50-дахи наадам

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 50-дахи наадам

2023 оной 4 сарын 7

Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай Соёлой яаман

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.

– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайн ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ.

– Түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулан дэмжэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2023 оной апрелиин 7-до үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.

НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД

Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа апрелиин 6 болотор болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

4 һарын 5 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.

Аймаг ________________________Һургуули___________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________

Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

 

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.

 

БЭЛИГҮҮН ТОЛИ. (10 оноо)

№1

Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ. Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл. http://ehehelen.ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya.pdf

Даабари «Хоер ёсной абаха орхихо тухай хэлсэнэй бэлигүн толиноос оюун сургахын үедэ маша үйлдэснэй хоертинь». 115-173 нюурта үгтэһэн 271-408 сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абаад, мем, уряа, зарлал зураг болгогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты.

Хүндэтэ үхибүүд, Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толиин» һүүлшын хэблэлһээ бүлэг бүлэгөөр даабари үгэхэдөө, энэ гайхамшаг зохёолтой таанадаа дүтөөр танилсуулхаа һананабди. Үгтэһэн бүлэг бүхыдэнь уншаад, тэндэһээ 2 һургаалынь шэлэн абагты , удхаарнь  бодомжологты. Сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ зүбөөр тодорхойлхо гэжэ оролдогты.

P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Һүүлэй үедэ интернет соо плакадай зорилгодо дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой гэжэ ажаглахаар. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, видео, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.

№2

Анхарагты! Нэмэлтэ даабари!

Хүндэтэ багшанар!

«Эдир үльгэршэд нютаг бүридэ!» гэһэн уряа доро нютагай домог, онтохо, үльгэр хөөрэжэ шадаха тусхай һургуулида үхибүүдые уринабди. Үльгэршэн, найруулагша Виктор Жалсанов июнь һарада 10 үдэрэй туршада 15 үхибүүдтэй “Асториумда” (Улаан-Үдэ) хүдэлхэ.

Онтохошон, үльгэршэнэй һургуулида орохын тула танай нютагай бэлигтэй үхибүүд ямар нэгэ домог, онтохо хөөрэжэ, аудио, видео файлынь апрелиин 4 болотор Дымчикова Ж.Ч. эльгээхэ ёһотойт: exexelen@mail.ru

Апрель, май һарын “Эхэ хэлэн – манай баялиг” наадамуудта аудиофайлнуудаа эльгээһэн  аймагуудай, хотын һурагшадтай уулзажа, эрхим үхибүүд “Асториумда” уригдаха (10 үдэрэй һуралсал, ажамидарал, хоол түлэбэригүй).

Ямар нютагай үхибүүн юу хөөрэхэб гэһэн асуудал бидэ шиидхэлсэхэбди. Буряад ороной бүхы аймагуудаар эрдэмтэдэй суглуулһан үльгэрнүүдэй номууд сооһоо танай үхибүүндэ таараха зохёол шэлэн абаха аргатайбди. Арбан үдэрэй һуралсалай дараа танай һурагша хэмжээ ябуулгануудтай  хөөрэхэ бэлэн номер – нютагайнгаа үльгэр, домогтой болохо.

Эдир үльгэршэдэй һургуулиин бүхы асуудалаар Жанна Чимитовна Дымчиковатай холбоо энэ утасаар бариха: 8 983 420 1729  Энэ ссылкээр https://cloud.mail.ru/public/i5n4/MAXsTuEEy үльгэр, онтохо хараха аргатайт. Һургуулинууд ямар онтохо хөөрэхэ аргатайб гэһэн мэдээсэл эндэ уншаха Распределение сказок

 

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн

а) «БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ» номинаци.

Хүндэтэ үхибүүд! Буряад, монгол үгэнүүдэй удха тайлбарилан урилдахабди. 3 даабари үгтэхэ. —а, -б даабаринууд 0-3 оноогоор, -в даабари 0-4 оноогоор сэгнэгдэхэ. Даабари сээжээр дүүргэгдэхэ.

