I наадам

ЭХЭ ХЭЛЭН – МҮНХЫН АРШААН

 БҮГЭДЭ БУРЯАДАЙ БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ I МҮРЫСӨӨН

 

Буддын шажантанай

заншалта Сангхын

дурадхалаар эмхидхэгдэнэ

 

Мүрысөөнэй  зорилгонууд:

 

1. Буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлөөхын, буряад нютаг хэлэн дээрээ харилсаха таарамжатай арга байгуулхын тула тус мүрысөөн эмхидхэгдэнэ.

 

2. Хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, урлал, түүхэ саашань арьбадхаха хүсэл түрүүлжэ, үндэһэн арадайнгаа баялиг – эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха.

 

Мүрысөөнэй үнгэрхэ болзор, хаяг:

 

2014 оной 6 һарын 12-13 үдэрнүүдтэ Ивалгын дасанда үнгэрхэ. 6 һарын 12-то үглөөнэй 09 саг 30 минутаһаа хабаадагшадые бүридхэлдэ абалга эхилхэ.

 

Мүрысөөндэ хабаадагшад:

 

5-7 хүнһөө бүридэһэн команда соо  эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Командын бүридэлдэ 70 хубинь басагад байха зэргэтэй.

 

Мүрысөөнэй эрилтэнүүд:

 

1. Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлэн дээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ аргатай, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха.

 

2. Угсаатан бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшадай өөрынгөө нютаг хэлэн дээрэ хэлэхэ, хөөрэхэнь шухала.

 

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ШАТАНУУД

 

Табан хушуу малаа – мори, үхэр, хони, ямаа, тэмээ – үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ түрэл хэлэндээ зорюулагдаһан “Эхэ хэлэн – мүнхын аршаан” гэһэн  мүрысөөнэй шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэбэ. Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй юм.

 

Бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» (бүхэ), хонхойгоод унаһыень «ямаан» (хонхо), хажуулдижа зогсоод, бүтүү талаараа дээшээ хараһаниинь морин,  хээтэй хажуугаараа зогсоһыень «үхэр», ута руугаа өөдөө бодоод байһаниинь тэмээн (ёро) болодог юм.

 

I шата

 

1. Морин тала: АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Танилсалга
2. Хонин тала: БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДYЙТЭЙ! Хөөрөөн
3. Үхэр тала: ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ! Найруулгын зүйлтэй оршуулга
4. Ямаан тала: ҺОНЮУША ХАРАГШАДАЙ АНХАРАЛДА. Реклама
5. Тэмээн тала: ЗҮБШЭХЭ, СЭЭРЛЭХЭ ЗҮЙЛНҮҮД. Элирүүлэн тобшололго

 

II шата

 

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ

(Хамбын гол шагналай түлөө тэмсээн)

 

МҮРЫСӨӨНЭЙ ДҮРИМҮҮД

 

 I шата

 

1. ШАГАЙН МОРИН ТАЛА – АБА  ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ

 

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын шатын мүрысөөн.

 

Аймаг, сэлеэн тухай хөөрөөн соогоо тоонто нютагайнгаа домог, түүхэ, байгаалиин баялиг, солото зон тухай мэдэсэ 5-7 минутын туршада тодорхойлхо зэргэтэй. Командын гэшүүд үгтэһэн сэдэбээр гү, али нэгэ өөрын дураар шэлэһэн сэдэбээр булта хабаадалсажа танилсалгаяа эмхидхэхэ.

 

Жэшээнь:

 

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Нютагаймнай байгаали

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Нютагаймнай бүхэ

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Нютагаймнай  хүлэг эрдэни

АБА ЭЖЫН НЮТАГАЙ МАГТААЛ. Нютагаймнай шүтөөнүүд г.м.

 

Хөөрөөгөө шэмэглэн, мүнөө үеын оньһон аргануудые хэрэглэжэ болохо (видеопрезентаци, видеоряд, фильм…). Гэбэшье, мүрысөөндэ хабаадагшадай сээжэ хөөрөөнэй ульгам баяниинь хараада абтан сэгнэгдэхэ.

 

2. ШАГАЙН  ХОНИН  ТАЛА – БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД — ЕРЭЭДYЙТЭЙ!

 

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин “Даян дэлхэйн нэрэнүүд” гэһэн мүрысөөн.

 

“Даян дэлхэй” (амитад, шубууд, загаһад, хорхой шумуул, ургамал) болон  хүнэй бэеын мүсэнүүдые нэрлэхэ. Тус сэдэбүүдээр зурагууд дурадхагдаха.

 

3. ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА – ХОЁР ХЭЛЭ ТЭГШЭ МЭДЭЕ! 

 

“Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй” гэһэн үгын ёһоор гандашагүй эрдэм мэдэсэ харуулха мүрысөөн.

