мэдээсэл

«УРМА ЗОРИГТОЙ, УРАН ГУУРҺАТАЙ». УРАН ШҮЛЭГ БЭШЭГШЭДЭЙ МҮРЫСӨӨН

Ивалгын дасанда удаа дараалан үнгэрһэн долоон мүрысөөнэй туршада бэшэгдэжэ байдаг шүлэгүүд тухай хоёр нэгэн үгөөр хэлэмээр байна.

Энэ мүрысөөндэ хабаадагшад ехэнхи ушартаа нааданһаа нааданда һэлгэлдэжэ байдаг шэнги, гэбэшье шүлэг бэшэлгэдэ һонирхолоо хандуулдаг хэдэн хүүгэд бии, тэдэнэй бэшэһэн зохёолынь шүлэгэй дүүрэн хэмжээндэ бэшэшье һаа, шүлэг бэшэлгын онол арганууд баримталагдаһан, доторой бодолтой, айхабтар гоё шүлэгүүд лэ байха ёһотой гэһэн эрилтэ тэдээхэн хүүгэдтэ табигдадаггүй. Тиимэ шүлэг хэншье бэшэнэгүй ха юм. Иигэжэ ухаагаа мухарюулһаар, толгой холбуулан тааруулһаар-бариһаар, хом ехэ болоходоо, хэн мэдэбэ, эдээн сооһоомнай ёһотой шүлэгшэн ургажа гарашанхай байхадаа болохол.

Октябриин 31-дэ «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн эгээн эрхим 6 бүлэгүүдэй дунда һүүлшынгээ шатые анха удаа сэнхир дэлгэстэ 2 сагай туршада сэхэ дамжуулгын аргаар үнгэргөө. Тэндэ үнгэрһэн заншалта мүрысөөнүүдэймнай дунда үнөөхил Шагаймнай ямаан тала хана ошохонь һэм, байдаг ёһоороол байгаа.  Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, энэ мүрысөөн дурадхагдадаг, тиихэдээ шүлэгшэд гээшэ юрын хүнүүд бэшэ, эгээ ямаандаал адли хурса хэлэтэй, хурдан ухаатай гээшье һаа яахаб? Ямаанай хэлэ хэн үзэһэн юм, гэбэшье…

Ивалгын дасанда арбан һарын 30-да үнгэрһэн мүрысөөндэ эдир шүлэгшэднай иигэжэ илгараа бэлэй:

1-дэхи һуурида Чагдурова Лена, Буряад Республикын үндэһэн яһатанай 1-дэхи лицей-интернадай 9 ангиин һурагша;

2-дохи һуурида Ханташкеева Наталья, Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуулиин һурагша;

3-дахи һуурида Монтошкинова Аня, Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуулиин 10 ангиин һурагша.

Хойто үдэрынь Буряадай сэнхир дэлгэстэ бүхы хабаадагшадай гарбалайнь шугамаар 6 ехэ бүлэг болгожо хубаагаад, мүрысөөгөө үргэлжэлүүлээ бэлэйбди. Эндэ сэнхир дэлгэсэй урда һууһан үргэн олон харагшадай нюдэн дээрэ хоёр сагай туршада үнгэрһэн мүрысөөнэй шүлэгшэдтэ гэжэ үгтэһэн хахад сагай туршада 6 хабаадагшад бултадаа дүүрэн хэмжээнэй шүлэгүүдые бэшэжэ үрдиһэн, шадаһаншье байна. Тэрэл дээрэ нэрлэгдэһэн үхибүүднайл даа:

Наташа Ханташкеева, дасандаа хоёрдохи һуурида гараһан аад, эндэ нэгэ оноо дээгүүр абажа, нэгэдэхи һуурида гараа. Тиихэдээ «Эхэ нютаг», «Байгал далай», «Аян зам» гэһэн үгтэһэн даабаринуудһаа «Эхэ нютаг» гээшыень шэлэжэ бэшэһэн байна. Баргажан буряадуудай бүлэгтэ ороһон Наташын шүлэгэй нэгэ бадаг:

 

…Ондоо газараар ябахадам

Түрэһэн нютагни харагдадаг.