№ 1

1. Билет татан, даабари абаха эдэ үгэнүүдтэ: а) удхаараа адли гү, али дүтэрхы удхатай үгэнүүдые-синонимуудые, б) харша удхатай – антонимуудые ологты.

Уужам-үргэн… – хабшуу…

Нойтон-шиигтэй… – хуурай…

Илдам-налгай… – хэрзэгы, шэрүүн…

Саагуур-холуур… – дүтүүр, наагуур…

Хямда-үнэгүй…сэнтэй… – үнэтэй…

Шэмээгүй – аалин…, намдуу – шууяатай…

б) Ородһоо буряадта, монголдо оршуулагты: «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой «Толихон» сэдэбээр 1-50 асуудалнууд үгтэһэн байгаа. Эдэ үгэнүүдээ дабтаад ерэхэт. Дээрэнь 50  шэнэ үгэнүүдые мэдэхэ болоод ерэхэт. Жюриин гэшүүдэй үгэһэн 15-15 үгэнүүдэй оршуулга өөрын ойлгоһоор тайлбарилхат.

ТОЛИХОН

Хүнэй зан абариин муу, һайн таланууд, гадаада түхэл

Тайлбаринь:

1) ород-монгол толиһоо; 2) ород-буряад толиһоо абтанхай

3) Нютаг хэлэнүүдэй буряад-ород хэлэнэй толиһоо үгэнүүдые хэрэглэгты.

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» 49 наадамда үгтэһэн үгэнүүдые дабтаха даабари.

