IV наадам

ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ

Бүгэдэ буряад хэлэнэй 4-дугаар мүрысөөн

 

 Буддын шажантанай заншалта

Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

 

Тус мүрысөөн «Титан» компаниин дэмжэлгээр үнгэрнэ

 

1. Мүрысөөнэй зорилгонууд

 

• Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
• Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха.

 

1. Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг

2015 оной 1 һарын 31-дэ Ивалгын дасанда болохо.

Бүридхэл: 1 һарын 31-нэй үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 хүрэтэр.

 

1. Мүрысөөндэ хабаадагшад

• 7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэхэ).

1. Мүрысөөнэй эрилтэнүүд

• Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
• Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шухала.

 

5. Нэмэлтэ мэдээсэл

 

• Хүндэтэ һурагшад, тус наадамнай Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Мүрысөөнэй тала бүхэндэ үгтэһэн даабаринууд амяарлан шалгагдаха байһанһаа, командын гэшүүд нэгэ доро элдэб танхимуудаар таран ошохо. Тиимэһээ мүрысөөндэ хабаадагшадай мэдэсэ, арга боломжо ба наһанай хэмжээень  хараадаа абан, даабаринуудаар бэлэдхэл эмхидхэхэ шухала.
• Тэмээн талада басагадта үгтэһэн даабари үдэрэй туршада үнгэрхэ (бүлэгһөө нэгэ гэшүүн).
• Бүлэгэй нэгэ гэшүүн нэгэ доро хоёр мүрысөөндэ хабаадаха эрхэгүй.
• 4-дугаар мүрысөөнэй ёһоор багшанарта үгтэхэ баталамжанууд хоёр хүнэй нэрээр хизаарлагдаһан ушарһаа мүрысөөндэ бүлэг бэлдэһэн хоёр багшын нэрэ обог уридшалан, 1 һарын 26 хүрэтэр мэдүүлгэ соо оруулжа эльгээхэ шухала.

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД

 

Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан “Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе “хонин” (“бүхэ”), хонхойгоод унаһыень “ямаан” (“хонхо”), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь “морин”, хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь “үхэр”, сомсойгоод тогтошоһониинь “тэмээн” (“ёро”) болодог юм.

I шата

1. МОРИН ТАЛА: Нютаг хэлэнэй толи.  
2. ХОНИН ТАЛА: Хонин жэлээ угтуулан…
3. ҮХЭР ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!
4. ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!  
5. ТЭМЭЭН ТАЛА: Уран гартан

 

II шата

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД

 

I ШАТА

 

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.

 

БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ НЮТАГАЙ АЯЛГЫН ТОЛИ

Тус мүрысөөн өөрынгөө нютаг хэлэнэй үгэгүүдые суглуулжа, нютагай үгэнүүдтэй толи бүтээжэ эльгээхэ даабритай. Хүдэлмэриин хэмжээ: 300-500 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй.  Тус мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ. 1 һарын 26 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ.

Танай эльгээһэн хүдэлмэринүүд Буряадай Гүрэнэй Ехэ һургуулиин эрдэмтэдтэй суг бэлдэжэ байһан “Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толидо” орохо аргатай. Командын зүгһөө эльгээгдэһэн хүдэлмэритнай мүрысөөндэ хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.

Мэдүүлгын жэшээ:

 

Аймаг _______________________Һургуули______________________________________

Хүтэлбэрилэгшэ 1-2 багшын обог нэрэ _________________________________________

_____________________________________________________________________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail:___________________________________________________ 

Гэрэй хаяг: ______________________________________________________________ 
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, ямар байгуулга олгоһон тухай мэдээсэл:
_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

ИНН, СНИЛС:________________________________________________________________

 

 

2. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

 

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.

 

ХОНИН ЖЭЛЭЭ УГТУУЛАН…

 

а) Мэдэжэ ябахада хэрэгтэй. Сэдэбүүд: Сагаалхын хурал (Сагаа сарын Хурал), Дүгжүүбэ, Шэнын нэгэнэй үглөө, сагаалхын ёһололнууд, Бандида Хамба Ламанарай субарганууд. Тус мүрысөөн тестын түхэлөөр үнгэрхэ. (20 мин.).

 

б) Уран баримал. Энэ мүрысөөндэ хабаадагшад 3 уран баримал (тэрэ тоодо хониной дүрсэтэй уран баримал заатагүй байха ёһотой) бүтээлнүүдээ жюридэ дурадхажа, ямар удхатайгаар хэһэнээ тайлбарилха. Уран барималаа дуратай материалаар бүтээжэ болохо (пластилин, талхан, шабар, модон г.м.).

