БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 53-дахи наадам
2023 оной ноябриин 24
Эбээн тэдхэгшэд: Буряад Уласай Арадай Хуралай депутадууд
НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, монгол болон нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ.
– Түрэл арадайнгаа соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулха, хүүгэдэй урлаха, оёхо, зохёохо арга боломжо дэмжэхэ, хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2023 оной ноябриин 24-дэ үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
– Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа ноябриин 22 болотор болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– Урилдаан бүхэндэ бүлэгүүдһээ 1-1 хүн орохо. Этигэлэй Хамбын сургаал бүлэгөөрөө сээжээр уншана. Басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрөөд ерэхэ.
– Урилдаанай янзанууд:
Урилдаанай янзанууд: Бэлигүүн толи 49-52-дохи наадамуудта үгтэһэн даабаринуудые бүридхэн дабталга; Буддын шажанай ойлгосонууд», «Зураг тайлбарилан хаюусаха», «Шажанай зүйлнүүд, хэрэгсэлнүүд», «Буддын шажанай шүтөөнүүд», «Дасан субаргануудай тусхай эрдэм», Пост-бодол; Этигэл Хамбын зальбарал, Арһан урлал, Һэеы урлал, Модон дархан, Уран баримал.
– Анхарагты! Танай соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: аудиофайл бэшэхэдээ хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха, түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала).
– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ. Анхарагты, аудиофайлаа нэрлэхээ бу мартагты (һургуули, номинаци, һурагшын нэрэ).
– Тестэдэ орохо һурагша өөрын (сургуулиин) ноутбугаа абаад ерэгты.
НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хони, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ түрэл хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ
11 һарын 22 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:
НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.
БЭЛИГҮҮН ТОЛИ (0-10 оноо)
№1
Хоёр ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ. Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толиин» һүүлшын хэблэл. http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya.pdf. Хүндэтэ үхибүүд, урда жэлнүүдтэ хэһэн ажалаа үргэлжэлүүлнэбди. Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толиин» һүүлшын хэблэлһээ бүлэг бүлэгөөр даабари үгэхэдөө, энэ гайхамшаг зохёолтой дүтөөр танилсуулха хүсэлтэйбди гэжэ тандаа дабтан һануулнабди.
«Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос дайсан ба ураг садан хоёры ямар мэтэ эдлэхын үедэ машид үйлдэснэй дүрбэдчинь» бүлэгһөө даабари үгтэхэ. Номой 250-259 хуудаһанда үгтэһэн 584-612 сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абаад, удхаарнь бодомжологты. Сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ зүбөөр тодорхойлхо гэжэ оролдогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты.
P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Интернет соо плакадта дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ.
ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
«БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ» номинаци
«Эхэ хэлэн – манай баялиг» наадамай 49-52-дохи наадамуудта үгтэһэн даабаринуудые бүридхэн дабталга.
«Монгол ороноор аяншалга», «Аяншалгын зам», Монгол ирагуу найрагшадай шүлэгүүд. Эдэ гурбан сэдэбүүдые хамтадхан хүдэлхэт. Монгол сайхан ороноор хэзээ, хаагуур аяншалһан тухайгаа удаа дараалһан, тодо бодолтой, уран найруулгатай хөөрөө монгол хэлэн дээрэ зохёогты. Урда наадамуудта үгтэһэн даабаринуудаа дабтагты, мэдэхэ болоһон үгэнүүдээ үргэнөөр хэрэглэгты, хөөрөөгөө гаршаглагты. Хөөрөөн соогоо танилсаһан, ушарһан зонойнгоо зан абари, хүн шанарынь, гадаада түхэлынь зураглан оруулагты. Монголдо юу хараһанаа, ойлгоһоноо, энэ аяншалгаһаа ямар шэнэ мэдэсэ абаһанаа монгол хэлэн дээрэ, сээжэлдэһэн шүлэгүүдээрээ баталан дамжуулагты. Жэшээ: «Найз нүхэрэйдөө», «Бүхэ барилдааны тэмцээ», «Хоолны (Цайны) газарта», «Уран зохёолшодтой уулзалгаһаа…» г.м.
