэдээжэ боложо ябаhан дуушан Ринчин Дашацыренов дуулаа. Иимэ юумын боложо байхада хүүгэд урмашангүй яахаб. Табадахи нааданда мүн лэ гурбан түрүүшүүлhээ (1-дэхи һуури – Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуулиин 8-дахи ангиин Лена Цыренжапова, 2-дохи һуури –  Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуулиин 6-дахи ангиин Лена Гармаева, 3-дахи һуури – Хэжэнгын дунда һургуулиин “Урагшаа” бүлгэмэйСанжима Доржиева) гадна хоёр дуун боломоор үгэнүүдтэй шүлэгүүд шэлэгдээ. Гоёл даа, дэмы юу хэлэхэб,.. тиибэшье нэгэ ажаглалта хэлэхэ дуран хүрэгдэнэ. Багша, уран шүлэгшэ, тэрэ мүртөө олон дуунуудай үгэнүүдые бэшэhэн Нина Артугаева-Линхобоева бидэ хоёр энэ мүрысөөндэ ороhон шүлэгүүдые шүүжэ байха уялгатай зомди, наадан бүхэндэ дасанай түлөөлэгшэ байлсадаг. Нютаг ехэл хадаа дунда hургуулитай гэжэ тобшолол хэмээр, тиимэ hургуулида hурагшад олон. Тэрэ олон соо, нэгэшье hаа, шүлэг бэшэхэ хүн байхал юм бэзэ, гэбэшье урдаа байhан хүн абажа ерээд лэ шүлэг бэшэшэхэ гэжэ байхагүй, эндэ ороhон шүлэгүүдэй олониинь оройдоошье шүлэг болоогүй, шүлэг бэшэхэ гуримууд оройдоошье баримталагдаагүй байна, багшанартайгаа бэшэhэн шүлэгүүдынь тон элихэн харагдажа байха юм. Бидэ бүхы Буряад орон соо үдэр бүри бэшэгдэжэ байhан шүлэгүүдые хаанаhаа мэдэбэ гээшэбибди, ондоо хэн нэгэнэй бэшэhэн шүлэгүүдшье, хүүгэд бэшээ гэгдээд, ороно гэжэ эли. Хүүгэдhээ ороhон шүлэгүүдэй нэгэниинь танигдаа, яахабши тиигээд, иигэжэл бэшэжэ байха зон гүбди?

Түрүүшын гурбан hуури эзэлhэн, тиихэдэ дуун боломоор үгэнүүдтэй шүлэгүүдые бэшэгшэдээ табуулайень амяарлажа суглуулаад, манай анхарал доро ойрын саг соо нэгэ-нэгэ бадаг бэшэгты гэжэ даабари үгэhэмнай – нэгэниинь тэрээхэн богонихон саг соо дүрбэн бадаг, нүгөөдэнь хоёр бадаг оройдоошье зураhан, заhаhан сараа үгы бэшэжэ тушаабад. Нүгөөдэ хоёрынь тэрэл саг соо гансаханшье үзэг бэшээгүй… Табан басагадай нэгэниинь лэ зургаан мүртэй нэгэ бадаг тэрэл саг соонь бэшээ, тиихэдээ урагша хойшонь мянга дахин зураhан, заhаhан, тиигээдшье уншахада шүлэгэй түхэлтэй юумэ хэhэн байба. Энэ ушарhаа ямар тобшолол хэжэ боломоор бэ гэхэдэ, хоёр басагаднай урда сээжэлдэhэн шүлэгөө бэшэжэ, нүгөөдэ хоёрнай сээжэлдэhэншье шүлэг үгы байшабад ха гэхээр… Хүлисөөрэгты.

Иимэ ушарта тон лэ бэшэдэг үхибүүнэй байгаа hаа бэшүүлжэ, үгы hаань тэрэ зоболонто шүлэг эльгээнгүй байхада яаха юм? Бэшэхэ үхибүүн даабаритай даабаригүй бэшэхэ, өөрөө бэшэhэн шүлэгтэй үхибүүдтэ заhажа, заабарилжашье байхада урматай, тиимэл үхибүүдые дэмжэхэ, үргэхэ хэрэгтэй. Энэ бэшээшэмни багшанар, түрэлхидтэй хэрэгтэй юм бэд даа…

Табадахи мүрысөөндэ дуун болохо гэжэ шэлэгдэhэн, хүгжэм зохёогшодто дамжуулагдаха үгэнүүд доро үгтэбэ, харагты даа:

 

Александра ЦЫДЕНОВА

(Санагын дунда hургуули)   

 

БАЯН САГААН САНАГАМ                      

 

Буурал хангай Буряадай

Баруун гарай альган соо

Бурхан Багшын орон лэ –

Багым нютаг Санага: 

Yлзы хутаг оршоhой,

      Yндэр хэшэг дэлгэрhэй.

