БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 44-дэхи наадам
2022 оной февралиин 28
Эбээн тэдхэгшэ: «АБСОЛЮТ» хамжаан
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдээ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайнаар ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг арьбадхаха хүсэл дэмжэнэ.
– Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
Анхарагты!!! Наадам сахим түхэлөөр үнгэрхэ. Февралиин 25-да үдэрэй 15.00 сагта он-лайн аргаар тестовэ даабари дүүргэлгын шата эхилхэ. Энэ даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. Дүн гаргалга, илагшадые он-лайн шагналга февралиин 28-да үдэрэй 15.00 сагта үнгэрхэ. Наадамай эрилтэнүүдые һайн уншагты.
ДААБАРИНУУДАА ШЭНЭ МЭЙЛ ХАЯГААР ЯБУУЛНАТ! exexelen@mail.ru
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
– Мэдүүлгэ, Согласие (ссылка), тестын урилдаан (ссылка) болон тус урилдаанда бэлдэн дүүргэһэн даабаринуудаа декабриин 25 болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– Бэшэг бүхэнэй сэдэбтэ (тема в строке отправляемого письма) нютагайнгаа, хүдэлмэриин нэрэ бэшэгты: Жэшээнь: Аалан: дархан, баримал, сургаал, Бэлигүүн толи. Нүгөө бэшэг соо буряад хэлээр бэлдэһэн даабаринууд: Хэлээ баяжуулая. Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй. (Тестовэ ажалай дүн онлайн аргаар согсологдохо).
Анхарагты! Танай соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: аудиофайл бэшэхэдээ хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа хэды файл радиодо гаргаха аргагүй байнабди.
– Бүхы ажалаа 1-2 бэшэг соо хамталаад эльгээхэ! Буддын шажанай Ехэ һургуулида шалгадаг хүдэлмэринүүдые (Этигэл Хамбадаа зальбарал, Бэлигүүн толи, Модон дархан, Уран баримал) нэгэ бэшэг соо ябуулагты. Нүгөө бэшэг соо буряад хэлэнэй хүдэлмэринүүд.
– Анхарагты!!! Аудиофайлаа нэрлэгты! Нютаг, номинаци, һурагшын нэрэ гээд. Жэшээнь: Аалан_Хэлээ баяжуулая_Буянтуева Дари. Нэрэгүй файл бү эльгээгты!
– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
– Сахим хаягаар эльгээһэн хүдэлмэринүүдтэй шүүгшэд танилсажа, урилдаанаймнай бүхы оноонууд согсологдожо, он-лайн аргаар Zum платформа дээрэ дүнгүүдтэй бараниие танилсуулан, һууринууд олгогдохо, шангууд барюулагдаха.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
II ШАТА
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
2 һарын 25 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Хабаадаха үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:
1.
2.
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын мүрысөөн.
Бэлигүүн толи. «Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ» (10 оноо) Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл, толи.
Ном-толи сооһоо 3-дахи бүлэг. Номой 173-230 хуудаһануудта үгтэһэн сургаалнуудтай танилсаад, 2 һургаал шэлэн абаад, удхаарнь мем, уряал зураг (плакат) зохёогты. Энэ уряал зурагаараа юун тухай ойлгуулхаа һанаһанаа тодорхойлон хөөрэжэ үгэхэт. (ссылкэ)
«Бэлигүүн толиһоо» абтаһан һургаалаар зохёоһон ажалаа февралиин 25 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээгты. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн
Хэлээ баяжуулая… (3-4 мин.)
Олон ондоо арадуудай онтохонуудые ородоор уншагты.Гол удхыень 3 минута соо хөөрэхөөр болгон хасаад, буряадаараа дамжуулхат. Монолог, диалог, зүжэглэлэй али нэгыень шэлэн абаарайгты. Түгэсхэлдэнь заатагүй онтохоной удхаһаа ямар сэнтэй һургаал абаһанаа хэлэхэ шухала.
Зохёон найруулһанаа MP3 файл болгожо бэшээд, 2 һарын 25 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ. Хэлээ баяжуулая 44
Анхарагты! Эльгээһэн хүдэлмэритнай радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: Аудиофайлаа сэбэрээр бэшэгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлигдэжэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошогты). Үлүү ондоо шууяан бэшэгдэнхэй байһан ушарһаа зарим файл радиодо гараха аргагүй болоно.
в) Баян хэлэтэй арад – ерээдүйтэй (3-4 мин)
Хүндэтэ үхибүүд, Сагаалхын баяраар, Бар жэлэй морилһон ушараар түрэл арадайнгаа урданай һуудал байдалай зүйлнүүдэй онлайн-үзэсхэлэн зохёон табия, экскурсоводууд болоё.