1. ОРГАНИЗОВАННЫЙ 1) эмхтэй, цэгцтэй; 2) эмхитэй, журамтай ….
2. ОДАРЁННЫЙ 1) авьяаслаг; 2) абьяастай, бэлигтэй …
3. ОСТРОУМНЫЙ 1) цэцэн, уран ухаантай; 2) һанаамгай хурса ухаан ….
4. ВЕСЁЛЫЙ 1) цэнгэлтэй, зугаатай; 2) зугаатай, хүхюу …
5. ОТХОДЧИВЫЙ 1) уур нь амархан гардаг хүн; 2) сагаалмар зан, уурынь түргэн тарадаг…
6. ПОНЯТЛИВЫЙ 1) ойлгомж сайтай; 2) ойлгомжотой, һүбэлгэн ухаатай…
7. БЕРЕЖЛИВЫЙ 1) хямгатай; 2) гамша, гамтай, химгададаг, нөөмхэй…
8. ПРАВДИВЫЙ 1) үнэнч, шударга; 2) сэхынь хэлэдэг, үнэншэ…
9. НЕВЫДЕРЖАННЫЙ 1) биеэ барьдаггүй, тэсгэлгүй; 2) жэгдыень алдалга, бэеэ баридаггүй…
10. НАБЛЮДАТЕЛЬНЫЙ 1) хянах, ажигч; 2) ажаглааша, адаглааша, хёрхо…
11. ПОДОЗРИТЕЛЬНЫЙ 1) сэжигтэй, сэжигч хардлагатай; 2) һэжэглэдэг зан, һэжэгтэй..
12. РАЗБАЛОВАННЫЙ 1) хэтэрхий эрхлүүлэх, зүггүйтэх; 2) эрхэлүүлжэрхиһэн, хэмһээ гараһан… зоригтоо ябаһан(түнх)
13. ДОБРОДУШНЫЙ 1) сайн сэтгэлтэй, цагаан сэтгэлтэй; 2) һайн сэдьхэлтэй, сагаан сэдьхэлтэй …
14. ОПРЯТНЫЙ 1) цэвэрч, цэмцгэр; 2) сэбэр, сэмсэгэр…
15. УВЕРЕННЫЙ 1) бат итгэлтэй; 2) лаб этигэһэн…
16. ЧЕСТНЫЙ 1) үнэнч цэх; 2) үнэншэ зан, сэхэ зан…
17. ЛАКОНИЧНЫЙ 1) тодорхой, товч; 2) үсөөн үгэтэй, тодорхой бодолтой…
18. ТАКТИЧНЫЙ 1) ая дантай зан; 2) ая дааһан зан …
19. МЕЧТАТЕЛЬНЫЙ 1) хүслэн бодогч; 2) гоёор бододог, хүсэл бодолдо абтадаг…
20. ИНИЦИАТИВНЫЙ 1) санаачилгатай, идэвхтэй; 2) үүсхэл гаргагша, эдэбхитэй …
21. ЭНЕРГИЧНЫЙ 1) шийдэмгий, идэвхтэй, эрчимтэй; 2) шударгы, эршэтэй, бушуу…
22. ДРУЖЕЛЮБНЫЙ 1) нөхөр ёсны, нөхөрсэг дотнын; 2) нүхэр ёһоной, нүхэрэй харилсаатай, нүхэрлиг…
23. ИСКРЕННИЙ 1) үнэн зүрхний, сэтгэлийн; 2) үнэн зүрхэтэй, сэдьхэлтэй, сэхэ хүн…
24. КОМПЕТЕНТНЫЙ 1) нэр хүндтэй, анхаарууштай, мэдэстэй хүн; 2) мэдэхэ эрдэмтэй, ойлгосотой, мэргэжэлтэ хүн…
25. АВТОРИТЕТНЫЙ 1) олонд тоогдсон; 2) хүндэтэй, нэрэтэй хүн…
26. КАРЬЕРИСТ 1) дээгүүр тушаал хөөцэлдөгч; 2) албан тушаалда шунагша…
27. НЕБРЕЖНЫЙ 1) салан, хааш хэрэг хийсэн; 2) хэрэгсээдэггүй…
28. БЕСПЕЧНЫЙ 1) ажиггүй, амарлингүй; 2) һанаа амар, алмай, хонгор…
29. РАЗБОЛТАННЫЙ 1) ах захгүй, задгай; 2) захадууһагүй, дээрээ ахагүй…
30. ЖАДНЫЙ 1) ховдог, хомхой, шунаг; 2) хомхой хобдог…
31. РЕВНИВЫЙ 1) жөтөөрхөг, атаархуу; 2) жүтөөрхүү, жүтөөрхэнги…
32. САМОВОЛЬНЫЙ 1) дур зоргоороо; 2) өөрын мэдэлээр , зүбшөөлгүйгөөр…
33. КОРРЕКТНЫЙ 1) тувшин, эелдэг; 2) хүлеэсэтэй налгай, эелдэр…
34. НЕВОЗДЕРЖАННЫЙ 1) биеэ барьдаггүй; 2) болгоомжогүй, бэеэ барижа шададаггүй…
35. СТРОПТИВЫЙ 1) ярдаг, хэдэр зан; 2) үсэрхэлдэдэг, зүрюу зан …
36. ИНТРИГАН 1) далдуур хөнөөгч үймүүлэгч; 2) хэрүүл гаргагша, саагуур гүрдэгшэ…
37. КОВАРНЫЙ 1) муу, хара санаатай; 2) хара мэхэтэй хүн ….
38. РВАЧЕСКИЙ 1) завчаанч хийх зан; 2) үлүү харадаг, хомхой ябадал…
39. ЯБЕДНИК 1) хов жив зөөгч; 2) хоб жэб зөөдэг …
40. ЧЕРСТВЫЙ 1) шэрүүн зан, энэрэлгүй сэтгэл; 2) хэрзэгы, шэрүүн…
41. ШКУРНИЧЕСКИЙ 1) хар амиа бодсон; 2) хара амияа харалга…
42. ЗДРАВОМЫСЛЯЩИЙ 1) зүв боддог хүн, элүүр ухаантай; 2) түйхэ ухаатай, ойлгохо бодолтой…
43. ЭГОИСТИЧЕСКИЙ 1) хар амиа хөөсэн; 2) өөр тухайгаал бодохо…
44. ДВУЛИЧНЫЙ 1) хоёр нүүртэй, хуурамч зантай; 2) хоёр нюуртай…