 

Ород хэлэнһээ үгтэһэн үгүүлэл өөрынгөө нютаг хэлэн дээрэ  оршуулжа, олоной һонорто соносхохо (бэлэдхэлдэ 3-5 минута үгтэхэ).

 

4. ШАГАЙН  ЯМААН ТАЛА – ҺОНЮУША ХАРАГШАДАЙ АНХАРАЛДА

 

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абари хараадаа абан, удаадахи мүрысөөн дурадхагдаха.

 

Нютагайнгаа онсо шэнжэнүүдые тэмдэглэн, буряад эдеэ хоолоо, буряад хубсаһаяа олондо мэдүүлжэ, хүнэй һонирхол татама түрэл нютаг руугаа  уриһан реклама найруулха.  (1-1,5 минута үгтэхэ)

 

Сэдэбүүд: сагаан эдеэн, мяхан табаг, эхэнэрэй хубсаһан, эрэшүүлэй хубсаһан, хүүгэдэй хубсаһан.

 

Рекламын сэдэб биледээр шэлэгдэжэ, 3-5 минутын туршада бэлэдхэл хэхэ.

 

5. ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА – ЗҮБШЭХЭ, СЭЭРЛЭХЭ ЗҮЙЛНҮҮД

 

Элинсэгэйнгээ  нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээн арад зоноо тэдхэдэг юм.

 

Тэрэнэй ёһоор таанадта иимэ даабари: дурадхагдаһан гэрэл зурагууд дээрэ үгтэһэн үйлэ хэрэгүүдэй зүб бурууень элирүүлхэ. Нютагайнгаа заншал, гурим, хэлэ тодоор харуулхые оролдохо шухала.

 

   Сэдэбүүд:

 

–        Гал гуламтаа сахилга тухай;

–        Мүргэлэй газараар бэеэ абажа ябаха заабаринууд;

–        Хүниие угталгын, мэндэшэлгын, харилсаанай, үдэшэлгын ёһонууд;

–        Буряад түрын заншалнууд.

 

II шата

БУДДЫН ШАЖАН ТУХАЙ

(Хамбын гол шагналай түлөө тэмсээн)

 

1. Нютагайнгаа буддын шажанай мүргэлэй газар (обоо, субарга, бунхан, дуган, мааниин шулуун) тухай 2-3 минутын сээжэ хөөрөө дэлгэхэ. Заатагүй буддын шажанай нэрэ томьёонуудые хэрэглэхэ.

 

2. “Буддын шажан Буряад орондо” гэһэн сэдэбээр тестовэ асуудалнууд үгтэхэ.

 

Шэнжэлхэ сэдэбүүд: Буддын шажан Буряадта, Буряад угсаатанай (Агын, Буряадай, Эрхуугэй, СПб) дасангууд, нютагай дасанай түүхэ,  Бандида Хамба ламанар тухай, шүтөөнүүд, шажанай үгэнүүд (hургаалнууд), бурхадай нэрэнүүд, ламанарай зиндаанууд (шэрээтэ лама, соржо лама, гэсхы лама…), буддын шажанай пантеон (Бурхан багша, бурханай табан изагууртан – Будда Дхьяни, бодисаданар, идамууд, хандамаанар, сахюусанууд, тэнгэринүүд) г. м.

 

ЭРХИМҮҮДЫЕ УРМАШУУЛГА БОЛОН ШАГНАЛГА

 

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн командануудта ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань дипломууд болон мүнгэн шагналнууд (30 000 мянга, 20 0000 мянга, 10 000 мянга түхэриг) болон тусхай бэлэгүүд барюулагдаха. Энэ мүрысөөндэ хабаадаһан командын түлөөлэгшэдтэ болон багшанарта сертификадууд үгтэхэ.

 

Хамбын гол шагналай түлөө тэмсээндэ илаһан команда Буряад нютагуудай нангин мүргэлтэ газарнуудые гороо хэхэ шагналда хүртэхэ (Балдан-Брэйбун, Тамчын дасан, Ивалгын дасан, Шулуутайн дасан, Анаа дасан, Зандан Жуу, Жаран Хашор, Агын дасан, Сүүгэл дасан, Үзөөн дасан).

 

E-mail: datsan@yandex.ru

 

Утас: 89503935033

Ямар нэгэ асуудалнуудай гарабал, энэ утасаар ламанарһаа асууха.

 

Тусхай шэглэлээр бэшэгдэhэн зохёолнууд.

Эдээниие мүрысөөндэ бэлдэжэ байхадаа хэрэглэжэ болохот:

 

Л. Намжилова. “Шэдитэ эрхи”, “Алтан эрхи”

Л. Линховоин. “Лодон багшын дэбтэрһээ”;

Б-Х. Цырендоржиева. “Хүн болохо багаһаа”;

С. Д. Бабуев, Ц. Ц. Бальжинимаева. “Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи”;

“Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха бэшэгэй “Буряад юртэмсэ”, “Наадан һурая –

Даян дэлхэй” гэhэн хубинууд.