Хөөрөөнтнай 4-5 мин. хэмжээндэ үнгэрхэ ёһотой. Үнгэрһэн 49-52-дохи наадамуудта үгтэһэн үгэнүүдые хэр мэдэхэ, зүбөөр хэрэглэхэ, үгүүлхэ дадалтай болоһыетнай шүүгшэд шалган, 0-10 оноогоор сэгнэхэ.
Үгүүлэл бэлдэхэтнай хэрэглэгдэжэ болохо үгэ болон мэдүүлэлнүүд.
| Амьдрах |
Проживание |
| Шөнө (зочид буудалд хонох)
Өдөр
Би өрөө захиалсан
Түлхүүр (зочид буудалын өрөөний)
хүүхэд
том хүн
паспорт
Төвөгшөөж болохгүй
Намайг… … сэрээнэ үү |
Ночь (проживания в отеле)
День
Я заказывал номер
Ключ (от номера в отеле)
ребенок
взрослый
паспорт
Не беспокоить
Разбудите меня в . . . |
| Автомашин |
Автомобиль |
| Зам
Эргэлт
Уулзвар
Зогс
Тойрж гарах
Явах хориотой
Зогсоол
Бензин колонк / Бакаа дүүргэнэ үү
Шатахуун
Торгууль / бичиг баримт
Прокат / Машины түрээс
Миний машин эвдэрсэн
Автозасвар
Чиглүүлэгүүд
Анхаарна уу
Орц / Гарц
Зүүн тийшээ / Баруун тийшээ
Хаалттай / Нээлттэй
Хориотой / Зөвшөөрөлтэй
Татах / Түлхэх
Энд / Тэнд
Тамхи татаж болохгүй
Аюултай
Болгоомжтой
Завсарлага
Хөндлөн гарц
Явган хүүний гарц
Мэдээлэл
Бие засах газар \ жорлон |
Дорога
Поворот
Перекресток
Стоп
Объезд
Проезд запрещен
Стоянка
Заправка / Заправьте полный бак
Бензин
Штраф / документы
Прокат / Аренда машин
У меня сломалась машина
Автосервис
Указатели
Внимание
Вход / Выход
Налево / Направо
Закрыто / Открыто
Запрещено / Разрешено
Тянуть / Толкать
Здесь / Там
Не курить
Опасно
Осторожно
Перерыв
Перекресток
Пешеходный переход
Информация
Туалет |
| Харгыда |
В дороге |
| Сайн байн уу \ мэнд байна уу
Баярлалаа
Танд их баярлалаа
Яг зөв хаяг
Сайхан зам
Урт зам
Замаасаа буцах
Зүүн тийш эргэх
Зөв чиглэл
Жуулчны бааз
Жуулчны баазд амрах
Эртний шилтгээн
Хуучин цайз
Хийд
Хэрэм
Цав
Цэвэр ус
Худгийн ус
Ус уух
Айл / Малчин айл
Жуулчны баазад амарах
Хүүхдийн зусланд амралт |
Здравствуйте
Спасибо
Большое вам спасибо
Точный адрес
Хорошая дорога
Длинная дорога
Свернуть с дороги
Свернуть налево
Правильное направление
Туристическая база
Отдыхать на турбазе
Древний замок
Старая крепость
Монастырь
Крепость, крепостная стена
Щель, трещина
Чистая вода
Вода из колодца
Выпить воды
Семья / Семья скотоводов (кочевников)
Отдыхать на туристической базе
Отдых в детском лагере |
| Ресторан / Кафе, столовая / Бар |
Зоогийн газар\ Хоолны газар \ Бар |
| Үйлчлэгч, зөөгч
Би ширээ захиалах гэсэн юм
Сайхан хооллоорой!