45 . КАПРИЗНЫЙ 1) эрх, эрхэмсүү, янагархаг; 2) эрхэ, янхаргаг, олон зантай…

46. ХВАСТЛИВЫЙ 1) сайрхуу, сайрхаг; 2) һайрхуу, һаахаруу, бардамлаха…
47. КЛЯУЗНИЧЕСТВО 1) ховч, заргач зан; 2) хоб жэб, хэрүүл зарга …
48. ПОДОЗРИТЕЛЬНЫЙ 1) сэжигч, хардлагатай; 2) һэжэглэдэг зан, һэжэглэл…
49. НЕВЕЖЕСТВЕННЫЙ 1) харанхуй бүдүүлэг, мунхаг; 2) эрдэмгүй мунхаг, соёлгүй мунхаг …
50. ЗАВИСТЛИВЫЙ 1) атаархаг; 2) атаархуу…

…………………………………………………………………………………………………………………………….

“Эхэ хэлэн – манай баялиг» 50 наадамда үгтэһэн үгэнүүдтэй танилсагты, мэдэхэ бологты:

51. СНИСХОДИТЕЛЬНЫЙ 1) зөөлэн, хүлцэнгүй; 2) дээрэлхүү дүмүү
52. ВДУМЧИВЫЙ 1) бодлогот, хянуур; 2) бодолтой
53. БДИТЕЛЬНЫЙ 1) сэрэмжэты; 2) һэргэг
54. ДОБРОДЕТЕЛЬНЫЙ 1) буяны ач тустай; 2) аша туһатай
55. ПРЕДАННЫЙ 1) үнэнч, итгэлт; 2) үнэн, этигэлтэй, бэеэ үгэнги
56. БЛАГОНАДЁЖНЫЙ 1) найдвартай; 2) найдалтай, этигэлтэй
57. ГОРДЫЙ 1) бардан, сайрхаг, омогтой; 2) бардам, омог
58. АКТИВНЫЙ 1) идэвхтэй; 2) эдэбхитэй
59. ДОБРОСОВЕСТНЫЙ 1) шударга сайн үнэнч, нягт нямбай; 2) үнэншэ сэдьхэлтэй
60. ВНИМАТЕЛЬНЫЙ 1) анхааралтай, хичээлтэй; 2) анхаралтай
61. ЖИЗНЕРАДОСТНЫЙ 1) баясгалан, цог, хөхүүн байх; 2) хүхюун согтой, байдалдаа баяртай, дорюун
62. ЗДРАВОМЫСЛЯЩИЙ 1) эрүүл, ухаантай, зүб боддог; 2) зүб бодолтой, түйхэ ухаатай
63. ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЙ 1) оюун ухааны; 2) оюун ухаанай, үргэн мэдэсэтэй
64. СМЕЛЫЙ 1) зоригтой, аймшиггүй, эрэлхэг; 2) зоригтой, эрэлхэг
65. НЕЗАВИСИМЫЙ 1) биеэ даасан, бусадтай эн сасуу, хүний мэдэлд ордоггүй; 2) хүнһөө дулдыдадаггүй, бэеэ даанхай, өөрын мэдэлтэй
66. ОБЩИТЕЛЬНЫЙ 1) хүнтэй нийцтэй, харилцамж сайтай; 2) хүнөөр ниисэтэй, хүндэ халдасатай, нюурамгай .
67. КОММУНИКАБЕЛЬНЫЙ 1) зүв харилцаанда шадамар; 2) нюурмагай, харилсаанда шадамар
68. УСТУПЧИВЫЙ 1) найр тавимтгай, үгэнд оромтгой; 2) хүнэй байдал ойлгохо, хүнгэлтэ үгэхэ
69. БЕЗДУМНЫЙ 1) өвөрмөг бодолгүй; 2) бодон шэбшэнгүй, бодолгүй хандалга
