«Бэлигүүн толи» XXII наадам

Хүндэтэ үхибүүд!

22-дохи наадамда Эрдэни-Хайбзуун Галшиевай «Бэлигүүн толи» зохёолой хэһэгүүдтэй танилсалгаа үргэлжэлүүлнэбди. Гар бэшэгэй энэ зохёолынь монгол, түбэд хэлэнүүд дээрэ Ази түбиин нютагуудаар тараһан юм. 1001 шүлэгһөө бүридэһэн найман бүлэгтэй түгэд хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн «Бэлигүүн толи» номой оршуулга манай 24-дүгээр Хамба лама Дамба Аюшеев “Даша Чойнхорлинай” дээдэ һургуулиин эрдэмтэ багшанартай суг хэжэ дүүргэбэ.. ­

Хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай заабарида түшэглэн, яажа бэеэ зүбөөр абажа ябаха тухай 1-60 хүрэтэр һургаалнуудтай урда наадамуудта танилсаат. Эндэ үгтэһэн 61-90 хүрэтэр һургаал-субашидаар биледүүд дурадхагдаха. Билет бүхэн соо 3-3 асуудал байха, һургаалай түрүүшын мэдүүлэл саашань хүсэлдүүлэн дүүргэхэ гэһэн даабари танда үгтэхэ. Оршуулгын хэлэн эхэ бэшэгынь даган хэгдэһэн ушарһаа танда ойлгогдоогүй үгэнүүд, ойлгосонууд дайралдажа болохо, тиимэһээ толи анхарагты, нютагайнгаа ламанарһаа тодорхойлго һурагты. Харюугаа эхэ хэлэн дээрээ дамжуулха аргатайт.

61) Зам зуура ябаган ябаснай сагта огторгой дээшэ үзэжэ бү яба, үшөө хонзон үгэй(ы)нүүд ууртай дайсанаар үзэсэн шэнди тэмсэл зохёохо.

62) Тэрэ шэнди ябаган ябаха сагта газар руу хараад бү яба, тэрэниинь зориг зүрхэгүй, дахин муу санаатай мэтээр үзэгдэхэ.

63) Бусад бас ябаган ябасан сагта асар хурдаар бү яба, тэрэ бас ухаан маша муутай хүнэй байдалтай мэтээр бусадта үзэгдэхэ.

64) Эд бараа хэды шэнээн хайртай бол аминаас энхэрэн бү бари, эд хуряахынь аминай тулда мүн амидархын аминь эд бараа түлөө бэшэ.

65) Бусадай нюдэнэй өмнө гоё бэшэ уранхай хубцас бү үмдэ, хүнүүд шангаар доромжолоод, нохойгоор хусуулха.

66) Шухал ушаралтай зохилдожо, сайн тэды дээли хубцас үмэдэ, хубцас хүнтэй хамта түрсэн мэтэ согто сүр жабхалан үгэсэн үзэгдэхэ.

67) Тэрэ шэнди мориной хэрэгсэл эмээл, хазаар, тэргэ бол сайн тэды эдлэ, мориной эзэнэй хүшэ шадалынь мориной хэрэгсэлээр мэдэгдэхэ мүн.

68) Санасан газарта түргэн хүрэжэ шадаха сайн нэгэ-хоер мори үргэлжэ бари, гэнтэ элдэб аюул ба олзотой ушарха хэрэг магад байха.

69) Зун, үбэл, хабарай сагта тохируулсан сайн гурбан хубцас үргэлжэ хадгала, гэнтэ бусадай орон ошохо ба элдэб баяр хурим боложо байха.

70) Эдеэ ба хубцас хайрлаад, үмхирхэ хүртэл бү хадгала, тэрэниинь гутажа дүүрээд муу хубитай хон хэрээ намтартай мүн.

71) Бэедэ үнэн тустай ехэ үнтэй эдеэ хубцас шүтэ, эд бүгэдын зүгтэ бас бүхэ бэеэ ами шэнди хамгаалха.