Хоолны цэс / Хүүхдийн хоолны цэс
Хүйтэн / Халуун / Халаах
Аяга / Таваг
Лонх / Хундага
Ус
Дарс / Шар айраг
Сүү / Цай / Жүүс
Айраг
Талх
Гурил
Шөл
Бяслаг
Кааш / бин
Элсэн чихэр / Давс / Чинжүү
Мах / Загас / Шувуу
Хонины мах / Үхрийн мах / Гахайн мах
Тахиа
Чанасан / Шарсан / Гриль
Халуун ногоотой
Ногоотой шөл
Амттан / Жимс
Алим
Усан үзэм
Гадил
Би / Та
Хүйтэн / Халуун
Сул биш / Сул
Эхлэл / Төгсгөл
Юумтай / юумгүй
Чангаанз / Тоор
Апельсин / Нимбэг
Гүзээлзгэн
Анар
Хүнсний ногоо / Хөнгөн зууш
Төмс
Сонгино
Чинжүү
Будаа
Сармис
Тоцоогоо хийнэ үү |
Официант
Я хочу заказать столик
Приятного аппетита!
Меню / Детское меню
Холодный / Горячий / Подогреть
Чашка / Тарелка
Бутылка / Бокал, рюмка
Вода
Вино / Пиво
Молоко / Чай / Сок
Кумыс
Хлеб
Мука
Суп
Сыр
Каша / Блины
Сахар / Соль / Перец
Мясо / Рыба / Птица
Баранина / Говядина / Свинина
Курица
Вареный / Жареный / Гриль
Острое
Овощной суп
Десерт / Фрукты
Яблоко
Виноград
Банан
Я / Вы
Холодно / Жарко
Занято / Свободно
Начало / Конец
с чем-либо / без чего-либо
Абрикос / Персик
Апельсин / Лимон
Клубника
Гранат
Овощи / Закуски
Картофель
Лук
Перец
Рис
Чеснок
Подайте счёт, пожалуйста |
| Дэлгүүр / Хүнс |
Магазин / Продукты |
| Энэ юу вэ?
Үзүүлээч . . .
Ямар үнэтэй вэ
Килограмм
том / жижиг
литр
метр
Хямд
Үнэтэй
Үнэгүй
Хөнгөлөлт
Үйлчилгээ |
Что это такое?
Покажите . . .
Сколько стоит . . .
килограмм
большой / маленький
литр
метр
Дёшево
Дорого
Бесплатно
Скидка
Услуги
|
| Паспортны шалгалт |
Паспортный контроль |
| Гааль
Би бичиг баримтаа гээсэн
Эмнэлэг / Эмиийн сан / Эмч
Түргэн тусламж
Гал унтраах алба
Цагдаагийн газар
Шуудан |
Таможня
Я потерял документы
Больница / Аптека / Доктор
Скорая помощь
Пожарная служба
Полиция
Почта
|
| Ярилцлага |
Беседа |
| Би / Чи / Та
Тийм / Үгүй
Сайн / Муу
Сайн байн уу / Баяртай
Өглөөний мэнд / Тавтай нойрсоорой
Баярлалаа
Уучлаарай (хүнд хандахдаа)
Таныг хэн гэдэг вэ?
Гарч болох уу?
Хэлж өгнө үү?
Тус болж өгнө үү?
Энийг бичээд өг
Давтана уу?
Би ойлгохгүй байна
|
Я / Ты / Вы
Да / Нет
Хорошо / Плохо
Здравствуйте / До свидания
Доброе утро / Спокойной ночи
Спасибо
Извините (при обращении)
Как вас зовут?
Разрешите выйти
Подскажите
Помогите, пожалуйста
Напишите это
Повторите
Я не понимаю
|
- «Монгол ороноор аяншалга»
Бэлдэһэн хөөрөөнтнай эхитэй, үйлын хүгжэлтэтэй, түгэсхэлтэй, һонин удхатай байха ёһотой. (ссылкээр хаража болоно).