Ондоо хүнүүдээр зугаалхадам

Танил хүнүүдни һанагдадаг…

 

Нүгөөдэ табан хабаадагшаднай барандаа «Байгал далайгаа» шэлэжэ, шүлэгүүдээ найруулаа, ана-мана оноонуудтай адли тэгшэ байһанаа харуулаа. Захааминай аймагай Бүргын дунда һургуулиин һурагша Дари Хаптагаева хонгоодор буряадуудай бүлэгтэ бэшээ. Шүлэгэйнь нэгэ бадаг харая:

 

..Байгал далайн нэрээр

Буряад орон суурхаһан.

Бидэ эһайхан далайгаа

Бүхы дайдаар магтаабди…

 

Бэшэ шүлэгшэдэмнай шүлэгүүдэйнь нэгэ нэгэ бадагууд. Улаан-Үдэ хотын буряадуудай бүлэгтэ ороһон Лена Чагдурова иигэжэ бэшэнэ:

 

…Буряад гоё байгаалитай

Бэрхэ, уран басагадтаа

Гоёор, уранаар шүлэг бэшэхэб,

Гүнзэгы далай тухай хөөрэхэб…

 

Сэлэнгэ буряадуудай бүлэгһөө Женя Найдановагай шүлэгэй нэгэ бадаг:

 

…Зуны цаг зулгыхан,

Зон болтодоо баяртай.

Байгалай эрьедэ хүүгэд

Олоороо суглараад байна…

 

Усть-Ордагай буряадуудай түлөөлэгшэ Дулгар Гармаева:

 

Байгал ехэ далай –

Гүнзэгы ехэ уһан!

Агуу үндэр хадануудтай

Арюун номин Байгал.

 

Хори буряадуудай түлөөлэгшэ Аяна Буянтуева:

 

Һайхан домог Байгални,

Һүртэйхэн лэ байнаш даа.

Эбхэрэн, долгитон, Байгални,

Эдитэй, шэдитэй, солотойш даа!

 

Иимэл даа, хүндэтэ уншагшад.

 

 

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ». ДАСАНДА ҮНГЭРҺЭН VII МҮРЫСӨӨНЭЙ III ШАТА – СЭНХИР ДЭЛГЭСТЭ ҮНГЭРҺЭН МҮРЫСӨӨНҮҮД

Буддын шажантанай заншалта Сангхын толгойлогшо XXIV Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевэй оролдолго болон үүсхэлээр буряад хэлэнэй ерээдүй тухай асуудал үргэн ниигэмэй урда табигдаад, 2014 оной зургаан һарада эгээ түрүүшынхиеэ суглараа бэлэй.

 

Дасанда суглархадаа Буряад ороной аймагуудай, Эрхүү можын, Yбэр-Байгалай хизаарай hургуулинуудай hурагшад эхэ хэлэеэ мэдэсынгээ талаар мүрысэжэ эхилээ. Эхэ хэлэмнай мүнөө үедэ буряад арадай толгойдо тулажа ерээд байhан шухала асуудалнуудай нэгэн, тэрэ мүртөө гол асуудал гэжэ онсолон хэлэжэл байнабди. «Эхэ хэлэн – манай баялиг». Иимэ нэрэтэй Бүгэдэ буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн Буддын шажанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэдэг ёһоороол эмхидхэгдээ. Эбээн тэдхэгшэ: Буряадай Гүрэнэй телерадиокомпани. Тусхай шангуудые өөр дээрээ даажа абаһашуулые нэрлэбэл – Оросой Холбооной Хамтын суглаанда Буряад ороноо түлөөлэгшэ А. Г. Варфоломеев, Гүрэнэй Дүүмын депутат И. Э. Матханов, Улаан-Үдын Захиргаанай Толгойлогшо А. М. Голков, Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Ц. Б. Батуев, Ивалгын аймагай Захиргаанай толгойлогшо Б. Ц. Дымбрылов.  

Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ. Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэжэ ябахые һургаха гээшэл гол зорилгонь байха зэргэтэй.

Арбан һарын 30-да Ивалгын дасанда үнгэрһэн һургуулинууд хоорондын мүрысөөнэй III шата Буряадай телерадиокомпаниин сэнхир дэлгэстэ харуулагдаха байһан, ушар юуб гэхэдэ энэ долоодугаар мүрысөөнэй гол эбээн тэдхэгшэнь Буряадаймнай телерадиокомпании болоо бэлэй. Тиигэжэ арбан һарын 31-дэ 19 сагһаа 21 саг болотор хоёр сагай туршада сэнхир дэлгэстэ сэхэ дамжуулгын гуримаар мүрысөөнүүд үнгэрөө. Тиихэдээ Ивалгын дасанда сугларһан 60 һургуулинууд Хамбатанай дурадхалаар гарбал түрэлөөрөө 6 ехэ бүлэг боложо хамтараад мүрысэбэ гэбэл:

1-дэхи бүлэг – Хори буряадууд

2-дохи бүлэг – Сэлэнгэ буряадууд

3-дахи бүлэг – Хонгоодор буряадууд

4-дэхи бүлэг – Баргажан буряадууд

5-дахи бүлэг – Усть-Ордагай буряадууд

6-дахи бүлэг – Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг буряадууд

Мүрысөөнэй эхиндэ XXIV Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев эндэ һургуулинуудай суглуулагдаһан бүлэгүүдэй түлөөлэгшэдые амаршалжа, амжалта хүсөөд, Буряад орон соогуураа сэнхир дэлгэстэ гаража мүрысөөгөө үргэлжэлүүлхэ арга олгоһон гол эбээн тэдхэгшэ телерадиокомпаниин захирал Марина Васильевна Урбаевада баяр баясхаланаа мэдүүлжэ, ажалай ехэ амжалта хүсөөд, мүрысөөнүүд захалба бэлэй.

Мүрысөөнүүд ямар нэрлэгдэһэн заабаринуудаар яажа үнгэрөөб гэжэ энэ доро харагты:

 

№	Һургуули	Хамба ламын шан	Блиц-урилдаан	Оньһон үгэ оностой	Хэнэй хэлэн баян бэ	Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе	Урма зоригтой, уран гуурһатай	Уран гартан	Уран баримал	Эсэ-сэй дүн
	Оноо	0-10	0-10	0-10	0-10	0-10	0-10	0-10	0-10
1	Хори буряадуудай бүлэг	10	10	8,5	8	8,1	8	6	10	68,6
2	Сэлэнгэ буряадуудай бүлэг	10	8	2,5	6	9	7	7,5	10	60
3	Хонгоодор буряадуудай бүлэг	3	6	7,5	5	8	8,5	8,5	10	56,5
4	Улаан-Үдэ хотын һургуулинуудай бүлэг	3	8	6,75	9	8,4	8	9,5	10	62,65
5	Баргажан буряадуудай бүлэг	3	5	7,25	7	9	9	10	10	60,25
6	Усть-Орда тойрогой бүлэг	3	5	9,25	10	9	7	9	10	62,25

Энэ үдэшын бүлэгүүд хоорондын эсэсэй дүнгүүд иигэжэ гараа, хэн ямар һуурида гарабаб гэжэ эндэ харуулагдана:

 

Дугаар, эзэлһэн һуури	Бүлэг	Оноо, дүн
1	Хори буряадуудай бүлэг	68,6
2	Улаан-Үдэ хотын һургуулинуудай бүлэг	62,65
3	Усть-Орда тойрогой бүлэг	62,25
4	Баргажан буряадуудай бүлэг	60,25
5	Сэлэнгэ буряадуудай бүлэг	60
6	Хонгоодор буряадуудай бүлэг	56,5

 

ДОЛООДОХИ МҮРЫСӨӨНДӨӨ ДАСАНДАА СУГЛАРБАБДИ

Буддын шажантанай заншалта Сангхын толгойлогшо XXIV Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевэй оролдолго болон үүсхэлээр буряад хэлэнэй ерээдүй тухай асуудал үргэн ниигэмэй урда табигдаад, 2014 оной зургаан һарада эгээ түрүүшынхиеэ суглараа бэлэйбди даа.

