47-дохи наадам

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 47-дохи наадам

2022 оной ноябриин 11

 

Эбээн тэдхэгшэ: Буряад Уласай Засагай газарай Захиргаанай мэдээсэлэй хороон

 

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.

– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайнаар ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.

– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

Анхарагты! Наадам Ивалгын дасанда офлайн түхэлөөр ноябриин 11-да үнгэрхэ.
9.00 сагта – регистраци, үглөөнэй хоол.

10.00 сагта – наада нээлгын суглаан.

11.30 сагта – онлайн аргаар тестовэ даабари дүүргэлгын шата. Энэ даабарида бүлэгһөө 1 хүн ороно.

17.00 сагта – наада хаалгын ёһолол. «Сэлэнгэ, Зэдын аймагуудаар эдир сэдхүүлшэдэй хизаар ороноо шэнжэлэлгын аяншалга» гэһэн түсэлэй тоосоон-презентаци.

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

Мэдүүлгэ болон согласие ноябриин 8 болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.

Аймаг ________________________Һургуули___________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________

Хабаадаха үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

1.

2.

3.

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

1. I. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.

а) Бэлигүүн толи. «Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.

Даабари: «Ёс хоерой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос хилэнсэ тэбшэхын үедэ маша үйлдэснэй долоодчинь» бүлэгэй 861-1000  сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абаад,  мем-зураг (уряа,  зарлал) болгогты, энэ ажалаа урилдаанай үедэ  хамгаалхат. Танай зорилго хадаа сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгоод, зурагай аргаар саашань дамжуулха оньһо бэдэрэлгэ болоно

 II. ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн

 «Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй» номинацида (3-4 мин.)

а) https://www.youtube.com/watch?v=RLeU73yqXA0 ссылкээр ороод, «Байгалай намар» гэжэ видеофильм харагты. Уянгата хүгжэм доро һубарин гараһан кадрнуудта тааруулан, тус сэдэбээр сээжэ найруулга зохёогты. Байгал тухай юрэнхы мэдэсэеэ оруулалсан, намарай сагта алдарта далай шадар тогтоһон байгаали уранаар зураглан хөөрэгты. Эхиндэнь өөртэеэ танилсуулагты, түгэсхэлдэнь анхаралтайгаар шагнаһан зон нүхэдтөө баяр хүргэгты.

б) Октябриин 20-һоо бүлэгэй нэгэ гэшүүн https://xesheel.exexelen.ru сайт дээрэ регистраци хэг, яагаад хэхэб гэжэ эндэ харагты: https://yadi.sk/i/qnlziaYiWptcmg — о регистрации на сайте.

«Буряад дэлхэй» гэһэн сэдэбтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари байха. Нэрээ бүридхэжэ, «Байгал далай», «Буряадай үндэр шүтөөнүүд», «Буддын шажанай ойлгосонууд» – гэһэн сэдэбүүдээр уридшалан бэлдэхэ, бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатайт.

Ноябриин 11-дэ Ивалгын дасанда үдэрэй 11.00-12.00 саг хүрэтэр бүлэгэй нэгэ гэшүүн https://xesheel. exexelen.ru сайт дээрэ дурадхагдаһан тест «Эхэ хэлэн – манай баялиг 47» гэһэн гаршагаар дүүргэхэ. Энэ даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой.

Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? Энэ сэдэбээр урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen.com/ сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я.Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой 11-16, 21-26, 27-30, 43-44 хуудаһануудта үгтэһэн асуудалнуудые харагты. Урилдаанда орогшод Ивалгын дасан руу өөрын ноутбук абаад ерэхэ.

III. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

Буян хэшэг уряалая

www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Сагаан Дара эхын магтаал» татажа абагты. Зүбөөр,  тодоор үгүүлэн уншаха (юрэ уншалга). Бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!