https://travelguidance.ru/russko_mongolskiy_razgovornik
http://www.alexnsk.ru/storage/mongolia/language
http://ehehelen.ru/wp-content/uploads/2015/09/Mongolsko-ruskkitj-slovar.pdf
«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэжэ 50-дахи наадамай положени соо ТОЛИХОН. Хүнэй зан абариин муу, һайн таланууд, гадаада түхэл гэһэн даабарида үгтэһэн үгэнүүдые харагты, дабтагты. http://ehehelen.ru/x-naadam/
- «Аяншалгын зам»
Дорохи ссылкээр хаража болоно
Путешествие в Монголию: когда ехать и что посмотреть
https://sport-marafon.ru/article/puteshestvie-v-mongoliyu-kogda-ekhat-i-chto-posmotret/
Словари-толинууд.
https://www.prlib.ru/item/363197
https://www.studmed.ru/view/kruchkin-yu-bolshoy-sovremennyy-russko-mongolskiy-mongolsko-russkiy-slovar-2006_e86eed10d66.html
Кручкин Ю. Современный русско-монгольский — монгольско-русский словарь.
- Монголой ирагуу найрагшадай шүлэгүүдые,
автор тухайнь мэдээ сээжэ хөөрөөндөө оруулалсагты .
1) Б.Доржсүрэн 1947 онд Улаан-Баатар хотод төржээ. Хүүхдэд зориулсан «Хорин хаврын бодол», «Наран бүүвэй», «Зуслангийн унага» зэрэг ном хэвлүүлсэн. «Мэргэн бөөдий» киногоороо хүүхдийн дунд алдаршжээ.
| Дөрвөн улирал
Хүүхэд бидний баяр болдог
Хөгжөөнт зуны улирал сайхан.
Амтат жимсээр бэлэг барьдаг
Алтан намар ай даа гоёхон.
Сүлд модны наадам болдог
Сүртэй өвөл бас гайхам.
Зун намар өвлийн
Зугаатай бүгдийг дуурайсан хабар
Сайхан, гоёхон гайхам!
|
Дүрбэн уларил
Хүүхэд бидэнэй баяр болодог
Хүхюун зунай уларил һайхан.
Амтатай жэмэсээр бэлэг баридаг
Алтан намарнай Ай даа гоёхон.
Һүлдэ модоной наадам болодог
Һүртэй үбэл баһал гайхал.
Зун, намар, үбэлэй
Зугаатай бүгэдэнэй дуратай хабар
Сайхан, гоёхон, гайхалтай!
|
2) Ш.Энхбаяр. Булган аймгийн Орхон суманд 1951 онд төрсөн. «Миний тоглоом», «Салхин тийрэн», «Бутанд буудайтай», «Буурал хамхуулын аялал», «Би чихрэн хүүхэд» гэх мэт 20 гаруй ном бичиж хэвлүүлжээ.
| Аяга
Алтан амсартай шинэхэн аяга
Алаг эрээн хөөрхөн аяга
Гангар шаазан нэртэй аяга
Гар дамжин эдлэгддэг аяга
Алим жимсээр дүүрдэг аяга
Амттай бүхнээр бялхдаг аяга
Угааж байвал цэвэр аяга
Унагаж орхивол хагарна шүү
|
Аяга
Алтан амһартай шэнэхэн аяга,
Алаг эреэн хөөрхэн аяга,
Гангар шаазан нэрэтэй аяга,
Гар дамжан эдлэгдэдэг аяга,
Алим жэмэсээр дүүрэдэг аяга,
Амтатай юумээр билтардаг аяга,
Угаажа байбал, сэбэр аяга,
Унагаажа орхибол, хахардаг аяга.
|
3) Ш.Энхбаяр. Булган аймгийн Орхон суманд 1951 онд төрсөн. «Миний тоглоом», «Салхин тийрэн», «Бутанд буудайтай», «Буурал хамхуулын аялал», «Би чихрэн хүүхэд» гэх мэт 20 гаруй ном бичиж хэвлүүлжээ.
