VII наадам

Иигээд лэ, зунай амаралтын удаа, дахинаа суглархамнай. Энэ удаа үнгэрхэ VIIмүрысөөнэй гурим дүримүүд болон эрилтэнүүдые энэ доро харахадатнай болохо.

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

 

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн

Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

 

Эбээн тэдхэгшэ: Буряадай Гүрэнэй телерадиокомпани

 

1. Мүрысөөнэй зорилгонууд

• Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадай баялиг болохо эжы абынгаа хэлэ хүндэлэн үргэмжэлүүлжэ һургаха.

2. Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг:

• 2015 оной 10 һарын 30-да – Буддын шажанай һургуули, Ивалгын дасан

2015 оной 10 һарын 31-дэ – Буряадай гүрэнэй телевидени, Улаан-Үдэ хото.

• Бүридхэл: 10 һарын 30-да үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 саг хүрэтэр.

3. Мүрысөөндэ хабаадагшад

7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 2 хүбүүн, 5 басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

4. Мүрысөөнэй эрилтэнүүд

• Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шухала.

Анхарагты!

Хүндэтэ һурагшад, багшанар! Тус наадамнай 10 һарын 30-да Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Командын гэшүүд үрөөнүүдээр таража, тус тустаа даабаринуудые дүүргэхэ. Командын гэшүүдэй абаһан оноогоор һууринууд олгогдохо.

Октябриин 31-дэ «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 7-дугаар мүрысөөн эгээн эрхим 6 бүлгэмүүдэй дунда һүүлшын шатаяа  анха удаа сэнхир дэлгэстэ сэхэ дамжуулгын аргаар үнгэргэхэ.

МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД

 

Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

I шата

1. МОРИН ТАЛА: Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи
2. ХОНИН ТАЛА: Буряад юртэмсэ
3. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!
4. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!
5. ТЭМЭЭН ТАЛА: Уран гартан

II шата

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

III шата

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ» буряад хэлэнэй телевизионно мүрысөөн

МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД

 

I ШАТА

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ НЮТАГАЙ АЯЛГЫН ТОЛИ

 

Тус мүрысөөн өөрынгөө нютаг хэлэнэй үгэнүүдые суглуулжа, нютагай үгэнүүдэй толи бүтээжэ эльгээхэ даабаритай. Эльгээһэн үгэнүүдтээ жэшээ болгон мэдүүлэлнүүдые нэмэхэ. Жэшээнь: Соол – гэр – дом. Нёдондо зун соолоо барижа дүүргээбди.

Хүдэлмэриин хэмжээн: 2000-3000 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Тус мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ. 10 һарын 25 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Танай эльгээһэн хүдэлмэринүүд бэлдэгдэжэ байһан «Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толидо» орохо аргатай.

Урда мүрысөөнүүдтэ толиин урилдаанда эльгээһэн толинуудайнгаа дутагдал, алдуунуудые усадхан энэ мүрысөөндэ бэлдэхэ (6-дугаар мүрысөөнэй эрилтэнүүдые хараха). Энэ хүдэлмэри хэхэдээ ажаглалта, нэмэлтэ хараадаа абан, заһаха, арьбадхаха шухала.

Толи бэлдэхэ даабарида хори хэлэтэй команданууд нютагайнгаа географическа нэрэнүүдэй тайлбари бэлдэхэ – топонимическа толи.

Ажаглалта: Командын зүгһөө эльгээгдэһэн хүдэлмэритнай мүрысөөндэ хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

Аймаг_______________________________________________________________ Һургуули_____________________________________________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ___________________________

_______________________________________________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:______________________

Гэрэй хаяг: _______________________________________________

Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:

ИНН, СНИЛС

2. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

БЛИЦ-УРИЛДААН «БУРЯАД ЮРТЭМСЭ»

а) «Буряад юртэмсэ» гэһэн сэдэбээр энэ блиц-урилдаан үнгэрхэ. Урда мүрысөөнүүдтэ үгтэһэн тестнүүд мүн “Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха номой “Буряад юртэмсэ” хубиин удхаар бэлдэһэн асуудалнууд үгтэхэ. Урда үнгэрһэн мүрысөөнүүдтэ дурадхагдаһан тестнүүдтэй болон блиц-урилдаанда үгтэхэ асуудалнуудтай www.ehehelen.ru (мүрысөөнэй даабаринууд – блиц-урилдаан) гэһэн сайт дээрэ танилсаха аргатайт.

Анхарагты: командын гэшүүдтэ нэгэ-хоёр үгөөр харюусахаар асуудалнууд дурадхагдаха. Үгтэһэн 15-20 минута соо хэр олон асуудалнуудта зүб харюу үгтэнэб,  тэрэнэй дүнгөөр оноо табигдаха.

 

б) «Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе» гэһэн мүрысөөндэ команда бүхэн жюриин дурадхаһан сэдэбээр зүжэглэл бэлдээд харуулха (үдын хойно билет таталгын гуримаар үнгэрхэ мүрысөөн). Бултанда мэдээжэ арадай онтохонуудай жэшээтэ сэдэбүүд: «3 поросёнка», «Колобок», «3 медведя», «Теремок», «Красная шапочка», «Репка».

Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:

– онтохоной удха өөршэлэн һэлгэжэ, нэмэжэ болохо;

– нютаг хэлэн дээрээ оршуулха;

– найруулгаараа һонин, тодо, уран зүжэглэл бэлдэхэ;

– энэ онтохоной удхаар ямар тобшолол хэһэнээ тодорхойлхо;

– хөөрэлдөөнэй хэмжээн 200-250 үгэһөө үсөөн бэшэ байха;

– зүжэглэлдэ үгтэхэ саг: 3-5 мин.

