ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ
Бүгэдэ буряадай буряад хэлэнэй III мүрысөөн
Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар «Эхэ хэлэн — манай баялиг» гэһэн III мүрысөөн 2014 оной 11 һарын 29-дэ эмхидхэгдэнэ. Юһэн һарада үнгэрһэн мүрысөөндэ 50 команда бүхы Буряад аймаг, тойрогуудһаа ерэжэ хабаадаа гээд тэмдэглэе.
ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ
Бүгэдэ буряадай буряад хэлэнэй III мүрысөөн
Буддын шажантанай заншалта
Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ
Тус мүрысөөн «Информ-Полис» сониной дэмжэлгээр үнгэрнэ
- Мүрысөөнэй зорилгонууд
– Мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
– Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха.
- Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг
2014 оной 11 һарын 29-нэй үдэр Ивалгын дасанда үнгэрхэ.
Бүридхэл: 11 һарын 29-дэ үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 саг болотор.
- Мүрысөөндэ хабаадагшад
– 7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй (басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрэнхэй байха ёһотой).
- Мүрысөөнэй эрилтэнүүд
– Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
– Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шухала.
- Нэмэлтэ мэдээсэл
Хүндэтэ һурагшад, тус наадамнай Буддын шажанай Ехэ һургуулиин танхимууд соо үнгэрхэ. Мүрысөөнэй тала бүхэндэ үгтэһэн даабаринууд амяарлан шалгагдаха байһанһаа, командын гэшүүд нэгэ доро элдэб танхимуудаар таран ошохо.
МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан “Эхэ хэлэн – манай баялиг” гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе “хонин” (“бүхэ”), хонхойгоод унаһыень “ямаан” (“хонхо”), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь “морин”, хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь “үхэр”, сомсойгоод тогтошоһониинь “тэмээн” (“ёро”) болодог юм.
I шата
- МОРИН ТАЛА: Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан нютагни. Эссе
- ХОНИН ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй!
- ҮХЭР ТАЛА: Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!
- ЯМААН ТАЛА: Буян хэшэг уряалая!
- ТЭМЭЭН ТАЛА: Уран гартан
II шата
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шагнал абалгын тэмсээн
МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
-
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
«СЭНТЭЙХЭН АЖАЛААРАА СУУТАЙХАН НЮТАГНИ». ЭССЕ
Нютагайхидайнгаа онсо сахижа, нангинаар хэрэглэдэг, хүгжөөжэ байһан ажал хүдэлмэри, үйлэ хэрэг тухай (нютагай брэнд) эссе зохёон найруулаад, 11 һарын 26 болотор exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ. Хүдэлмэридэ гэрэл зурагуудые хэрэглэхэдэ болохо.
Тус мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ. «Информ-Полис» сониной сайт дээрэ танай эльгээһэн эссе хүдэлмэринүүд дэлгэгдэхэ. INFPOL.RU сониной уншагшад өөһэдөө эрхимүүдыень шэлэн һунгаха аргатай байха. Командын зүгһөө эльгээгдэһэн хүдэлмэритнай мүрысөөндэ хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.
Мэдүүлгын жэшээ:
Аймаг _______________________Һургуули______________________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) нэрэ обог___________________________________
______________________________________________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail:
______________________________________________________________________
Гэрэй хаяг:__________________________________________________________________
Багшын паспортын дугаар болон хэзээ, хэн паспорт үгөөб гэһэн мэдээсэл:
_____________________________________________________________________ ______________________________________________________________________
ИНН, СНИЛС:______________________________________________________________
- ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи мүрысөөн.
БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ!
а) Хэнэй хэлэн баян бэ?
Энэ мүрысөөн Олимпиин нааданай түхэлөөр үнгэрхэ. Команда бүхэнһөө нэгэ-нэгэ түлөөлэгшэ шэлэһэн сэдэбээр амитан, шубуун, загаһан г. м. нэрэнүүдые эгээн олоор, зүбөөр нэрлэжэ шадабал, илагша болохо.
Мүрысөөнэй сэдэбүүд:
– Даян дэлхэй: амитан, шубуун, загаһан, хорхой шумуул, ургамал.
– Хүнэй бэе мүсэ.
– Үнгэ.
– Буряад нютагуудай дасангууд.
б) Буряад дасангуудай болон Хамба Ламанарай намтар, түүхэ.
Энэ мүрысөөн тестын түхэлөөр үнгэрхэ. (5-7 мин.)
- ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ!