| Гоё эх орон
Өглөөний нарны алтлаг туяа гоё
Өндөр уулын Сүмбэр оргил гоё
Өгөөмөр намрын шаргал тариа гоё
Өргөн мөрний тунгалаг мяралзаа гоё
Шинэ жилийн мөнгөн чимэг гоё
Шинэхэн цасны шижиртсэн гялбаа гоё
Хаврын анхны цэнхэр яргуй гоё
Хөгжилтэй багачуудын хөөрхөн инээд гоё
Зуны цэцгийн миний эх орон гоё |
Гоё Эхэ орон
Үглөөнэй наранай алтан туяа гоё
Үндэр уулын Сүмбэр орьёл гоё
Баян намарай шаргал таряан гоё
Үргэн мүрэнэй тунгалаг миралзаан гоё
Шэнэ жэлэй мүнгэн шэмэг гоё
Шэнэхэн саһанай шэжэр ялбаан гоё
Хабарай анханай сэнхир алас гоё
Хүгтэй багашуулай хөөрхэн зугаа гоё
Зунай сэсэгтэ минии Эхэ орон гоё |
4) Ж.Дашдондог. Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтхэлтэн. Д.Нацагдоржийн болон «Алтан унага» шагналт хүүхдийн зохиолч Жамбын Дашдондог бараг бүхы л уран бүтээлээ сургуулийн өмнөх насныханд зориулжээ», «Аав, ээж, би», «Өргөө», «Тэнгэрийн шүлэгчид», «Долоон бөхтэй тэмээ», «Алтан харш» зэрэг олон ном туурвижээ.
| Эрвээхий
Эрээн цоохор эрвээхий
Эрэг нугаар дэрвээхэй
Цэцэг цэцгээр хэсээхэй
Цэнгэн баясан нисээхэй
Үдшийн нарнаар жаргаахай
Үүлэн сүүдрээс үргээхэй
Газрын цэцэг найгааха
Ганган бүжиг хийгээхэй
Тэнгэрийн цэцэг эрвээхий
Тэндхийн бүжигт эргээрэй
|
Эрбээхэй
Эреэн соохор эрбээхэй,
Эрье нугаар дэрбээхэй,
Сэсэг сэсэгээр хэсээхэй,
Сэнгэн баясан ниисээхэй,
Үдэшын наранаар жаргаахай,
Үүлэн һүүдэрһээ үргөөхэй,
Газарай сэсэгтэ найгаахай,
Ганган бүжэг хатараахай,
Тэнгэриин сэсэг эрбээхэй,
Тэндэхи бүжэгтэ эрьеэрэй.
|
5) О.Сундуй Төв аймгийн Угтаалцайдам суманд 1960 онд төрсөн.»Долоон хожгор, нэг можгор»дуурь, «Мэхт мэхэндээ», Зуны нар мөхөөлдсөнд дуртай», «Оймс залгидаг мангас», А-Я хүртэл хөгжилтэй аялал»…зэрэг хорь орчим номоо уншигч хүүхдүүддээ өргөн бариад байна.
| Барилдаан
Даваа надтай
Барилдах дуртай
Давах болгондоо
Дахих хүсэлтэй
Даваад л байвал
Барилдаад л байна
Даага нэхээч гээд
Дэвээд л байна
|
Барилдаан
Дабаа намтай
Барилдаха дуратай
Диилэхэ болоходоо
Дахин хүсэлтэй
Диилээд лэ байна
Барилдаад лэ байна
Даага нэхээш гээд
Дэбээд лэ байна |
6) Т. Галсан 1932 онд Баянхонгор аймгийн Заг сумын нутагт төржээ. Хүүхдэд зориулсан «Хоёрын хүрд», «Наян настай жаал», «Дэгдээхэй насны үлгэр» зэрэг ном бичжээ «Аав ээж хоёр» дуунь алдартай. Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналтай. Ардын уран зохиолч цол хүртсэн.
| Хувиршгүй тоолол нэг
Сүүгээ хөхүүлсэн
Ээж минь хэд вэ?
Хүүгээ овоглосон
Аав минь хэд вэ?
Зөвхөн ганц даа
Зүрх шиг ганц даа
Цэлмэг тэнгэрт
Нар хэд вэ?
Шөнийн одод
Сар хэд вэ?