 

Залуу халаан бидэнээ

Золтой hаруул саг тээшэ

Дуйнхор арюун субарга

Дуугай hуунал уряалан:

      Бадма сэсэг бадарhан

      Баян сагаан Санагам.

 

Зөөлэн хүрьhэн дайдаараа

Зохид зантай нүхэдтэй

Золой захяа, юрөөлтэй

Зоригтойхон дабшаял.

      Сарюун эхэ Санагаяа

                                                           Сэдьхэн, үргэн магтанаб.  

 

Буян-Дэлгэр ЦЫРЕНЖАПОВА

(Цагаатайн дунда hургуули)

 

     ЭХЭ НЮТАГ                                                                

 

Эхэ нютаг. Элдин таламни.

Энэ дэлхэйн эрхим шэмэг.

Эсэгэ эхымни түрэhэн нютаг

Элинсэгэймни зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

Арюун агаар. Амилhан таламни.

Арюун дэлхэйн эрхим шэмэг.

Аба эжымни түрэhэн нютаг

Алтан байдалайм  зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

Үнгын ногоон. Сабшалан таламни.

Үргэн дэлхэйн эрхим шэмэг.

Үбгэ эсэгым түрэhэн нютаг

Үтэлхэ наhанайм зэндэмэни.

Дабталга:     Элдин талаараа дуулан ябахадам,

Эрэлхэг зориг намда нэмэхэ.

Эжы абаяа магтан дуулахадам,

Эршэ хүсэн намда нэмэхэ.

 

 Абтаба: http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=8661

 

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» БҮГЭДЭ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ III-ДУГААР МҮРЫСӨӨН

“Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн Бүгэдэ буряадай буряад хэлэнэй III мүрысөөн Ивалгын дасанда 2014 оной 11 һарын 29-дэ Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэн үнгэрбэ. Эндэ Буряад Республикын, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай  47 һургуулинууд хабаадаа гэлтэй. Энэ мүрысөөн “Информ-Полис” һониной горитой дэмжэлгээр үнгэрөө гэжэ онсолхо шухала.

 

 Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, тиихэдээ нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.Хүүгэдые, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абын хэлэ сэгнүүлжэ һургаха зорилго табигдана бшуу. Мүрысөөндэ хабаадаха 7 хүнһээ бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, аха ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй, тиихэдээ басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй байха ёһотой гэһэн эрилтэ табигба.Тиихэдэ мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха, нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха гэһэн шухала эрилтэнүүд ороо гэжэ мүрысөөнэй гуримууд сооһоо мэдэнэт.

 