а) «Информ-Полис» буряад хэлэн дээрэ: танай һонорто элбэг материал үгтэхэ: буряад хэлэн дээрэ оршуулха статьянууд, мэдээсэлэй һонин, гэрэл зурагууд, интервью г. м. Хэблэлдэ бэлдэхэ сонинойнгоо сэдэбтэ тааруулан, буряад хэлэн дээрэ гараха материалаа командын гэшүүд согсолхо. (30 мин).
б) Хөөрөө зохёолго. Хэлэ хүгжөөлгын хүдэлмэри (20-25 мин.)
Хабаадагшадта удхаараа таараагүй хоёр-гурбан үгэтэй хэдэн бүлэг үгтэхэ. Нэгэ бүлэгэй үгэнүүдые хэрэглэн нэгэ мэдүүлэл зохёохо. Удаань эдэ мэдүүлэлнүүдтээ нэгэ удхатай болгоһон холболто һанажа, үгүүлэл зохёохо.
Жэшээнь:
а) хуурай модон, нохой;
б) буу, байра;
в) һүүл, үүдэн, шоно;
г) ухаан, үхэрэй мяхан, баабай
Баабай хуурай модо бэлдэхэеэ нохойгоо дахуулан, ой тээшэ ошобо. Модо бэлдэжэ боломоор ой нютагһаамнай холохон байдаг, тиимэһээ тэндээ багахан гэр баринхайбди. Модо отолхо үедэнь, нохой ехээр хусаба, тиихэдэнь баабай буугаа баряад, байра тээшээ яараба. Гэнтэ харан гэһээнь, ута һүүлтэй шоно гэрһээнь гаража ябаба. Баабай мэгдэһэндээ өөдэнь буудажархиба, тиихэдэнь шоно һүүлээ хабшаад, үүдэнһээ яаран саашалба. Юундэ шоно гэртэм оробо гээшэб гэжэ баабай гайхаба. Ухаатай шоно баабайн үгы байхые мэдээд, гэртэнь орожо, үхэрэй мяха садатараа эдибэ ха юм.
- ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайхашаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
БУЯН ХЭШЭГ УРЯАЛАЯ!
Буддын шажанай Бандида хамба ламанарай тушаал хэргэмэй бии болоһоор 250 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан хүүгэдэй оюун ухаа хүгжөөхэ удаадахи мүрысөөнүүд.
а) Бурханаа яажа тахидаг бэ? Тахилда орохо зүйлнүүд команда бүхэндэ үгтэжэ, бүлэгэй нэгэ гэшүүн найман тахил зүбөөр бурхандаа үргэхые харуулха.
б) Этигэл Хамбадаа зальбарнам. 16 бадагтай «Этигэлэй Хамба Ламын магтаал» бүлэгэй гэшүүд сээжэлдэхэ (http://www.infpol.ru, minkultrb.ru, edu03.ru сайтнууд дээрэ). Мүрысөөнэй ёһоор таанадта алишье бадагынь дайралдажа болохо.
- ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата.
УРАН ГАРТАН
Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
а) Заншалта хубсаһан. Нютаг-нютагай хубсаhанай янза, хуби, түхэл, зүйдэл тухай мэдэсэ харуулхадаа, хүүхэлдэй хубсалуулан тайлбарилха даабари басагадта дурадхагдана. (1,5-2 мин).
б) Басагад дэгэлэй энгэрэй тобшо зүбөөр хадаха. (10 мин)
в) Хүбүүд буряад уялаануудай янзануудые уяха, ташуур минаа гүрэхэ даабаринууд үгтэхэ (10 мин – 10 мин.).
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ.
Хамба ламын шагнал абалгын тэмсээн
11 һарын 26 болотор II мүрысөөндэ таагдаагүй хоёр асуудалда, мүн III мүрысөөнэй асуудалай харюунуудые exexelen@gmail.com гэһэн сахим хаягаар хүлеэнэбди:
— Муу заяанда унаагүйдөө, сүмэржэ нирваанда орохогүйш (тайлбарилха);
— Юундэ дуган соо Бурхан багша урагшаа хараад һуунаб?
— «Бэе эбдэрхэ – сэдьхэлэй оюун ухаанда шүтэхэгүйдэ» гэһэн ойлгосо тодорхойлогты.
ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛАН ШАГНАХА ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг), мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэгэй түлөөлэгшэдтэ болон багшанарта баталамжа бэшэгүүд үгтэхэ.
Хамба ламын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта мүнгэн шангууд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
Л.Намжилова «Шэдитэ эрхи», «Алтан эрхи»;
С.Д.Бабуев, Ц.Ц.Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи»; «Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг», «Наадан һурая – Даян дэлхэй» хубинууд;
“Буряад үнэн” һонин болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд.
Алибаа асуудалнуудай гарабал, аймаг-нютагайнгаа шэрээтэ ламанарта мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com