70. ГРУБЫЙ 1) бүдүүлиг, догшин, шэрүүн аашатай; 2) бүдүүлиг, хэрзэгый аашатай
71. НАХАЛЬНЫЙ 1) увайгүй, ичгүүр сонжуургүй; 2) убайгүй , һэнгэргүй зан
72. НЕУЖИВЧИВЫЙ 1) жожиг зантай, хүнтэй ниисгүй; 2) хүнөөр багтадаггүй, таарадаггүй
73. ХАЛАТНЫЙ 1) хааш хэрэг, хайхрамжгүй; 2) хайхарамжагүй
74. УВЁРТЛИВЫЙ 1) зайламтгай, мултархай; 2) арга мэхэтэй, холборхой, мултархай
75. БЕСПОЩАДНЫЙ 1) хайр гамгүй, хайр найргүй; 2) хайра гамгүй, хайрлаха сэдьхэлгүй
76. БЕСПАРДОННЫЙ 1) горимгүй, ичих нүүргүй; 2) тунгаасагүй, убайгүй
77. ГОНОРЛИВЫЙ, ГОНОР 1) ихэмсэг, нэрэлхүү, тумархуу; 2) ёһорхуу, тумархуу
78. БЕСШАБАШНЫЙ 1) алмай, хамаа намаагүй; 2) мунайд, хашалангүй
79. ДРАЧЛИВЫЙ 1) зодолдооч, зодооч; 2) наншалдааша
80. БЕССОВЕСТНЫЙ 1) ичүүргүй сонжуургүй, увайгүй; 2) һэшхэлгүй, убайгүй
81. НАЗОЙЛИВЫЙ 1) салж өгдөггүй наалдамтгай; 2) һаладаггүй, нэтэрүү, хашартай
82. ЖЕЛЧНЫЙ 1) хор шартай; 2) хоротой, сухалтай, хадхамитай
83. ПОДХАЛИМНИЧАТЬ 1) зусарч, бялдууч; 2) нилтаганаха, һаймһарха
84. НЕДОБРОЖЕЛАТЕЛЬНЫЙ 1) муу санааты; 2) муу һанаатай
85. ДЕРЗКИЙ 1) шазруун, ширүүн, сортоотой; 2) хэрзэгы, хадхуу шэрүүн
86. ОБЖОРЛИВЫЙ 1) идэмхий, ховдог; 2) эдимгэй, хомхой хобдог
87. НЕВЗРАЧНЫЙ 1) үзэмж муу, урвагар; 2) борбогор, шарайгүй
88. УНЫЛЫЙ 1) гунихарсан, гансралтай; 2) гунхагар

89. НЕПОВОРОТЛИВЫЙ 1) хашан, хойрго, аажуу; 2) хүжүүн, бошхо

90. С БОЛЬШОЙ ГОЛОВОЙ 1) их, том толгойт; 2) зантагар толгойтой
91. ШИРОКИЙ ЛОБ 1) өргөн магнай; 2) малагар
92. КРИВОНОГИЙ 1) хазгай хөлтэй, майга; 2) маяа
93. ХРОМОЙ 1) доголон, хазгар; 2) дохолон
94. ТОРОПЛИВЫЙ 1) яаруу, тэвдүү; 2) яаруу, түргэдүү
95. ЗАИКА, ЗАИКАТЬСЯ 1) ээрүү, ээрэх; 2) ээрүү, ээрэхэ
96. ЗЕВАТЬ 1) эвшээх; 2) эбһээлхэ
97. ОБНЮХИВАТЬ 1) үнэртэх; 2) үнэрдэхэ
98. НОЗДРЯ 1) хамары онгорхой; 2) хамарай нүхэн
99. НОСОВЫЕ ХРЯЩИ 1) хамары мөгөөрс; 2) хамарай мэнгээрһэн
100. ПОВИСШИЙ НОС 1) унжих хамар; 2) һанжуу хамар

