БҮГЭДЭ БУРЯАДАЙ «ЭХЭ ХЭЛЭН – МҮНХЫН АРШААН» ГЭҺЭН БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ II МҮРЫСӨӨН
Юртэмсын хүн түрэлтэндэ эхэ хэлэнһээ
ондоо мүнхын аршаан үгы.
Эхэ хэлээ мартабал,
мүхэлэй үүдэ нээнэ.
Тус мүрысөөн Буддын шажантанай заншалта
Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэнэ
- Мүрысөөнэй зорилгонууд:
– Тус мүрысөөн буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
– Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха.
- Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг:
2014 оной 9 һарын 26-най үдэр Ивалгын дасанда болохо.
Бүридхэл: 9 һарын 26-да үглөөнэй 9.00 сагһаа 10.00 хүрэтэр.
- Мүрысөөндэ хабаадагшад:
5-7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй.
- Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:
– Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө һэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.
– Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шухала.
МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан “Эхэ хэлэн – мүнхын аршаан” гэһэн мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм.Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе “хонин” (“бүхэ”), хонхойгоод унаһыень “ямаан” (“хонхо”), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь “морин”, хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь “үхэр”, сомсойгоод тогтошоһониинь “тэмээн” (“ёро”) болодог юм.
I шата
- МОРИН ТАЛА: Буряад хэлэеэ яажа хүгжөөнэбиб?
- ХОНИН ТАЛА: Баян хэлэтэй арад – ерээдyйтэй!
- ҮХЭР ТАЛА: Уянгын шүрэ үлхэе
- ЯМААН ТАЛА: Һонюуша харагшадай анхаралда
- ТЭМЭЭН ТАЛА: Сахиха, шүтэхэ газарнууд
II шата
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн
МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
- ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
Буряад хэлэеэ яажа хүгжөөнэбиб? Зохёон бэшэлгэ
«Буряад хэлэеэ яажа хүгжөөнэбиб?» гэһэн сэдэбтэй зохёон бэшэхэ мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ. Найруулгын хэмжээ: 180-200 үгэ. Бэшэһэн юумэеэ 9 һарын 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн е-mail хаягаар заатагүй эльгээхэ.
Зохёон бэшэлгэ найруулһан һурагша командын түлөөлэгшэ байха ёһотой. Командын зүгһөө эльгээгдэһэн зохёон бэшэлгэ мүрысөөндэ хабаадахые баталһан мэдүүлгэ болоно.
Мэдүүлгын жэшээ:_____________________Аймагай ____________________
Һургуули_____________________Зохёон бэшэлгын зохёогшо_________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багша гү, али хамаатан ______________________________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail ______________________________________________
Зохёон бэшэлгын текст_________________________________________________________
- ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаанхонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдрхи мүрысөөн.
Баян хэлэтэй арад – ерээдyйтэй!
а) “Даян дэлхэйн гайхамшаг”. Амитан, шубуун, загаһан, хорхой шумуул, ургамал болон хүнэй бэе мүсын зураг хараад нэрыень нэрлэхэ. Зурагууд саарһан дээрэ хэблэгдээд дурадхагдаха.
б) “Буддын шажанай хүгжэмэй зэмсэгүүд”. Гэрэлзурагууд дурадхагдаха.
в) “Буддын шажанай нэрэ томьёо”. Энэ мүрысөөн тестын түхэлөөр үнгэрнэ. (5-7 мин.)
Хонин шатын а, б мүрысөөнүүд нэгэ доро үнгэрхэ. (5 мин.)
- ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
“Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй” гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абъяас бэлигээ харуулха мүрысөөн.
Уянгын шүрэ үлхэе!
а) Шүлэг найруулгада хэрэглэгдэхэ хэдэн сэдэбтэй бүлэг үгэнүүд үгтэхэ. Эдэ үгэнүүдые хэрэглэн, удха уянга түгэлдэр шүлэг зохёохо. (10 мин.).
б) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе! Ород хэлэнһээ үгтэһэн үгүүлэл өөрынгөө нютаг хэлэн дээрэ оршуулжа, олоной һонорто соносхохо (3-5 минута бэлэдхэлдэ үгтэхэ).
Оршуулха үгүүлэлнүүдэй сэдэб: Буряад дасангуудай түүхэ.
- ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайхашаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
Һонюуша харагшадай анхаралда
а) Зар һурталшалгын (рекламын) сэдэбые биледээр шэлэжэ, 3-5 минутын туршада бэлэдхэл хээд, ажалай һайндэрнүүдтэ зорюулагдаһан 1-1,5 минутын реклама харуулха.
Сэдэбүүд:
- Табан хушуу малай түллэлгэ
- Мал эмнилгэ
- Зуһаландаа зөөлгэ
- Даага тамгалаан
- Адуунай дэлһэ хайшалалгын найр (тэмээнэй хөөбэри һамналга)
- Эмниг һургаха заншал
- Нооһо хайшалалга
- Сагаан эдеэнэй дэлгэрэлгэ (уураг, айрагай найр)
- Үбһэ хадалга (үбһэ сабшалга)
- Һамар сохилго
- Жэмэс түүлгэ
- Үүсэ хэлгэ
б) Уран гартан
Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан: басагад дэгэлэй энгэрэй тобшо зүбөөр хадаха, хүбүүд буряад уялаануудай янзануудые харуулжа тайлбарилха.
- ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата.
Сахиха, шүтэхэ газарнууд
Нютагайнгаа буддын шажанай мүргэлэй газар (обоо, субарга, бунхан, дуган, мааниин шулуун) тухай 2-3 минутын сээжэ хөөрөө дэлгэхэ.
II ШАТА
БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ. Хамбын шан абалгын тэмсээн
а) Тус мүрысөөн зайн (дистанционно) аргаар үнгэрхэ.
– Муу заяанда унаагүйдөө, сүмэржэ нирваанда орохогүйш. (тайлбарилха)
– Юундэ дуган соо Бурхан багша урагшаа хараад һуунаб?
Хамбын дурадхаһан асуудалнуудта тодо, дэлгэрэнгы харюу 9 һарын 19 болотор exexelen@gmail.com гэһэн хаягаар эльгээхэ.
б) Дурадхагдаһан хоёр асуудалда онобшотой харюу оложо шадаһан һурагшад XXIV Бандидо хамба-лама Дамба Аюшеевэй шан абалгын тэмсээндэ хабаадаха аргатай болоно.
ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛАН ШАГНАХА ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг), мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Мүрысөөндэ хабаадаһан бүлэгэй түлөөлэгшэдтэ болон багшанарта баталамажа бэшэгүүд үгтэхэ.
Хамбын гол шан абалгын тэмсээндэ илагшадта мүнгэн шангууд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
Л.Намжилова “Шэдитэ эрхи”, “Алтан эрхи”;
Л. Линховоин “Лодон багшын дэбтэрһээ”;
С.Д.Бабуев, Ц.Ц.Бальжинимаева “Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи”; “Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха бэшэгэй “Буряад юртэмсэ” хуби;
“Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха бэшэгэй “Наадан һурая-Даян дэлхэй” хуби;
Цырен-Базар Бадмаевай “Будамшуугай ороноор Сережын аяншалга” болон бусад сонин, сэтгүүл ба номууд.
Ямарбаа асуудал гарабал, аймагайнгаа шэрээтэ ламанарта мүн энэ сахим хаягаар хандажа болохо: exexelen@gmail.com
P.S. Аймаг бүхэнһөө хэдыш бүлэг хабаадахань, хорюулгүй.