IV. ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи урилдаа уран гартай басагадта дурадханабди.

Буряад хэлэн дээрэ Амара Жалцановай зохёон бүтээһэн мүльтигүүдтэ санамжа-комментари бэшэхэ даабари. Ютуб дээрэ иимэ хаягаар орожо мултигүүудые харагты: 1) сэлэнгэ https://www.youtube.com/playlist?list=PL9zWVHMj2dlXNHlrsedrjEUwXAN21JIoe  2) хори https://www.youtube.com/watch?v=9a7qlzxS1bs&list=PL9zWVHMj2dlVb4r6yUohWkRuXX9jMIc6P

Хэмжээ: 2-3 мэдүүлэл, 250 тэмдэгһээ бага бэшэ хэмжээнэй 5 ондоо комментари табихат. Тиигээд, шалгалтада һанамжа-комментариингаа ворд вариант болон скриншот хоёрые энэ хаягаар exexelen@mail.ru ноябриин 8 болотор ябуулхат. Һурагшын ник, псведоним доро комментари бэшэһэн байбалнь, хэн гэжэ нэрэтэйб, ямар һургуулиин һурагшаб гэжэ бэшэг соогоо тэмдэглэгты.

Һанамжа-комментаридаа мүльтигэй удха юрэ хөөрэһэн бэшэ, харин түрэл хэлэн дээрээ өөрын хандаса, ойлгосо тайлбарилжа харуулһан байха ёһотой.  Энэ ажал 0-10 оноогоор сэгнэгдэхэ. Удха түхэлөөрөө олоной анхарал татаһан тайлбаринуудые бэшэгшэд тусхай урмашуулагдаха.

V. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

Хүндэтэ уран дархашуул болон уран барималшад!

Модоор, пластилинаар хэһэн бүтээлнүүд тухайгаа яагаад хэһэнээ, хэн туһалааб гэжэ түрэл хэлэн дээрээ зугаалха, тайлбарилха бэлэн байгты. Танай хүдэлмэринүүдэй үзэсхэлэн ехэ танхим соо дэлгээгдэхэ, һурагшадай, һургуулиин болон хүдэлмэринэйнь нэрэ бэшээхэеэ бү мартагты.

а) Модон дархан

Мориной тэргэ. Тэргэ утаашаа 50 см үлүү байхагүй. Энэ хэмжээндэ үргэн, үндэрынь тааруулан дархалха.

 б) Гар урлал (пластилин)

Хулганадал хушуутай аад, далитай амитан-үрэмшөө

Оёдолой урлал

Арадаймнай анханай оёдолдо арһан, һэеы эд элбэгээр хэрэглэгдэдэг байһан гэжэ мэдэнэбди. Хэр угһаа угсаатанайнгаа сахижа ябаһан урлал хүгжөөхэ, бэлиг шадабарияа мүлихэ, дүршэхэ зорилготой урилдаанда эдэбхитэйгээр оролсохыетнай уринабди.

Бүлэг бүхэнһөө 2 оёдолшод урилдаанда орохо (1 хүн – арһан оёдолдо, 1 хүн һэеыгээр оёдолдо). Оёдолой эхин ойлгосотой урилдаан дээрээ танилсаад, үгтэһэн даабари дүүргэхэт.

Арһаар (арһа асарха) – буряад бээлэй, һэеыгээр (һэеы үгтэхэ) – улатай оймһо  оёхо даабари  дурадхагдаха.  Оёдолдо хэрэглэхэ зүйлнүүдые абаад ерэхэ: сагаан ниидхэ №10, шугам, хайша, юрын харандааш, нэгэ хэды А4 саарһа.

 

ШАНГУУД ТУХАЙ

1, 2, 3 һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

1. С. Д. Бабуев, Ц. Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
2. https://buryadxelen. com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
3. «Учение Пандито Хамба Ламы Д. Д. Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs. google. com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7La NDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h. 3dpy54d6sgj9
4. «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
5. «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
6. Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4356/
7. Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4357/
8. Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
9. «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
10. http://soyol. ru/bur/