Мүрысөөнэй бүхы дүнгүүдээр абажа харахада, эгээ ехэ – 72,3 балл абажа түрүүшын һуурида Шэнэхээн нютагай эблэлэй түлөөлэгшэд гараба. Хоёрдохи һуурида 61,3 баллтай Зэдын аймагай түб Петропавловка тосхоной 1-дэхи дунда һургуули, тиихэдэ адли 61,2 баллнуудтай Буряад Республикын үндэһэтэнэй нэгэдэхи лицей-интернат, тиихэдэ Агын тойрогой Зүдхэлиин дунда һургуули гэгшэд гурбадахи һууринуудые эзэлбэд.
”Энэ мүрысөөнэймнай шагайн морин талада үгтэһэн даабари («Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан нютагни» гэһэн эссе) «Информ-Полис» газетын сайт дээрэ толилогдохо, уншагшад дуугаа үгэжэ сэгнэхэ гэжэ дуулгаа бэлэйбди. Олоной хабаадалгатайгаар үхибүүдэй ажал сэгнэгдэхэ аргатай байһаниинь һайшаалтай. Мүрысөөнэй даабаринууд тухай тодорхойлон хэлэхэ гэбэл, «Буряад дасангуудай болон хамба ламанарай түүхэ, намтар» гэһэн 29 асуудалнуудһаа бүридэһэн тест. Энэ хүдэлмэри дүүргэлгэдэ, (10-һаа 8 балл абаһан) Захааминай аймагай Үлэгшэнэй дунда һургуулиин, Республикын 1-дэхи лицей-интернадай түлөөлэгшэд шалгарһан байна. Багшанар Л. М. Гуляева, С. Г. Будаин гэгшэдэй тон эдэбхитэй, гүнзэгы удхатай хүдэлмэри үнгэргэһэн байһаниинь һурагшадайнь харюугаар тодорхойлогдоо. Шагайн үхэр талада үгтэһэн даабари орёошье, һониншье байгаа гэжэ тэмдэглэлтэй. Удхаараа таараагүй нэгэ хэлэлгын хубиһаа үгтэһэн бүлэг үгэнүүдээр мэдүүлэл зохёохо. Хэдэн бүлэг мэдүүлэлнүүдээ үгүүлэл болгоходоо удхадань тааруу холболтонуудые оруулха гэһэн даабари байгаа. Иимэ түхэлэй даабари һурагшадай хэр зэргэ үгын удха ойлгодогыень, бодол хүгжөөхэ дадалынь элирүүлнэ. Үшөөюу тэмдэглэлтэйб гэхэдэ, мүрысөөмнай 2 бүлэг даабаринуудһаа бүридэһэн байна. I бүлэг даабаринууд – үхибүүдэй түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ, сүлөө хөөрэлдэхэ дадал арадайнгаа урлалтай танилсаха, заншалай ёһололнуудые  мэдэхэ, сахиха хүсэлынь хурсадхаха гэһэн байгаа. Хүүгэдэй хүдэлмэринүүдые адаглан харахада, зарим команднууд һайн мэдэсэ буряад хэлээрээ харуулаад, урлал ба ёһо заншалай гурим мэдэлгээр һулашаг баллнуудые абанад. Эрхим команда болон элирхын түлөө 2 бүлэг  даабаринуудые жэншэдгүй һайнаар хэхэ аргатай байха болоно хабди гэжэ тобшололтой” – жюриин гэшүүн, Россиин болон Буряадай габьяата багша Я. Ц. Ивахинова мүрысөөнэй үнгэрһэн хойно тобшолол хэжэ хэлэбэ һэн.

  
Онсо шалгарһан, мэдэсэ харуулһан үхибүүдтэ  баярай бэшэгүүд барюулагдаа гэбэл:

 

Хөөрөө зохёолгодо:

Шэнэхээн бүлгэмэй – Согтоева Дулма, Зэдын аймагай Гэгээтэйн – Данзанова Мэдэгма, Яруунын аймагай Иисэнгын – Доржиева Гэлэгма. Тиихэдэ Кабанскын аймагай Корсаковын һургуулиин, Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи һургуулиин багшанарай ажал болон хандасые тэмдэглэмээр.

 

Тестэдэ шалгарһан хүүгэд:

1-дэхи лицей-интернадай Иванов Түмэн, Захаамин аймагай Үлэгшэнэй Гармаева Алина, Зэдын аймагай Петропавловкын Бадмаева Саяна, Баргажанай аймагай Хилганын Очирова Янжима. 

 Заншалта хубсаһа хамгаалгада: Шэнэхээн бүлгэмэй Согтоева Дулма, Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай Мункоева Жасмина, 1-дэхи лицей-интернадай Сарюна Бимбаева. 

 

Хэнэй хэлэн баян бэ? Энэ мүрысөөндэ шалгарагшад:

Хамба лама Дамба Аюшеевэй олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрһэн нааданда Оһын аймагай Үбэсын Балдаева Таня, Баргажанай аймагай Хилганын Эрдынеева Туяна, Сэлэнгын аймагай Ноёхоной Ринчинова Алтана, Сэлэнгын аймагай Дугарова Аяна, Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай Мункоева Лыгжима, Шэнэхээнэй Дашбямбын Уян, Агын тойрогой Зүдхэлиин Галсанова Арима.

 

Тобшо хадалгада: Шэнэхээнэй Согтын Сэрэндулма, Баргажанай аймагай Баянголой Чимитцыренова Александра, Красночикойско аймагай Шаргальжанай Цыремпилова Юлия.

 

Ташуур гүрэлгэдэ:

1-дэхи һуурида Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн Хандажапов Лубсан, 2-дохи һуурида Шэнэхээнэй Батасэрэнэй Батадалай, 3-дахи һуурида Батомункуев Мунко Зэдын аймагай Петропавловкын.

 

Уяануудай янза харуулалгада:

Баргажанай дунда һургуулиин Хажеев Вадим, Баргажанай Баян-Голой Ринчинов Василий, лицей-интернадай Иванов Түмэн.

