46-дахи наадам

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 46—дахи наадам

2022 оной майн 20

Эбээн тэдхэгшэ:  БУРЯАД УЛАСАЙ БОЛБОСОРОЛОЙ

БА ЭРДЭМ УХААНАЙ ЯАМАН

 

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ,  эхэ хэлээ хүндэлхэ,  нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.

– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ,  нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайнаар ойлгохо,  хэлэхэ дадалтай болгохо. Буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан,  түрэл арадайнгаа хэлэ,  соёл,  уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.

– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ,  хүүгэдэй урлаха,  зохёохо арга боломжо хурсадхаха.

 

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

Анхарагты!!! Наадам сахим түхэлөөр үнгэрхэ. Майн 18-да үдэрэй 15.00 сагта онлайн аргаар тестовэ даабари дүүргэлгын шата эхилхэ. Энэ даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. Дүн гаргалга, илагшадые он-лайн шагналга  майн 20-до үдэшын 18.30 сагта үнгэрхэ. Наадамай эрилтэнүүдые һайн уншагты. Мэдүүлгэтэеэ Согласие гэһэн данса эльгээхэеэ бу мартагты!

 

НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД

– Мэдүүлгэ,  Согласие болон тус урилдаанда бэлдэн дүүргэһэн даабаринуудаа  майн 17  болотор exexelen@mail.ru  гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.

– Даабаринуудаа эльгээхэдээ бэшэг бүхэнэй сэдэбтэ (темэ соо) нютагайнгаа,  хүдэлмэриин нэрэ бэшэгты: Жэшээнь: Аалан: Дархан,  Уран баримал,  Сургаал,  Бэлигүүн толи.

Анхарагты! Танай соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой:

– аудиофайл бэшэхэдээ,  хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа,  шууяа,  түерөө оруулхагүй (холодильник,  телевизор,  радио,  телефон болюулха,  түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа радиодо гаргаха аргагүй байнабди.

– Бүхы ажалаа 1-2 бэшэг соо хамталаад эльгээхэ! Буддын шажанай Ехэ һургуулида шалгадаг хүдэлмэринүүдые (Этигэл Хамбадаа зальбарал,  Бэлигүүн толи,  Модон дархан,  Уран баримал) нэгэ бэшэг соо ябуулагты.

Нүгөө бэшэг соо буряад хэлээр бэлдэһэн даабаринууд: Хэлээ баяжуулая. Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй,  Согласие,  Мэдүүлгэ. Тестовэ ажалай дүн онлайн аргаар согсологдохо.

– Анхарагты! Аудиофайл бүхэн нэрэтэй байха ёстой! Нютаг, номинаци,  һурагшын нэрэ гээд. Жэшээнь: Аалан_Хэлээ баяжуулая_Буянтуева Дари. Нэрэгүй файл бү эльгээгты!

– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ,  нютаг, бүлэг-һургуули,  ангияа хэлэхэ.

– Сахим хаягаар эльгээһэн хүдэлмэринүүдтэй, он-лайн тест гээд,  бүхы урилдаануудай оноонууд согсологдожо, ZOOM платформа дээрэ шүүгшэд дүнгүүдтэй танилсуулха,  һууринууд олгогдохо, шангууд барюулагдаха.

 

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан,  морин,  үхэр,  тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»),  бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин»,  хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр»,  сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

 

II ШАТА

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

5  һарын 17 болотор exexelen@mail.ru  хаягаар эльгээхэ.

Аймаг ________________________Һургуули___________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________

Хабаадаха үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

1.

2.

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.

Бэлигүүн толи. «Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.

Ном-толи сооһоо «Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос бусадта хорлохогүй болоод мэхэгүй шударга эдлэснэй үедэ машид үйлдэснэй зургаадчинь» бүлэг. Номой 6-дахи бүлэгтэ 333-364 хуудаһануудта үгтэһэн сургаалнуудһаа 2 һургаал шэлэн абаад,  удхаарнь УРЯАЛ ЗУРАГ (плакат) – МЕМ зохёогты, зурагты. Энэ уряал зурагаараа юун тухай ойлгуулхаа һанаһанаа тодорхойлон хөөрэжэ үгэхэт.

«Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада,  «уряа-зураг,  зарлал-зураг» гээд толи соо үгтэдэг. Һүүлэй үедэ интернет соо плакадай зорилгодо дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой гэжэ ажаглахаар. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ,  зураг,  фото- зураг,  видео,  үгэ,  мэдүүлэл,  элдэб тэмдэг,  үнгэ,  смайлик хэрэглэн,  ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ,  ойлгуулха,  тарааха арга гэнэ. Танай зорилго хадаа сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ,  һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгоод,  интернедэй аргаар саашань дамжуулха оньһо бэдэрэлгэ болоно.

Хүндэтэ үхибүүд,  Э-Х Галшиевай «Бэлигүүн толиһоо» наадамһаа наадамда  шэнэ бүлэгүүдһээ  даабаринууд үгтэнэ гэжэ анхарна ёһотойт. Иимэ аргаар таанадаа энэ үндэр удхата зохёолтой танилсуулхаа һананабди.  Ойлгоходо хэды хүндэшье һаань, саг үргэлжэ уншажа байгты. Оло дабтан уншалга бата ойлгосын, эрхим һуралсалай  үндэһэн  болоно.

«Бэлигүүн толиһоо» абтаһан һургаалаар зохёоһон ажалаа майн 17 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээгты. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты,  нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.