Эндэ урданай модон уур, нюдүүрэй зураг жэшээ болгон табигдаа. Таанад элинсэгэйнгээ гэр тойрондоо хэрэглэдэг байһан хэдэн ондоо юумэнүүдые табижа болохот. Һэеы гэр соо байһан модон бараанһаа эхилээд, гал гуламтын, эдеэ хоол бэлдэлгын, унтари хэбтэриин, дэгэл хубсаһанай, мал ажалай . . . хэрэгсэлнүүд гээд олон даа. Түрэлхидэйнгээ наринаар абажа ябаһан 1-2 зүйл шэлэн абагты. Үзэмжэдэ табиһан юумээрээ олониие һонирхуулхаар хөөрөө бэлдэгты.
– шагнагшадтаа хандажа зорилгоо мэдүүлхэ;
– радиошагнагшадаа экспонат-зүйлтэй уранаар зураглан хөөрэжэ танилсуулха;
– урда сагһаа дамжан ерэһэн үнэтэ зүйлэй эзэн хэн байһан бэ, түүхэнь хэды онһоо эхитэйб, хаана, хэзээ, юундэ хэрэглэгдэдэг байһан бэ, энэ зүйл юундэ танда сэнтэйб, энэ зүйлдэ хабаатай ямар ушар мэдэхэбта гэхэшэлһэн асуудалнуудые тодолхо шухала;
– хөөрөөнтнай удаа дараалһан удхатай, тодоор, хүндэ хадуугдамаар үгтэхэ ёһотой.
Ажалаа MP3 файл дээрэ аудиофайл болгоод, 2 һарын 25 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
Хүндэтэ һурагшад, багшанар!
«Буряад дэлхэй» гэһэн сэдэбтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари https://xesheel.exexelen.ru/. Урилдаанда бэлдэхэдээ, https://xesheel.exexelen.ru/ сайт дээрэһээ «Эдэ хэд бэ?», «Хэды?» гэһэн сэдэбүүдээр танилсагты. Тус урилдаанда «Эхэ хэлэн – манай баялиг 44» гэһэн гаршалагдаад, даабаринууд шалгагдаха.
Февралиин 25-да үдэрэй 15.00-17.00 саг хүрэтэр он-лайн аргаар бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, удаань дурадхагдаһан тест дүүргэхэ. Сайт https://xesheel.exexelen.ru/
Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр февралиин 24 болотор һурагшад бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай.
Регистрация и запись на курс: https://yadi.sk/i/qnlziaYiWptcmg
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа, удаадахи мүрысөө дурадханабди.
Буян хэшэг уряалая
«Доншуур маани» сээжээр уншахадаа, үгэнүүдынь зүбөөр, тодоор үгүүлэн уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала! Энэ даабари дахин үгтэбэ. www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Доншуур маани» татажа абаад, сээжээр зүбөөр үгүүлэн уншаха.
Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата.
Хүндэтэ һурагшад, он-лайн түхэлөөр үнгэрхэ наадамда уран дархашуул болон уран барималшад!
Анхарагты!! Хэһэн бүтээлнүүдэйнгээ гэрэл зурагуудые хэдэн талаһаань буулгаад, ажал тухайгаа хэдэн үгөөр тайлбарилан хөөрэһэнөө хаагаад эльгээжэ үзэгты. Шүүгшэ Чимит лама фотозурагуудаартнай оноонуудые табиха. Эдир дархашуулай ба уран барималшадай фото дээрэ нэрынь бэшэгты.
а) МОДОН ДАРХАН
Сагаа һарын үедэ сагаан эдеэнэй табаг элбэгээр бэлдээд, айлшадаа угтаха заншал монгол арадуудта байха. Бообо, шэхэрэй табаг (цар таваг, ул боовын таваг гээд монголчууд хэлэдэг) бэлдэхэ даабари. Холо ойроһоо бууһан айлшадтаа сагаан эдеэн болон мяхан табаг табиха, бариха, мэдүүлхэ гэһэн ёһо монгол туургата арад хүндэлдэг. Гэрэлзураг дээрэ үгтэһэн модон табаг хараад, угалза һиилэн гоёоһон хүндын табаг урлан бүтээхэ даабари.
б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
«Эрбэд-ирбис» гэһэн зурагта өөрын бодомжо оруулан, үнгэ зүһэ тааруулан, пластилинаар урлал бүтээхэ.
ШАНГУУД ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
- Л. Намжилон «Волшебные четки», У-Ү, 1996 он.
- Л. Намжилон «Золотые четки» У-Ү, 2001 он.
- С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
- https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
- «Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020. Ссылкэ: Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
- «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
- Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
- Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
- Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
- «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
- http://soyol.ru/bur/