• 1. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

 

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!

 

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Бүлэг бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ «Үгэ бэдэрэлгэ» гэһэн Олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрхэ урилдаанда хабаадана. Жэшээнь: 2 һурагшад нэгэ адли үзэгөөр эхилдэг үгэнүүдые 1,5-2 минута соо бэшэнэ, удаань тэрэнээ ээлжэлэн уншана. Хэнэйнь дабтагдаагүй үгэнүүд олон бэ, тэрэ илагша болоно. Энэ мүрысөөндэ хабаадагша һурагшадай үгын нөөсэ шалгагдана, бэлдэһэн толиһоо нютаг хэлэнэй жэшээ үгэнүүдые үргэнөөр хэрэглэжэ болохо.

б) Оньһон үгэ оностой, олоной үгэ тудастай

Даабари: Үгтэһэн буряад арадай оньһон үгэнүүдэй удха тодорхойлхо, нютаг хэлэн дээрээ дэлгэрэнгы хөөрөө бэлдэхэ.

• 1. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

 

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

 

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

а) «Этигэл Хамбадаа зальбарал»

Бүлэгүүдэй хоорондо уран гоёор, сээжээр уншалгын урилдаан (үдын хойно үнгэрхэ).

б) Урма зоригтой, уран гуурһатай

«Зунай саг зулгыхан…» гэһэн сэдэбтэ командын гэшүүдэй зундаа буулгаһан гэрэл зурагуудые, мүн сэлфи түхэлэй 3-3 фотозурагуудые асарха. Тус мүрысөөндэ хабаадагшад асарһан фотозурагуудаараа андалдан, 1-2 хүдэлмэриин удхада тааруулан, 8-16 мүрнүүдтэй шүлэг зохёохо.

• 1. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

 

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Уран гартан

Тус мүрысөөндэ хабаадахаяа ерэһэн басагадта буряад дэгэлэй энгэрэй 3 тобшо зүбөөр хадаха даабари үгтэхэ.

б) Уран баримал

Энэ мүрысөөндэ хабаадагшад хоёр уран баримал сүлөө сэдэбээр, нэгэ уран баримал ерэхэ жэлэй һүлдэ – һармагшанай дүрэ жюриин анхаралда дурадхажа хамгаалха (хоёрыень пластилинаар, гурбадахидань дуратай материал хэрэглэхэ). Удаань жюриин дурадхаһан сэдэбээр пластилинаар урлал бүтээхэ. Шэлэгдэhэн бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн ехэ танхим соо үдын хойно дурадхагдаха.

II ШАТА

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ

XXIV Хамба лама Дамба Аюшеевэй тусхай шанда хүртэхын түлөө мүрысөөн.  Үхибүүдэй мэдэсэ шалгалгын мүрысөөн.

 

Буряад ороной Бандида Хамба Ламанарта  зорюулагдаһан субаргануудай тусхай эрдэм тодорхойлхо даабари. (“Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты” гэһэн ном шэнжэлхэ) http://ehehelen.ru/nomoi-han/

III ШАТА

Анха удаа «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн мүрысөөнэй һүүлшын шата Буряадай гүрэнэй телевиденидэ үнгэрхэ. ТВ-урилдаанда хабаадаха эрилтэнүүд:

• ТВ-мүрысөөн сэнхир дэлгэстэ сэхэ дамжуулгын аргаар «Россия 24» гэһэн каналаар 10 һарын 31-дэ 19.00 сагһаа 21.00 саг болотор сэхэ дамжуулагдаха. «Россия-1» каналаар 11 һарада дабтагдаха.
• ТВ-мүрысөөн 7-дохи нааданай положениин ёһоор үнгэрхэ.

• 7-дохи мүрысөөндэ тон олон оноонуудые абаһан эрхим 6 бүлгэм шэлэгдэжэ, ТВ-мүрысөөндэ хабаадаха. Буряад угсаатанай 4 ехэ бүлэгүүдэй түлөөлэгшэд: сэлэнгын буряадууд, хори, хонгоодор, эхирэд-булагад (баргажанай буряадууд) мүн Улаан-Үдын һургуулинуудһаа 1 бүлгэм, Усть-Ордын Буряад тойрогһоо 1 бүлгэм. Тодорхойлбол, Захаамин, Аха, Түнхэн, Алайрһаа ерэһэн команданууд сооһоо шалгаржа гараһан бүлэг хонгоодор угсаатаниие ТВ-мүрысөөндэ түлөөлэн наадаха жэшээтэй.

ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛАН ШАГНАХА ТУХАЙ

2015 оной 10 һарын 30 үдэр “Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн мүрысөөнэй 1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэг бүхэндэ баталамжанууд үгтэхэ.

Хамба ламын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта тусхай мүнгэн шангууд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

 

• «Мэндэлсэн нютагаа найлзуур модон мэтэ баригты». Ивалгын дасан, 2014 он;
• Л.Б. Намжилон. «Шэдитэ эрхи», «Алтан эрхи»;
• С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева. «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»;
• «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг» гэhэн бүлэгүүд;
• Лодон Линховоин. «Лодон багшын дэбтэрһээ»;
• Янжима Ивахинова. «Буряад түрын ёһо заншал»
• Буряадай суута ламанар тухай мэдээн (Интернет);
• «Буряад үнэн» һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд;
• www.ehehelen.ru

Ямар нэгэн асуудалай гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта, мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com

Янжима Цыдендамбаевна Ивахиновагай гар утас: +7 951 636 9069