 

“Информ-Полис буряад хэлэн дээрэ” гэһэн оршуулгаар мүрысөөндэ:

Захааминай аймагай Үлэгшэн, Яруунын аймагай Иисэнгэ, Зэдын аймагай Дэрэстэй, Цагаатай, Кабанскын аймагай Корсаково, Хэжэнгын дунда һургуули.

 

Мэдээсэлэйнгээ түгэсхэлдэ Агын тойрогой Зүдхэлиин дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Галсанова Бутид Гомбоевнагай һанамжа дурадханаби:

“Буряад хэлэнэй багшаар 12 жэл хүдэлжэ байнаб. Энэ мүрысөөн ехэ һонирхолтой байба. Ивалгын дасанай хуварагууд, ламанар ехэ һайнаар хандана, хүүгэдыемнай миинтээр байлгаа, эдеэлүүлээ. Хаанаш ябахада хүнэй хандаса ехэ һайн. Жюри ехэ үнэн сэхэ шүүгээ. Ехэл бэлдэлгэ хээ бэлэйбди. Бадма Цыбиков – Агын дасанай шэрээтэ ном, литератураар хангаа. Хүүгэднай баяртай бусаа, үшөө хэзээ ошохобибди гэжэ хүлеэжэ байнад хэбэртэй. Ондоо нютагуудай хүүгэдэй хэлэ ехэ гайхаа, элдэб нютаг хэлэнүүдтэй. Иимэ мүрысөөндэ ябажа үзөөгүй хүүгэд ехэ һонирхоо, гайхажа нютагаа ерээ. Һургуулиин линейкэ дээрэ магтаабди. Һургуулиһаа баярай бэшэгүүдые барюулаабди. Дахин ошохо тухайгаа мэдүүлээд байнад”.

Хамба ламын табиhан «Муу заяанда унаагүйдөө сүмэржэ, нирваанда орохогүйш» – гэhэн асуудал тайлбарилагты гэхэдэ нэгэшье хүн тайлбари үгэжэ шадаагүй. Энээнhээ урда нэгэ удаа сайт дээрээ хамба ламын үгэнүүд дээрэ Лүдэб Очировай бэшээд дуулаhан дуу табяа бэлэйбди. Тиихэдээ эндэ тайлбаринь байха гэжэ хэлэгдээ hэн. Тиигээдшье байхадань хүн харюу үгэжэ шадаагүй. Мүнөө дуунайнь үгэнүүдые үгэе:

 

Олон хүнэй дунда байгаад,

Зоной урда ехээр гарангүй,

Хүнэй хойно багаар оронгүй

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Энэ насанда ехэ абьяастай,

Хии тэнгэриин бусад адисаар,

Хүн зоноор алдар суутайдаа

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Ноён мэтээр ударидажа ябаад,

Баян мэтээр баялиг эрьюулээд,

Эртын сайн удамаар бахархаад,

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

 

Энэ бэетэй алда гэм гаргаагүй,

Зоной дотор ехэ тааламжатай,

Бүхын түлөө шангаар зүдхөөд,

Сүмэржэ, нирваанда орохогүй.

Иигэжэ дайда дэлхэйгээр дүүрэн эдир буряад үетэндэ дэмжэгдэжэ, шудалагдажа байһан хэлэн һайн ерээдүйтэй гэжэ этигэмээр бэшэ аал.

Мүрысөөнэй дүнгүүд

 

3 Декабря 2014 Автор: Николай Шабаев

Абтаба: http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=7695

 

БАНДИДА ХАМБА ЛАМЫН ТУШААЛ ХЭРГЭМЭЙ ТОГТОҺООР 250 ЖЭЛЭЙ ОЙН БАЯРТА ЗОРЮУЛАГДАҺАН «ЭХЭ ХЭЛЭН – МҮНХЫН АРШААН» ГЭҺЭН ХАМБА ЛАМЫН ЭВЭЭЛ ДОРО БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ II -ДУГААР МҮРЫСӨӨН

Бандида Хамба ламын тушаал хэргэмэй тогтоhоор 250 жэлэй ойн баярта зорюулагдаhан «Эхэ хэлэн – мүнхын аршаан» гэhэн Бүгэдэ Буряадай түрэл хэлэндээ дуратайшуулай болон шэнжэлэгшэдэй дунда мүрысөөн 2014 оной 9 hарын  26-да  Ивалгын дасанда хараалагдаhан ёhоороо үнгэрбэ.