Дасанда суглархадаа Буряад ороной аймагуудай, Эрхүү можын, Yбэр-Байгалай хизаарай hургуулинуудай hурагшад эхэ хэлэеэ мэдэсынгээ талаар мүрысэжэ эхилээ. Эхэ хэлэмнай мүнөө үедэ буряад арадай толгойдо тулажа ерээд байhан шухала асуудалнуудай нэгэн, тэрэ мүртөө гол асуудал гэжэ онсолон хэлэхэ шухала.

Иигээд лэ, зунай амаралтын удаа, арбан һарын 30-да дахинаа сугларагдаа.

«Эхэ хэлэн – манай баялиг». Иимэ нэрэтэй Бүгэдэ буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн Буддын шажанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ. Эбээн тэдхэгшэ: Буряадай Гүрэнэй телерадиокомпани, тусхай шангуудые өөр дээрээ даажа абаһашуулые нэрлэбэл – Оросой Холбооной Хамтын суглаанда Буряад ороноо түлөөлэгшэ А. Г. Варфоломеев, Гүрэнэй Дүүмын депутат И. Э. Матханов, Улаан-Үдын Захиргаанай Толгойлогшо А. М. Голков, Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Ц. Б. Батуев, Ивалгын аймагай Захиргаанай толгойлогшо Б. Ц. Дымбрылов.

Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ. Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.

Һургуулинууд хоорондын мүрысөөнэй түгэсхэлдэ элиржэ гараһан дүнгүүд иимэ байба:

Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули 78,5 оноо абажа, нэгэдэхи һуурида,

Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда һургуули 70,75 оноо абажа, хоёрдохи һуурида,

Яруунын аймагай Үльдэргын дунда һургуули 69,25 оноо абажа, гурбадахи һууридагараа.

Эндэ сугларһан 60 һургуулинуудай мүрысөөнэй дүнгүүдээр элирһэн байдал доро харагты:

 

