Хүндэтэ багшанар, һурагшад!
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 12 наадамнай май һарын 27-до үнгэрхэнь . 2014-2016 онуудта үнгэрһэн “Эхэ хэлэн-манай баялиг” наадамда шэнжэлһэн материалаа бүридхэн дабтаха,һурагшадай мэдэсэ шадабариин хэмжээе элирүүлхэ гэһэн зорилго табигдаба. Энэ наадамда эхинһээнь хабаадажа ябаһан эдэбхидтэ даабари, асуудалнуудай удха дүтэ байжа, оролдолго, тэсэбэриинтнай шагнал болог гэжэ хүсэхэ дуран хүрэнэ. Наадамайнгаа шатануудые харая даа:
Шагайн морин тала. 1) Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи
Энэ хүдэлмэри дүүргэхэдээ,толи шалгагшадай (жюриин) үгэһэн ажаглалта анхарагты. Урда бэшэһэн, согсолһоноо сэбэрлэхэ., ямар үгэнүүдые нэмэһэнээ тэмдэглэхэ гэһэн даабари шухалада тоологдохо.. Ушар юун бэ гэхэдэ,шүүгшэднай(жюри) хэдэн зуугаад адли түхэлэй хүдэлмэри шалгажа байхадаа,ойлгомторгүй алдууеытнай харангүй , танай оролдолго сэгнэнгүй гаража болохо. Тиимэһээ энэ наадамда оруулһан шэнэ үгэнүүдээ онсолон тэмдэглээ һаатнай һайн байгаа.
2) Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэе!
а)Танай оршуулгын хүдэлмэринүүд тусхай шалгалта гарадаг. Хамба Ламын хэлэһээр,энэ ажалтнай(тон һайн оршуулганууд) согсологдожо,амяараа ном болохо ёһотой.Хүндэтэ багшанар,хэблэлэй ажал хүнгэдхэжэ,һурагшадайнгаа хүдэлмэри сэбэр болотор (грамматическа,стилистическэ алдуунууд) шалгаад эльгээгыт гэһэн гуйлтатайбди.Лев Толстойн үгүүлэлнүүдэй удха алдангүй оршуулхые оролдогты.
б) 2016 оной «Алтаргана» наадан Буряад орондомнай мүнөө зундаа үнгэрхэнь гэжэ булта мэдэнэбди.Буряад хэлэнэй, соёлой хүгжэлтэдэ сэхэ хабаатай энэ наада угтуулан,хаа-яанагүй ажал хэрэг эдэбхитэй ябана. Буряад Уласай үндэһэтэнэй номой сан “Алтаргана” наада угтуулан, бага хэмжээнэй эрхим зохёол шэлэн абалгын мүрысөө соносхоо. Положени соомнай урилдаанай эрилтэнүүдтэй танилсахын тула ссылкэ үгтэнхэй.
Мүрысөөнэй дүрим хараад, зүбшөөд, түрүүн “Эхэ хэлэн- манай баялиг” наадамдаа, удаань”Алтарганын” мүрысөөндэ хабаяа туршахыетнай уряалнабди.
Шагайн хонин тала 1) Блиц урилдаан
Мүрысөөнэй сайт дээрэ ”Гэрэй даабари” соо үгтэһэн блиц урилдаанай даабаринуудһаа 2 хуби болгон абтаһан асуудалнуудай сэдэбүүд: 1) Буддын шажанда хабаатай асуудалнууд (Шажанай хэрэгсэлнүүд, Буддын шажантанда дурасхал болохо бодолнууд, хүндэ хэрэгтэй сургаалнууд болон хэдэн асуудалнууд сахюусан, шүтээн тухай байха)
2) Юрэнхы мэдээн (Буряад арадай түүхэ, зан заншал, ёһо гурим, нютагтаа нэрэтэй, арадтаа сэнтэй, Эхэ нютаг, Байгал үргэн далаймнай.)
Эндэ нэрлэгдэһэн сэдэбүүдһээ дүн хамта 71-72 асуудалнууд шэлэгдэн табигдаба. Асуудалнуудай удха тайлбарилхада хэрэгтэй болохо номууд сайт дээрэ үгтэнхэй (ссылкэнүүдые анхарагты)
2)Урда наадамуудта һонирхолтойгоор үнгэрһэн урилдаанаймнай нэгэн-мультфильм болон «Ералаш» сэтхүүл оршуулга, зохёолго гэжэ тоолонобди. Иимэ түхэлэй даабари хэхэдээ абаһан шадабари, дүршэлөө элсүүлэн, өөрын ”Бурелаш” буулгахыетнай дурадханабди. Һонин сюжедтэй сэтхүүлээ нютаг хэлэн дээрээ дамжуулха гэһэн эрилтэ даабариинтнай гол зорилго болохо. Түгэс бэлэн болоһон (абяа оруулһан, хүгжэм тааруулһан, гаршагтай, титртэй) “Бурелаш” сэтхүүлдэтнай наадамһаа урид оноонууд табигдаха, шүүгшэдэй һанамжа бүридхэгдэхэ байһан ушарһаа даабарияа майн 25 болотор үгтэһэн хаягаар эльгээхэ ёһотойт
Шагайн үхэр тала. “Хэнэй хэлэн баян бэ?”