Эгээн эрхим урлаһан бүтээлнүүд дасанай литейнэ цехтэ шудхагдажа, Сагаалганай сувенир болохо. Тус мүрысөөндэ хүбүүд хабаадана.  

 

3. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

 

«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абъяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.

БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!

 

а) Хэнэй хэлэн баян бэ?

Энэ мүрысөөн Олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрхэ. Команда бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ шэлэһэн сэдэбээр амитан, шубуун, загаһан г.м. нэрэнүүдые эгээн олооор, зүбөөр нэрлэжэ шадабал илагша болохо.

Мүрысөөнэй сэдэбүүд:  

• Даян дэлхэй: амитан, шубуун, загаһан, хорхой шумуул, ургамал
• Хүнэй бэе мүсэ
• Мориной зүһэ
• 5 хушуун малай түл

 

б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе! “Сагаалхын түүхэһээ, заншалнуудһаа” гэһэн сэдэбээр ород хэлээр үгтэһэн үгүүлэл буряад хэлэндэ оршуулан  найруулха. 

б) «Талын шэмэг – 5 хушуун мал» гэһэн удхаяа, түхэлөө алдаһан үгүүлэл заһан тааруулха даабари.

4. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

 

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайхашаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.

 

БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!

 

а). “Эжы аба хоёроо үгын дээжээр магтанаб” гэһэн сэдэбээр шүлэг зохёогоод ерэхэ. Шүлэгөө зохёогшо өөрөө сээжээр уншаха. Эгээл эрхим шүлэгүүдтэ хүгжэм найруулагдаха.

б) “Этигэлэй Хамбадаа зальбарнам”. Урда мүрысөөндэ үгтэһэн даабарияа дабтаха, сээжэлдэхэ. 16 бадагтай «Этигэлэй Хамба Ламын бүтээл» бүлэгэй гэшүүд сээжэлдэхэ (http://www.infpol.ru, minkultrb.ru, edu03.ru сайтнууд дээрэ). Мүрысөөнэй ёһоор энэ даабари бүлэгөөрөө гүйсэдхэхэ.

 

5. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

 

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата.

УРАН ГАРТАН

 

Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

 

а) Зүү хурабшын шэди. Басагад багшын хүтэлбэри доро оёдол хэжэ, тэрэнээ гоёон шэмэглэхэ (урлал хэхэдэ хэрэглэхэ зүйлнүүд түгэс үгтэхэ). Үдэрэй туршада үнгэрхэ мүрысөөндэ бүлэгэй нэгэ басаган хабаадана.  

б) Эрын юһэн эрдэмэй нэгэн – ташуур минаа. Хүбүүдтэ ташуур гүрэхэ даабари үгтэхэ (20 мин)

 

II ШАТА

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн

I-III дугаар мүрысөөнүүдтэ Хамба Ламын гурбан асуудалда зүб харюу үгтөөгүй гэжэ тобшолоё. 4-дугаар мүрысөөндэ XXIV Хамба Лама Дамба Аюшеевай табиһан шэнэ асуудалнууд дээрэ бодомжолоод, харюунуудаа энэ хаягаар эльгээгты: exexelen@gmail.com

 

1. Айлшанай ерэхэдэ, юундэ эдеэ хоол табидаг бэ?

– хүндэлхын түлөө бэшэ

– һайнда орохын түлөө бэшэ.

– заншал сахихын түлөө бэшэ.

Харин…

 

2. Зүүн зүгэй арадууд Шэнэ жэлээ элдэб янзаар нэрлэдэг:

– Түбэдтэ –Лосар

– Хальмагта – Цаган сар

– Тывада – Шагаа

– Монголдо – Сар шинийн баяр, Цагаан сар

– Хамба Лама Дамба-Даржаа Заяев Сагаалха гэжэ нэрлэһэн. Юундэ иигэжэ нэрлээб, тодорхойлогты.

 

ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛАН ШАГНАХА ТУХАЙ

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом, баталамжа болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг), мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэгтэ баталамжа бэшэгүүд үгтэхэ.

Хамба Ламын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта мүнгэн шангууд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

Л.Намжилова «Шэдитэ эрхи», «Алтан эрхи»;

С.Д.Бабуев, Ц.Ц.Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»; «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг», «Наадан һурая – Даян дэлхэй» хубинууд;

“Буряад үнэн” һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд.

 

Ямарбаа асуудал гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com