 

в) «АЯНШАЛГЫН ЗАМ». Буряад, монгол үгэнүүдые хэрэглэн, 3-4 минута соо хүршэ Монгол сайхан ороноор аяншалха тухайгаа үгүүлэл бэлдэхэ даабари.

Монгол ороноор хэзээ айлшалха, юугээр хүрэхэ, юу харахаа һананабта, энэ  газар, нютаг тухай хэр  мэдэхэбта, юугээрээ таниие энэ дайда  һонирхуулнаб,  тус  аяншалгаһаа ямар шэнэ  мэдэсэ  абаха хүсэлтэй байһанаа монгол, буряад  үгэнүүдээ хэрэглэн байжа дамжуулагты. (дорохи ссылкээр хаража болоно, монгол найзанарһаа асуугты). Хөөрөөн соогоо танилсаһан, ушарһан зонойнгоо зан абариин шанар, гадаада түхэл зураглан оруулалсагты, тиихэдээ 2-дохи даабарида үгтэһэн үгэнүүдые хэрэглэхэ гэжэ оролдооройгты.

Путешествие в Монголию: когда ехать и что посмотреть

https://sport-marafon.ru/article/puteshestvie-v-mongoliyu-kogda-ekhat-i-chto-posmotret/

Словари-толинууд.

https://www.prlib.ru/item/363197

https://www.studmed.ru/view/kruchkin-yu-bolshoy-sovremennyy-russko-mongolskiy-mongolsko-russkiy-slovar-2006_e86eed10d66.html

Кручкин Ю. Современный русско-монгольский — монгольско-русский словарь. 2006 Словарь Ю. Кручкина

№2

2.Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, удаань маанадай дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай. Сайт https://xesheel.exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk.yandex.ru/i/qnlziaYiWptcmg

Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой.

Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? Наадамай урилдаанда бэлдэхэдээ,  https://buryadxelen.com  сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я.Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой 111-115 хуудаһанда  «Хүнэй бэе», «Даян дэлхэй» сэдэбүүдые харагты.

 №3

Буряад хэлэн дээрэ Амарсана Жалцановай зохёон бүтээһэн мүльтигүүдэй табандань нэгэ-нэгэ санамжа-комментари бэшэхэ даабари. Һанамжаяа өөрынгөө нютаг хэлэеэ хэрэглэн, Ютуб соо табигдаһан мультигүүдтэ нэрэ обогтоёо, бүлгэмэйнгээ нэрэтэй табигты. Хори али гү һаа сартуул нютаг хэлэн дээрэ гараһан мультигуудые эндэһээ шэлэгты:
1. АРДАН ХҮБҮҮН https://www.youtube.com/watch?v=w1-lcd0bCnU
Ардан хүвүүн https://www.youtube.com/watch?v=7K2jdDU7ocw&list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe&index=7
2. УЛААН ШАРА ҮНГЭ https://www.youtube.com/watch?v=Urr7SgOcIFU
Улаан шара үнгэ https://www.youtube.com/watch?v=_FrPp3aKf2s&list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe&index=8
3. ЗУРГАА ТОО https://www.youtube.com/watch?v=-yCCzGek1s4
Зургаа тоо https://www.youtube.com/watch?v=99n58RYqpiw&list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe&index=9
4. БАДМА АХАЙН ЗУҺАЛАНДА https://www.youtube.com/watch?v=3cVDxB_FFfQ
Бадма авгайн зусаланда https://www.youtube.com/watch?v=N756AnoRZrk&list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe&index=10
5. НЭРҺЭН https://www.youtube.com/watch?v=d77gxPE85I4
Нэрс https://www.youtube.com/watch?v=70wQGQopkzs&list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe&index=11
Ютуб-каналда орогты, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты.
Һанамжануудта эрилтэ: 250 тэмдэгһээ бага бэшэ хэмжээнэй, аудио, видео баһа табилсахада болохо. Буряад клавиатура, таараха эмодзи-смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн. Һанамжа-комментаридаа мүльтигэй удха юрэ хөөрэһэн бэшэ, харин түрэл хэлэн дээрээ өөрын хандаса, ойлгосо тайлбарилжа харуулһан гү, али хараһанаа оньһон үгөөр баталһан, мүн мүльтиг зохёогшын ажалда сэгнэлтэ, өөрын хандаса үгэһэншье байжа болохо. Тодорхойлбол, өөһэдынгөө арга боломжоор энэ даабари дүүргэгты. Энэ ажал 0-10 оноогоор сэгнэгдэхэ. Удха түхэлөөрөө олоной анхарал татаһан тайлбаринуудые бэшэгшэд тусхай урмашуулагдаха.
Һанамжа-комментариингаа ворд вариант болон табан скриншодуудые exexelen@mail.ru апрелиин 5 болотор ябуулхат.