1	Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули	78,5
2	Сэлэнгын аймагай  Жаргалантын дунда һургуули	70,75
3	Яруунын аймагай Үльдэргын дунда һургуули	69,25
4	Ахын аймагай   Бүрэнголой дунда һургуули	67
5	Хурамхаанай аймагай Уланхаанай дунда һургуули	65,05
6	Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуули	61,7
7	Захааминай аймагай  Бүргын дунда һургуули	61,25
8	Ивалгын аймагай Ивалгын  дунда һургуули	61,25
9	Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи Буряад гимнази	60,2
10	Буряад Республикын үндэһэ яһатанай 1-дэхи лицей-интернат	59,5
11	Зэдын аймагай Петропавловкын 1-дэхи дунда һургуули	59,5
12	Яруунын аймагай Эгэтын Адагай дунда һургуули	59,3
13	Зэдын аймагай Гэгээтэйн дунда һургуули	58,75
14	Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуули	55,25
15	Хурамхаанай аймагай Аргадын дунда һургуули	54,35
16	Захааминай аймагай  Хуртагын дунда һургуули	54
17	Мухар-Шэбэрэй аймагай Һутайн дунда һургуули	53,25
18	Сэлэнгын аймагай Ноёхоной дунда һургуули	52,9
19	Мухар-Шэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули	52,75
20	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын дунда һургуули	52,5
21	Зэдын аймагай Дэрэстэйн дунда һургуули	52
22	Ахын аймагай   Орлигой дунда һургуули	51,95
23	Хэжэнгын аймагай Могсохоной дунда һургуули	50,25
24	Кабанскын аймагай Корсаковын дунда һургуули	48
25	Хяагтын аймагай Энхэ -Талын дунда һургуули	48
26	Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули	47,75
27	Баргажанай аймагай Баянголой дунда һургуули	47,5
28	Улаан Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули	46,25
29	Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Жаргалтай бүлэ» бүлэг	46
30	Хяагтын аймагай Мөөрөөшын дунда һургуули	43
31	Улаан-Үдэ хотын 56-дахи физикэ ба тоо бодолгын дунда һургуули	42,75
32	Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Духэриг» бүлэг	42,25
33	Түнхэнэй аймагай Хэрэнэй дунда һургуули	40
34	Зэдын аймагай Боргойн дунда һургуули	39,75
35	Сэлэнгын аймагай  Загастайн дунда һургуули	39,5
36	Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули	38,25
37	Хяагтын аймагай Баян-Булагай дунда һургуули	38,25
38	Хяагтын аймагай Ехэ-Нугын дунда һургуули	38
39	Ивалгын   аймагай    Гэльбэрын дунда  һургуули	37,75
40	Баргажанай аймагай Баргажанай ба Уланай дунда һургуулиин «Мүшэхэн» бүлэг	37,5
41	Ивалгын аймагай Оронгын  дунда һургуули	35
42	Захааминай аймагай  Үлэнтын дунда һургуули	34,75
43	Ивалгын аймагай Һужаагай дунда һургуули	34,75
44	Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын  дунда һургуули	34,5
45	Зэдын аймагай Дээдэ-Саянтын интернат-һургуули (с. Бага Нарин)	31
46	Хяагтын аймагай Хяагта хотын 3-дахи дунда һургуули	30,25
47	Хяагтын аймагай Сүбэгтын  дунда һургуули	30
48	Эрхүү можын Эхирит-Булагай  аймагай Ново-Николаевскын дунда һургуули	27,75
49	Хяагтын аймагай Хяагтын-Адагай дунда һургуули	27,5
50	Сэлэнгын аймагай  Ехэ-Сагаанай дунда һургуули	24,25
51	Улаан-Үдэ хотын 28-дахи Элүүржэлгын интернат — һургуули	23
52	Хяагтын аймагай Хоронхойн дунда һургуули	21,75
53	Хёлгын голой Тэрэпхээнэй дунда һургуули	21
54	Хяагтын аймагай Тамирай  дунда һургуули	17,5
55	Загарайн аймагай Эрхиригэй дунда һургуули	14
56	Ивалгын аймагай Краснояровын дунда һургуули	12,75
57	Зэдын аймагай Оёорой дунда һургуули	12
58	Сэлэнгын аймагай Новоселенгинскын дунда һургуули	10
59	Хяагтын аймагай Шараголой дунда һургуули	8
60	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуули	1

7-дохи мүрысөөнэй II шата тухай

XXIV Хамба лама Дамба Аюшеевэй тусхай шанда хүртэхын түлөө мүрысөөн.  Үхибүүдэй мэдэсэ шалгалгын мүрысөөн.
Буряад ороной Бандида Хамба Ламанарта  зорюулагдаһан субаргануудай тусхай эрдэм тодорхойлхо даабари үгтэхэ. Энэ шатада бэлдэхэдээ “Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты” гэһэн ном шэнжэлхэ хэрэгтэй. Манай сайт дээрэ энэ номтай танилсаха аргатайт. http://ehehelen.ru/nomoi-han/

1 ном: “Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты!”-
Этигэлэй Хамба Ламын айладхагсан дагуу
Бандида Хамба Ламанарта зорюулагдасан субаргануудай онсо тус эрдэмэнь

2 ном: Этигэлэй Хамбын Бүтээл.

 

7-дугаар «Эхэ хэлэн — манай баялиг» гэһэн мүрысөөн тухай Янжима Ивахинова

2015 оной 10 һарын 30-31 үдэрнүүдтэ үнгэрхэеэ байһан һургуулинууд хоорондын буряад хэлэнэй мүрысөөн тухай эмхидхэлэй хорооной гэшүүн Янжима Ивахиновагай бүлэгүүдые бэлдэжэ байһан  багшанарта хандалга