  Ородой хатан хаан хоёрдугаар Елизаветын зарлигаар Орос гүрэнэй дэбисхэр дээрэ Бандида хамба ламанарай тушаал хэргэмэй тогтоогдоhоор 250 жэл үнгэрбэ. Энэ ушараар үнинэй түсэблэгдэhэн хэмжээ ябуулганууд үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрбэ.

Һайндэрэй хэмжээ ябуулганууд хэдэн үдэрнүүдэй туршада таhалгаряагүй удаа дараалан болоhон байна. 2014 оной, ойн баярай 250 жэлэй удха шанар манай дасанда үшөө гүнзэгыгөөр шэнжэлэгдэхэ, Этигэлэй Хамба ламын мүнхэ бэе дасандаа заларhаар 12 жэлүнгэржэ, жэлнүүдэй нэгэ дүхэриг гүйсэбэ.     

Түрүүшын үдэр, юhэн hарын 26-да, Сэлэнгын аймагта Сагаан Дара эхын ордоной арамнай болоо. Тэрэл үдэр Ивалгын дасанай дэргэдэхи «Даша Чойнхорлин» гэдэг Дамба-Даржаа Заяевай нэрэмжэтэ Дээдэ hургуулиин hуралсалай болон гол танхимууд соо Эрхүүможын, Буряад ороной, Үбэр Байгалай хизаарай нютагуудай гайхамаар олон – 52 hургуулинуудай түлөөлэгшэд эбтэй олоорооо сугларжа, «Эхэ хэлэн мүнхын аршаан» гэhэн хоёрдохи мүрысөөгөө үнгэргэбэ. Хойто-Байгалай, Муяын, Тарбагатайн лэ hургуулинууд ерээгүй гэхэhээ бэшэ, манай республикын бүхы аймаг нютагуудай түлөөлэгшэд хамтаржа, энэ мүрысөөндэ оролсоо. Ивалгын дасанай хорёо соо гурбан зуу гаран hурагшад, тэды шэнээн багшанар, түрэлхид сугларба ха юм.

Үргэн хэмжээнэй энэ мүрысөөндэ онсо шалгарһан үхибүүдые нэрлэбэл:

1. Тумурова Бальжид – Агын тойрогой гимнази-интернад
2. Шадапов Баир – Зэдын аймагай Инзагатын дунда һургуули
3. Ванчикова Сарюна – Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули
4. Хинхаев Влад – Усть-Ордын тойрогой Алайрай аймагай Алайрай дунда һургуули
5. Цырендоржиев Гэсэр – Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуули
6. Баторов Гуржаб – Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули
7. Батасэрэнэй Батадалай – Шэнэхээн нютагай бүлгэм
8. Сэрэнбаатарай Бальжан – Шэнэхээн нютагай бүлгэм
9. Надмитов Даша – Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистическэ гимнази
10. Цыбанов Максим – Улаан-Үдэ хотын 3-дахи Лингвистическэ гимнази

«Уран гартан» гэhэн мүрысөөнд Шэнэхээн нютагай бүлгэмэй үхибүүд Батасэрэнэй Батадалай, Сэрэнбаатарай Бальжан хоёр тобшо зүбөөр хадажа, уялаа уяха урилдаануудта онсо шалгаржа илан гараба гээд тэмдэглэе. 

Тиихэдэ hургуулинууд хоорондын мүрысөөнэй дүнгүүд иигэжэ гаража, тэдэнэр шагналнуудта хүртэбэ гэбэл:

Эндэ сугларhан бүхы hургуулинуудта тус тустань нэгэ-нэгэ мянган түхэриг барюулагдаа.11-hээ 20 хүрэтэр hуурида гараhан hургуулинуудта гурба-гурбан мянган түхэриг, 4-hөө 10 хүрэтэр hуурида гараhашуулда дүрбэ-дүрбэн мянган түхэриг урмашуулгын шагналнууд байгаа.

Мүнөө түрүүшын гурбан гол шагналнууд: III hуурида гараhан Зэдын аймагай Сагаатайн hургуули, тиихэдэ Үбэр Байгалай хизаарай Ага hууринай Тойрогой гимнаази-hургуули хоёр тус тустаа арба-арбан мянган түхэриг шагналда хүртэбэ.

II hуурида гараhан Хориин аймагай Ааланай дунда hургуули 20 000 түхэриг, тиихэдэ Ihуури эзэлhэн Сэлэнгын аймагай Ноёхоной hургуули 30 000 түхэриг шагналнуудта хүртэжэ, тэдэ шагналнуудынь баярай оршондо, сугларhан бүхы hургуулинуудай hурагшадай халуун альга ташалган доро барюулагдаа.