72) Эдеэ ундань элбэг байхада, дан садатараа бү эдеэл, ходоод сайтай ехэнхинь эдеэ шингэхэгүй үбшэнөөр зободог.

73) Эдеэ ундаа аманда амтатайдань хэмжээгээс хэтэрүүлхы бү шүтэ, үхэснэй буянда ерсэн гуйранша мэтэ эдихэдэ ходоод (хото) доройтохо.

74) Аминай шүтээн болсон ходооды хүүхэн нюдэнээс дээрэ бари, хосорсониинь удаан тэжээгдэхэ бас ходоод доройтохо тэрэ мэтэ бэшэ.

75) Урдахи эдеэ шингээгүйдэ дараа эдеэгынь бү хүртэ, гэдэс үлсэхээр эдеэ хүртэхэдэ ,амтатай зохигдохо.

76) Үбшэн үгэй боложо тэгшэрхын тула эдеэ үдэрэй эртэ хүртэ, үдэшэ хэбтэхэдэ эдеэлхэ бол үбшэн үүсхэхэ гэжэ мэргэд зарлиглаа.

77) Хэрбээ хэбтэхэдээ эдихэ бол хүнэй эртын хоол эдеэ болхогүй, бодсон, хэбтэсэн хоюулынь эдеэ болсон бол хорын дээрэ хор эдисэн шэнди.

78) Тэрэ шэнди хэбтэхэдэ, эдеэ хүртэсэн бол эртын эдеэндэ ус буцалгаад уу, тэрниинь хитад зоной ёс заншал мүн.

79) Үдэшэ хэбтэхэдэ хоол эдихэгүй бол хойто үдэрэй эхиндэ хоол эди, тэрэниинь Будда Багшын дагаснай шраманин ёс заншал мүн.

80) Анагааха эдеэнэй зүйлнүүд ходоодын хагас тэды үзүүлхээр үйлдэ, ходоодын амсар хоосоноор орхисны эмшэ мэргэдэй гол ёс мүн!

81) Баян бол амтатай юсэн эдеэ шамдан бэдэржэ бү эди, тэрэниинь хүнэй ама дотор удаан байхагүй тула тус багатай.

82) Ялангуя шихэр бурам эдихы дээдэ гэжэ бү сэдьхэ, цэр шэнди хаягдаха шүлэстэ шихэр байсанаар эдеэ мүн.

83) Саг бүхэндэ няалдаа цэр эдеэ ундаа мэтэ залгихы бү үйлдэ, үргэлжэ залгиха бол үдэр бэрэ шэнди няалдаа цэр угаалга хэхэ сабынь тус тустай эдихэ.

84) Мэни махабадта зохино гээд хилэнсэтэй холигдосной эдеэ бү эди, эдеэ тэрэ тамын галай орондо шар үснэй нүхээр бадаржа байха.

85) Тэрэ шэнди үбэшэндэ тусалха гээд хилэнсэтэй холигдосон эдеэ бү эди, тэрэ бас тамада оросон үе эдгэхэ үгэй үбэшэн үүсхэхынь эдихэ.

86) Маха өөхэ үдэр шүни араатан мэтэ бү эди, дарууйдань бэеин хүшэ үүсхэжэ хүн тэрэ хурдан үтэлсэнээр үзэгдэхэ.

87) Шингэни уудаг зүйлдэнь усанда шунгасан шэнди бү уу, бэень намагай ногоо шэнди түлэжүүлсэндэ түргэн үтэлхэ.

88) Ялангуя цай уухадаа, усанда шунгасан шэнди бү уу, ходоодын гал бууража бэе түргэн үтэлжэ болохо.

89) Баян бүгэдэ хүгшэн нохой шэнди шинжэлхэгүйгөөр эдеэ бү эди, сайн эм үзэсэн бүгэдэ эдихэдээ гутажа болохо.

90) Эдеэнэй олон зүйл холижо ши(э)нжэлхэгүйгээр эдеэ бү эди, амта шадал зохихогүй бол найруулсан эм бас хор болохо.

Толи