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

Буян хэшэг уряалая

«Этигэл Хамбын зальбарал» уншахадаа, үгэнүүдынь зүбөөр, сээжээр, тодоор үгүүлэн, бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!

https://ehehelen.ru/donshuur-maani/ гэһэн сайт дээрэ «Этигэл Хамбын зальбарал» татажа абаад, зүбөөр уншаха. Хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг- һургуули, ангияа хэлэхэ.

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан.

Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэ.

а) Урда урилдаанда арһан урлалда ороһон басагад хүүгэдэй дэгэл-куртка, бээлэйгээ оёжо эхилһэнээ дүүргээд асарха.

Арһан урлалда орохо басагад 50-дахи урилдаанда 52- 54 размерэй сээжэбшын хэб (лекало) бэлдээд ерэхэ. Канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү (тэбэнэ бэшэ), №10 ниидхэ, хониной элдэһэн арһа гү, али хэрэгһээ гараһан элдэһэн арһанай зүйл (дубленко-дэгэл, хүнжэл, хүүртиг…) асаржа болохо. Багшатаяа суг бэлэн хэбээрээ арһан сээжэбшэ эсхэжэ һурахат.

б) Һэеыгээр урлал хэхэ басагад урда наадамда оёһон сээжэбшэеэ оёжо дүүргээд асархат. Урлаһан сээжэбшэнүүдээ өөһэдөө үмдөөд, жагсаалда гаран( дефиледэ) харуулхат. Наадамда хабар-намарай үедэ үмдэхэ курткын хэб (лекало) бэлдээд асарха. Энэ даабари сэгнэгдэхэ. Тэрэ хэбэйнгээ хэмжүүртэ тааруулан, һэеы худалдан абахат. 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ (50% хямдаралтай). Багшатаяа суг өөһэдтөө куртка оёжо эхилхэт, мүн хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, утаһа-ниидхэ асарха.

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Модон дархан

Жэмэсэй табаг

 

Эдеэ хоол бэлдэхэ хэрэгсэлнүүдһээ 2 зүйл модоор урлаха.

б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)

Халиу (халюун), матар ба лавай

 

ШАНГУУД ТУХАЙ

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;

https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;

Бэлигүүн толи http://ehehelen.ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya.pdf;

«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs.google.com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h.3dpy54d6sgj9

«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;

«Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;

Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/

Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/

Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;

«Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004

http://soyol.ru/bur/

Л.Шагдаров. К.Черемисов. Буряад-ород толи, У-Ү, 2006