“Буряад хэлэн” гэһэн сахим һураха ном соо үгтэһэн “Даян дэлхэй” сэдэб шэнжэлхэ зорилго хараалһан урилдаан 6 шатаһаа бүридэнэ. Урилдаанай һубарил, эрилтэ тодоор положени соо үгтэнхэй,тиимэһээ даян дэлхэйн бүхы нэрэнүүдые ном соо үгтэһэнһөө гадуур нютаг хэлэн дээрээ хэлэхэ аргатай болохыетнай хүсэнэбди.
Энэ удаа урилдаанай ябаса хубилгаабди . «Оньһон үгэ оностой,олоной үгэ тудастай» гэһэн нааданда хабаадагшад олоной шэхэ хужарлуулма удхатай оньһон үгэнүүдые сээжэлдэжэ,сэдэбээрнь хубааха аргатай болоһоноо харуулаа. Һайнта даа! Мүнөө эдэ оньһон үгэнүүдые хэзээ,ямар ушар үйлэдэ хэрэглэжэ болохоор бэ гэжэ харахабди. Хоёр хэлэ тэгшэ мэдэдэгээ шалгажа, мүн түрэл хэлээ үзэжэ байха хэрэгтэмнай ородой Агууехэ уран зохёолшо Лев Толстойн хүүгэдтэ зорюулһан үгүүлэлнүүдынь тон туһатай байна. Тус урилдаанда хабаадагшадта биледэй гуримаар даабаринууд дурадхагдаха (положени соо ссылкэ үгтэнхэй). Л.Толстойн үгүүлбэриин удха буряад оньһон үгэнүүдээр тодорхойлхот, мүн хэдэн оньһон үгэнүүдые хэрэглэжэ болохоор ушар шалтагаан дайралдажа болохо,анхаралтайгаар уншагты
Уянгын шүрэ үлхэе
Шүүгшэдэй, харагшадай һанамжаар тус урилдаан яһала һайн бэлэдхэлтэй байгаа. Хүүгэдэй уран бэлиг хүгжөөхэ,нютаг хэлэнэй онсолиг харуулха гэһэн урилдаандаа 11-12 наадамда үгтэһэн үгүүлэлнүүдые хэрэглэхэт. Эндэ хэдэн хүнэй хабаадалгатай зүжэглэл найруулжа болохоор. Урилдаанай эрилтэ анхарагты.
Буян хэшэг уряалая
Энэ урилдаанда положени соо үгтэһэн 2 зохёол ( “Этигэл Хамбадаа зальбарал”, “Доншуур маани”) сээжээр, уран гоёор уншаха даабаримнай үлэнэ.
Шагайн тэмээн тала
Наада хүтэлэгшэ Баирма Митуповагай һанамжаар басагадаймнай тэгүүлэл тус урилдаанда ехэ боложол байна. Энэ һонирхол һайшаамаар. Арһаар саашадаашье хүдэлхэ байһан ушарһаа мүнөө зундаа хониной арһа элдэхэ ажалаа орхингүй үргэлжэлүүлхэ болонот. 12-дохи наадамдаа хантууз оёхо гэһэн даабарияа гэртээ дүүргээд ерэхэт,тэрэнээ асархат.сэгнүүлхэт.
“Уран баримал“ урилдаанда хабаадагшад “Алтаргана” наада угтуулан, һайндэрэй һүлдэ тэмдэг өөһэдөө зохёогоод бүтээхэ гэһэн даабаритай байха. Энэ зохёохы удхатай ажалдаа харюусалгатайгаар хандагты.
Арад олонойнгоо энэ һайндэртэ оруулһан удха (арадай түүхэ, зан заншал, хүгжэлтын зам, ерээдүй тухайгаа бодол, найдал…) дүрсэ, угалза, үнгэ гэхэ мэтын хүсөөр бүридхэн гаргаха болонот. Хурса бодолтой, уян сэдьхэлтэй,уран гартай хүбүүд басагадтаа амжалта хүсэнэбди!
Буддын шажан тухай. Хамба Ламын шан абалгын тэмсээн. Положени соотнай урилдаанай сэдэбүүд тодорхойлогдонхой. Наадамай сайт дээрэ “Мүрысөөнэй даабаринууд” соо үгтэһэн 7-8 (1-6, IX, X, XI) тестнүүдһээ 30 асуудалнууд (тестын түхэлэй) шэлэгдэн абтаха Энэ даабари уридшалан үгтэхэгүй.
Урилдаанда бэлдэхэ литература анхарагты (ссылкэнүүд) Наадамда шалгарагшадта (финалда орогшодто) даабари үгтэхэдөө, багсаамжалһан харюугүйгөөр (без вариантов ответа) дурадхагдаха.
Буддын шажантанай заншалта Сангхын дурадхалаар эмхидхэгдэжэ байһан 12-дохи наадамдаа зунай ута амаралтын урда суглараад, һуралсалай 2014-2015, 2015-2016 онуудта үнгэрһэн наадамуудайнгаа дүн гаргаха хүсэл байна. Хүндэтэ багшанар, һанамжаяа exexelen@gmail.com гэһэн хаягаар эльгээгыт.