Нар шиг нэг дээ
Нар, сар нэг дээ
|
Хубилшагүй нэгэ тоо
Сүүгээ хүхүүлһэн
Эжы минии хэды бэ?
Хүүгэдээ нэрлүүлһэн
Аба минии хэды бэ?
Зүб лэ гансахан даа
Зүрхэндэшни ори ганса даа
Сэлмэг тэнгэридэ
Наран хэды бэ?
Һүниин одод
Һара хэды бэ?
Наран нэгэл
Нара, һара нэгэ дээ |
б) 0-10 оноо
Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, удаань маанадай дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай. Сайт https://xesheel.exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk. yandex. ru/i/qnlziaYiWptcmg
Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. «Буддын шажанай ойлгосонууд», «Зураг тайлбарилан хаюусаха», «Шажанай зүйлнүүд, хэрэгсэлнүүд», «Буддын шажанай шүтөөнүүд», «Дасан субаргануудай тусхай эрдэм» гэһэн сэдэбүүдтэ зорюулһан асуудалнуудаар тестнүүдые дүүргэхэ даабари https://xesheel.exexelen.ru Урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen.com/ сайт дээрэһээ энэ сэдэбүүдээр үгтэһэн наадануудаар һорилго хэгты.
Я. Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» ном соо 4-10, 11-12, 21-26, 37-42 хуудаһануудта үгтэһэн асуудалнуудые анхарагты.
Дасан ерэхэдээ, өөрын ноутбугаа абаад ерэгты.
в) Санамжа-комментаринууд. 0-10 оноо
Хүндэтэ үхибүүд! «САЙНУУ!» гэһэн түсэлэй «Шагна» гэжэ нэрэтэй аудиогид байгша оной сентябрь һарада дэбшүүлэгдэбэ. Улаан-Үдэ хотодо ажаһуугшад түрэл хотодоо дура зүрхөө нээһэн аудиогидүүдэй 97 хөөрөөнүүдые ород, буряад хэлэн дээрэ соносохо аргатай болоо. Манай гидүүд соо элдэб нютагай, угай, наһанай, мэргэжэлэй хүнүүд байгаа. Хөөрөөнэйнь сэдэбүүдшье олон янзын: хото городтой түрүүшын уулзалга, түүхэтэ газарнууд, түрэл гудамжа, һуралсалай эмхи гээд, Улаан-Үдэ хотын олондо мэдэгдээгүй түүхэ, арад зон соо алдаршаһан газарнууд, дайнай үеын ниислэл хото гэһэн юрын дурсалгануудһаа хизаар ороноо шэнжэлгын сэдэб хүрэтэр.
Эдэ һонин хөөрөөнүүдынь шагнаад, өөрынгөө һанамжа бодол бэшэхыетнай, мүн ниислэл хототой холбоотой дурдалгануудаа оруулхыетнай уряалнабди. Бүлэг бүхэнһөө гурбан пост бэшэхэ даабари үгтэнэ (эдэ 3 постнууд доро).
1. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_914
2. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_915
3. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_916
Һанамжануудта эрилтэ: 250 тэмдэгһээ бага бэшэ хэмжээнэй 3 комментари бэшэхэ. Һанамжа-комментаридаа өөрын хандаса, ойлгосо тайлбарилжа харуулһан гү, али энэ ушарта сэгнэлтэ, өөрын хандаса үгэһэн байха. Өөһэдынгөө арга боломжоор энэ даабари дүүргэгты. Өөрынгөө нютаг хэлэ хэрэглэн бэшэхэ, нэрэ обогоо, бүлгэмэйнгээ нэрэ табигты. Буряад клавиатура, таараха эмодзи-смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн.
– Комментарияа аудио файл болгожо уншаха (аудиофайлай эрилтэнүүд положениин дээрэ);
– һанамжа-комментариингаа ворд вариантын скриншот хэхэ;
– аудио, скриншот хоёроо exexelen@mail.ru хаягаар ноябриин 22 болотор ябуулха
Тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 подписка заабол хэнхэй байха ёһотойт. Группа руу орогты, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты.
Энэ ажал 0-10 оноогоор сэгнэгдэхэ.
ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
«Үнеэтэй айл үлдэхэгүй, булагтай газар гандахагүй» гэһэн үгын ёһоор гандашагүй абьяас бэлигээ харуулха урилдаан. www. ehehelen.ru гэһэн сайтын аудиоматериал соо «Доншуур маани» шагнагты. https://ehehelen.ru/ Зүбөөр, тодоор үгүүлэн уншаха. Бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!
ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан.
Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэдөө, оёдол тухайгаа, яагаад оёһон тухайгаа хөөрэһэнэй (2 мин) түлөө 2 оноо, гол ажалда – 8 оноо. Дүн гаргалгада 0-10 ниитэлһэн оноо табигдаха.
а) Арһан оёдол.
– 42-44 размерэй хантаазын хэб хэхэ (2 оноо);
– урда наадамда оёжо байhан юумэеэ дуургээд асарха (66 оноо);
– 2 минутын туршада хүүртиг яагаад оёхо тухайгаа хөөрөө, зугаа хэхэт. Арһан хубсаһан бэедэ һайн нүлөөтэй эдлэл юм. Юунэй арһа, оёдолой ямар зүү хэрэглэнэбта, яагаад хэб бэлдээбта, юу оёжо дүүргээбта г.м. тухай хөөрэхэ. (2 оноо).
Хониной элдэһэн арһаар, али хэрэгһээ гараһан арһан зүйлээр (дубленко-дэгэл, хүнжэл, хүүртиг…) оёнобди. Оёходо хэрэгтэй юумээ абаад ерэхэ: канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү — тэбэнэ бэшэ, №10 ниидхэ.
б) Һэеы урлал.
– Һэеыгээр урлал хэдэг басагад «Бурда» сэдхүүлһээ, интернет сүлжээнһээ өөртөө таараха дэгэл-хүүртиг, үмдэнэй хэбүүдые асарха (2 оноо).
– Оёдолшо басагад гэртээ хэһэн ажалайнгаа ябаса тухай (пошаговое описание работы 2 мин.) тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэ. Хурьганай нооһон хурга зузаан, хун шэнги дун сагаан һэеы хаана хэрэглэжэ болохоб, юрын бүдөөр оёһонһоо һэеыгээр урлахада хэр хүндэб, оёдолой ямар янзануудые хэрэглээбта, һэеы оёдолдо эгээл шухалань юун бэ гэхэ мэтэ асуудал тодолон, өөрынгөө һанамжа бодолоо хэлэхэ.
– Гэрэй даабари: санашанай шэнэ костюм оёод асарха, энэ ажалтнай сэгнэгдэхэ (6 оноо).
Удаадахи наадамда хэрэглэхэ һэеы худалдан абахат. 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ (50% хямдаралтай). Оёдолшондо хэрэгтэй хэрэгсэлнүүдые – хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, утаһа-ниидхэ асарха.
ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
а) Модон дархан (0-10 оноо).
Шоно (20 х 30 см хэмжүүр). Энэ хэмжүүрһээ ехээр хэхэгүй.
Дарханайнгаа ажал тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо, хөөрэһэнтнай 2,0 оноо нэмэгдэхэ.
б) Уран баримал. 0-10 оноо.
Янгир – горный козёл ( 15 х 20 см). энэ хэмжүүрһээ ехээр хэхэгүй.
Пластилинаар хэһэн урлалайнгаа ажалай һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо, хөөрөөндэ 2,0 оноо нэмэгдэхэ, дүн гаргалгада ниитэлһэн 0-10 оноо табигдаха.
ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
С.Д. Бабуев, Ц.Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
https://buryadxelen.com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
Бэлигүүн толи http://ehehelen.ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya.pdf;
«Учение Пандито Хамба Ламы Д.Д.Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs.google.com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h.3dpy54d6sgj9
«Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он
Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4356/
Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol.ru/culture/books/4357/
Л.Шагдаров. К.Черемисов. Буряад-ород толи, У-Ү, 2006
«Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
Русско-монгольский словарь — Орос-Монгол толь