 

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй,  урдаа хараха хушуута мал,  хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн

 а) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй» номинацида  (5-6  мин )

Уридшалан хэлэхэ үгэ соогоо хэнэй бэшэһэн,  юун гэжэ зохёолой  сюжет хүгжөөн найруулһанаа  радиошагнагшадта хандан хэлэгты,  нютаг,  бүлэг-һургуули, нэрэ обогоо, ангияа тодоор мэдүүлэгты.

Уран зохёолшод  В. Голявкин, М.Дружинина, В.Суслов, И.Ревю  гэгшэдэй үгүүлэлнүүдһээ хэһэгүүдые  «Һургуулиин байдалһаа» гэжэ  ниитэлэн гаршаглаад,  танай һонорто  табинабди.   Үгүүлэлһээ хэһэгүүд

1. Үгтэһэн үгүүлэлнүүдэй нэгыень шэлээд оршуулагты, удхыень  үргэлжэлүүлэн  зохёогты.
2. Шогтой, хүхюутэй, дүүрэһэн удхатай болгохые оролдогты.
3. Дамжуулгатнай (оршуулга+найруулга) 5-6 минутаһаа богони  байха ёһогүй.
4. Хөөрөөнэй түхэл өөһэдөө шэлэгты:

– юрэ хөөрөөн;

– зүжэглэл (ролёор уншан дамжуулга);

– өөршэлэн хөөрэлгэ (1-дэхи нюурһаа хөөрөөн);

– радиозүжэг (нэмэлтэ абяа, хүгжэм оруулан найруулһан)

– хошон зугаа (юмореска) г.м.

Сэгнэлгэдэ оршуулга, зохёолгын  удха, хараалһан саг, хөөрөөнэй түхэл,  үгүүлбэри, найруулха арга хараада абтаха. Түгэсхэлдэнь  анхаралтайгаар шагнаһан зон нүхэдтөө баяр хүргэгты.

Анхарагты! Эльгээһэн хүдэлмэритнай радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: Аудиофайлаа сэбэрээр бэшэгты. Диктофондо үлүү абяа,  шууяа,  түерөө оруулхагүй (холодильник,  телевизор,  радио,  телефон болюулха,  түлигдэжэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа зарим файл радиодо гаргаха аргагүй байнабди.

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

Хүндэтэ һурагшад,  багшанар!

«Буряад дэлхэй» гэһэн сэдэбтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари https://xesheel.exexelen.ru/. «Хэды?», «Үгэ тододоо һайн», «Үгын удха тодолхо» сэдэбүүдээр үгтэһэн тестнүүд дээрэ хүдэлэгты. Тус урилдаанда «Эхэ хэлэн – манай баялиг 46» гэһэн гаршагаар  даабаринууд шалгагдаха. Майн 18-да үдэрэй 15.00-17.00 саг хүрэтэр он-лайн аргаар бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ,  удаань дурадхагдаһан тест дүүргэхэ.

Дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр  майн 18  болотор һурагшад бэеэ һорихо,  мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://yadi.sk/i/qnlziaYiWptcmg

Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? Энэ сэдэбээр урилдаанда бэлдэхэдээ,  https://buryadxelen.com/ сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я.Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой 94-96 хууд.  үгтэһэн асуудалнуудые, мүн энэл номой «Түрэл Буряад хизаар»  сэдэб харагты.

 

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй,  хурдан түргэниинь гайхалтай,  бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа,  удаадахи урилдаа дурадханабди.

Буян хэшэг уряалая

«Этигэл Хамбын зальбарал » уншахадаа,  үгэнүүдынь зүбөөр,  тодоор үгүүлэн уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!

www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Этигэл Хамбын зальбарал» татажа абаад,  зүбөөр үгүүлэн уншаха (юрэ уншалга).

Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ,  хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ,  нютаг,  бүлэг- һургуули,  ангияа хэлэхэ.

 

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг,  элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша,  бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад,  хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

Хүндэтэ һурагшад,  онлайн түхэлөөр үнгэрхэ наадамда уран дархашуул болон уран барималшад!

Анхарагты! Хэһэн бүтээлнүүдэйнгээ гэрэл зурагуудые хэдэн талаһаань буулгаад,  ажал тухайгаа хэдэн үгөөр тайлбарилан хөөрэһэнөө хаагаад эльгээжэ үзэгты. Шүүгшэ Чимит лама фотозурагуудаартнай оноонуудые табиха (хүүгэдэйнгээ фото буулгахаа ба нэрынь бэшэхээ бү мартагты).

Модон дархан

Дарамал набшаһан ногоон  сай  хэршэдэг зэмсэг – тэбшэ (чаерезка) дархалха (сай нюдэдэг уур хэхэгүй).

б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)

 Шара шубуунай (филин) дүрэ пластилинаар урлаха

 

ШАНГУУД ТУХАЙ

1,  2,  3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга,  20 мянга,  10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

1. Л. Намжилон «Волшебные четки», У-Ү, 1996 он.
2. Л. Намжилон «Золотые четки» У-Ү, 2001 он.
3. С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
4. https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе»,  «Ёһо заншал»,  «Буряад арад»,  «Эхэ нютаг»;
5. «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова»,  2016,  2017,  2018,  2019; 2020; 2021. Ссылкэ:https://docs.google.com/document/d/1HoqAYCwUZ3Pdt6vjBfdJyzzbGmR115VxtUYPo4t7StA/edit#
6. «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга,  2016 он;
7. «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин,  сэтгүүл,  номууд;
8. Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
9. Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
10. «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи»,  У-Ү,  2004
11. http://soyol.ru/bur/